Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 1 Артыкулы, эсэ, прадмовы, інтэрв’ю, гутаркі, аўтабіяграфіі, выступленні (1957-1980) Васіль Быкаў

Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 1

Артыкулы, эсэ, прадмовы, інтэрв’ю, гутаркі, аўтабіяграфіі, выступленні (1957-1980)
Васіль Быкаў
Выдавец:
Памер: 544с.
Мінск 2014
140.81 МБ
5Казлоў Васіль (1922-1966) бсларускі літаратуразпавец.
“Каршок Іпга (1929-2008) беларускі педагог, жонка А. Карпюка; кандыдат педагагічпых павук (1975); у 19551973 гг. настаўпіца рускай мовы і літаратуры ў сярэдняй школе № 12 г. Гродпа.
7 3 ліста ад 18 студз. 1966 г. Карпюк А. Выбр. тв. С. 520-521.
Стар. 195. Дзённікі і нататкі Даўжэнкі... Даўжэнка Аляксандр (1894-1956) расійскі кінарэжысёр украінскага паходжання (нарадзіўся ў Чарнігаўскай губерні), пісьменнік, сцэнарыст; народны артыст РСФСР (1956); лаўрэат Сталінскай (1941, 1949) і Ленінскай (1959, пасмяротна) прэмій.
Стар. 195. ...шматпакутныя творы Гарэцкага... Гарэцкі Максім (1893-1938) беларускі пісьменнік, класік беларускай літаратуры. У 1930 г. быў арыштаваны па абвінавачванні ў прыналежнасці да Саюза вызвалення Беларусі; у 1931 г. асуджаны да высылкі на пяць гадоў у Вятку (Расія); у 1937 г. зноў арыштаваны і затым расстраляны; у 1957 г. пасмяротна рэабілітаваны.
Стар. 195. Варта памятаць, што Лукаш Бэндэ ўвайшоў у нашу кулыпуру гэтак жа назаўжды. як і тыя пакутнікі, якіх ён загубіў. — Бэндэ Лукаш (1903-1961) беларускі крытык, літаратуразнавец. Прыкрываючыся ў 1930-я гг. ідэяй новай культуры, цалкам адмятаў культурны набытак мінулага, абвяшчаючы пры гэтым дакастрычніцкуіо беларускую літаратуру контррэвалюцыйнай, прасякнутай буржуазналіберальнай ідэалогіяй. 3 гэтых пазіцый займаўся палітычнай і літаратурнай дыскрэдытацыяй Я. Купалы, Я. Коласа. Абвінавачваў членаў літаратурных аб’яднанняў «Узвышша» і «Полымя» ў буржуазным нацыяналізме, дэкадэнцкіх ухілах, называў іх класавымі ворагамі савецкай дзяржавы. Дзякуючы вульгарызатарскай дзейнасці Бэндэ былі рэпрэсаваны многія выдатныя прадстаўнікі беларускай літаратуры.
Стар. 195. А. Макаёнак Макаёнак Андрэй (1920-1982) беларускі драматург; народны пісьменнік БССР (