КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Современное европейское положение, родившееся в 30-е годы, препятствует созданию больших семей. Проблемы угрожающего перенаселения планеты не дают видеть эту реальность, которая представляет собой вторжение в естественный процесс. Цыганские семьи с 6 детьми и женщинами, которых не волнует контроль рождаемости, так как в этом они видят выполнение своего долга по дальнейшему продолжению рода, эти цыганские семьи — нечто большее, чем просто другая национальность, раса или культура. Когда молодая цыганка в восточной Словакии рассказала мне, как при прежнем режиме ее против воли стерилизовали, и что женщина в мире существует для того, чтобы давать жизнь детям, то я осознала тогда, что существенная разница между нами заключается не в том, что мы разных национальностей, а в том, что они остаются в рамках естественного процесса, а мы уходим от этого. Я не осмеливаюсь делать каких-либо выводов из этого предостерегающего сообщения. Но это печально. Яцек Бохеньски ЧЕЛОВЕК НАРОД ДЕМОКРАТИЯ ЛИТЕРАТУРА Начнем с простого вопроса: стоит ли быть человеком? Столько вещей теряют сейчас ценность. Изо дня в день обесцениваются деньги, добродетель, идеи, взгляды. Но не утрачивает ценность человек, особенно независимый. С этим согласятся, пожалуй, все. Если вообще чемнибудь стоит и быть, то человеком. По крайней мере, на первый взгляд. Хорошо, а стоит ли быть народом? Ответил бы, что, на первый взгляд, — да. В течение многих веков люди со всех уголков мира мечтали о том, чтобы стать народом. Если бы им только было позволено! Некоторые даже считали это своей главной целью, более важной и достойной, чем все другие цели. Так, по крайней мере, думали поляки под гнетом панов. Что-то вроде этого, если не ошибаюсь, начали уже в 19 веке чувствовать белорусы. Но за последние 200 лет это случилось также с итальянцами, литовцами, ирландцами, с жителями Северной Америки и черной Африки. Недавно желание стать народом еще раз дало знать о себе в Европе. Между прочим, немцы из бывшей ГДР говорили дословно “мы народ”. Необязательно, что они тогда имели в виду объединение с Федеративной республикой. Речь шла о правде людей на данной территории чувствовать себя неодинокими и получать поддержку. После падения коммунизма различные объединения людей разных 6. Зак. 6073 gl стран провозглашали, что они народ. И иногда резултаты этого были трагичны. Особенно в Югославии. Но это не первое открытие в истории такого рода. Как заметил когда-то Маркс, у пролетариев нет родины. Следовательно, получается, что лишь после последней катастрофы марксизма начало подтверждаться предположение Маркса в этом деле. Свободы можно применять ко всему, даже к деяниям во вред себе. Это известно еще с античных времен. Приговоры судов были ужасно глупыми. Лучших граждан народ осуждал на изгнание только из-за собственной зависти и безмыслия. Можно демократическим способом, путем свободных выборов устранить демократию. Это известно с тех времен, когда Гитлер завоевал власть благодаря избирателям. Но не знаем мы, как быстро это канет в небытие. С другой стороны, не знаем мы, как легко можно использовать народную независимость только для того, чтобы избавиться от нее. Возникает вопрос: что в этой ситуации должна делать литература? Существует такой ответ, сегодня охотно повторяющийся в бывших коммунистических странах: литература должна оставить в покое то, что имеет отношение к людским сообществам — народ, демократия, общество и т. д., а заняться отдельными личностями. Иначе говоря, она должна описывать главным образом то, что происходит с человеком, а не между людьми; скорее всего историю созревания девушки или чьюто смерть от рака, чем историю развития или вымирания народа или демократии, а если писать об отношениях, то лучше о сексуальных, чем об общественных. Те, кто отказывается быть частью коллектива, общества, народа, отказываются также и от участия в культуре. Такие единицы перестают быть личностями. Чем они становятся, не знаю и не хотел бы знать. Может, в результате возникающих сейчас процессов человечество уже не будут делить на личности, а только на штуки, как зверей. Одно несомненно: быть личностью, по правде говоря, стоит, но, конечно же, это не просто. Хотел бы обратить внимание, что нелегко быть и народом. Народ не возникает из обычного собрания каких-то там человеческих единиц, лишенных культуры, языка и чувства собственного достоинства. Звериная хватка, хищность, страх, самоограничение, ненависть присущи племени, а не народу. И это проявляется во многих странах мира. Воистину не легко быть народом, состоящим из обособленных личностей! Осознать это могут люди, принимающие активное участие в культуре, владеющие языком народа и принадлежащие к народу. Вячаслаў Рааойша ПРАЦЭС НАЦЫЯНАЛЬНАЙ ДЗЯРЖАВАТВОРЧАСЦІ I САЦЫЯЛЬНАЯ АКТЫЎНАСЦЬ МАСТАКА Гістарычна заканамерны распад савецкай імперыі — СССР прывёў да ўзнікнення на палітычнай карце свету шэрагу незалежных дзяржаў, у тым ліку Рэспублікі Беларусь. Пачала ажыццяўляцца мара лепшых сыноў беларускага народу, якія. пачынаючы з XIX ст. , усё рабілі дзеля нацыянальнай самаідэнтыфікацыі беларусаў, а затым — дзеля іх нацыянальна-культурнай аўтаноміі ў складзе абноўленых Польшчы і/ці Рассіі і ўрэшце — дзеля атрымання Беларуссю поўнай дзяржаўнай незалежнасці. Бо. як слушна падкрэсліваў Янка Купала ў артыкуле “Незалежнасць” (1919), “толькі адна поўная дзяржаўная незалежнасць можа даць і праўдзівую свабоду, і багатае існаванне, і добрую славу нашаму народу”. Атрыманне Беларуссю дзяржаўнай незалежнасці ў канцы XX ст. ускладняецца, аднак, шэрагам акалічнасцяў як аб’ектыўнага, так і суб’ектыўнага кшталту. Галоўнае, відаць. звязана з наступным: крушэнне імперыі супала па часе з крахам ранейшага сацыяльна-палітычнага (у нашым выпадку сацыялістычнага ці дакладней, псеўдасацыялістычнага ладу, што ў гісторыі чалавецтва сустракаецца. бадай, упершыню. Амаль усе былыя імперыі (ад Рымскай да Аўстра-Венгерскай) і каланіяльныя сістэмы (іспанская, англійская, французская і інш.) разбураліся пры захаванні ранейшых эканамічнай і палітычнай сістэмаў. Гісторыя ведае і некалькі супрацьлеглых выпадкаў, калі разбураўся грамадскі лад, але імперыя захоўвалася. У прыватнасці, гэтак Расійская імперыя, памяняўшы сацыяльна-палітычны лад, у абноўленым выглядзе стала існаваць як дзяржава СССР. Сярод іншых акалічнасцяў, што ўскладняюць замацаванне дзяржаўнай незалежнасці Беларусі, можна назваць яе спецыфічнае, надзвычай выгаднае геапалітычнае становішча. што вядзе да скрыжавання палітычных інтарэсаў розных дзяржаў, адносна нізкую нацыянальную самасвядомасць беларусаў, наяўнасць у сучасным кіраўніцтве рэспублкі моцнага камуністычнага праімперскага лобі і, бадай, поўную адсутнасць у ім хаця б' нацыянал-камуністаў (у адрозненне, скажам, ад урадаў суседняй Балтыі), вольнае распаўсюджанне на тэрыторыі рэспублікі антыбеларускіх, расійска-шавіністычных ідэй, слабасць і раз’яднанасць у Беларусі патрыятычных, дэмакратычных сілаў... Не апошнюю ролю адыгрывае тут і пэўная індэферэнтнасць у справе нацыянальна-дзяржаўнага будаўніцтва пераважнай большасці беларускай інтэлігенцыі ўвогуле і творчай — у прыватнасці. Адносна нешматлікі атрад творчай інтэлігенцыі, які жыў ідэямі як дзяржаўнай незалежнасці Беларусі, так і кардынальных дэмакратычных пераўтварэнняў у ёй, з радасцю ўспрыняў новую рэальнасць, актыўна ўключыўся ў працэс нацыянальнай дзяржаватворчасці. Гэта адносіцца ў першую чаргу да пісьменнікаў як найбольш нацыянальна свядомых асобаў у параўнанні з творцамі іншых відаў беларускага мастацтва. Мастацкім і публіцыстычным словам, актыўным удзелам у грамадскім жыцці, а падчас і сілаю дзяржаўнай улады яны ўсяляк імкнуцца падтрымаць станаўленне новай дзяржавы (Алесь Адамовіч, Рыгор Барадулін, Леанід Баршчэўскі, Васіль Быкаў, Анатоль Вярцінскі, Сяргей Законнікаў, Алег Лойка і інш.). Да іх далучаюцца асобныя майстры выяўленчага мастацтва, найперш сярэдняга і малодшага ўзросту (Яўген Кулік, Мікола Купава, Аляксей Марачкін, Васіль Шаранговіч, браты Валерый і Фелікс Янушкевічы і інш.), журналісты (Ігар Гермянчук, Мікола Маркевіч, Сяргей Навумчык і інш.), навукоўцы, перш за ўсё грамадазнаўцы (Анатоль Грыцкевіч, Уладзімір Конан, Адам Мальдзіс, Зянон Пазьняк, Пётр Садоўскі, Алег Трусаў, Юры Хадыка, Міхась Чарняўскі і інш.). Усе яны засведчылі сваю грамадскую пазіцыю праз удзел у рабоце Вярхоўнага Савета Беларусі, асобных грамадскіх арганізацый (Беларускі Народны Фронт, Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада і інш.), выступлениям! ў друку, па радыё, тэлебачанні, на масавых мерапрыемствах і г. д. Прадстаўнікі іншых творчых саюзаў (кампазітараў, кінематаграфістаў, архітэктараў, тэатральных дзеячоў) у сваёй пераважнай большасці, на жаль, выявілі абыякавасць ці нават негатыўнае стаўленне да дзяржаватворчых працэсаў у рэспубліцы. Рэзка адмоўную або і варожую пазіцыю да новай дзяржавы, яе сімволікі, культуры і мовы заняла частка навукоўцаў (у асноўным былыя выкладчыкі гісторыі КПСС, навуковага камунізму, іншых “партыйных” дысцыплін), а таксама некаторыя пісьменнікі, што аб’ядналіся ў “Асацыяцыю баталістаў і марыністаў”. У гэтым яны блакіруюцца з даволі шматлікімі прадстаўнікамі былога “партыйна-гаспадарчага актыву” рэспублікі, многія з якіх і цяпер займаюць кіраўнічыя пасады ў адміністрацыйных органах. народнай гаспадарцы, з'яўляюцца дэпутатамі розных узроўняў і г. д. Не ўмеючы і не хочучы быць гаспадарамі на сваёй зямлі, несці за яе поўную адказнасць, яны згодныя быць слугамі, прыслужнікамі, лакеямі, толькі б мець ранейшыя матэрыяльныя выгоды і ўладу. Праўда, і ў іх асяроддзі ў апошні час выявіўся раскол, вылучалася група лідэраў, якія сталі падтрымліваць ідэю незалежнасці Беларусі, зыходзячы з агульнанацыянальных або вузка класавых. нават партыйных інтарэсаў (напрыклад, каб абараніцца ад наступу расійскіх эканамічных рэформаў, захаваць перавагу ў грамадстве камуністычнай ідэалогіі і інш.). Суверэнізацыя Беларусі — працэс неабарачальны. Аднак тэмпы нацыянальнай дзяржаватворчасці. яе характар, сутнасць, працягласць будуць залежаць ад многіх чыннікаў. У тым ліку — і ад грамадскай актыўнасці рэспубліканскай творчай інтэлігенцыі, якая пакуль што, на жаль, у сваёй пераважнай большасці пазіцый сваіх не выявіла.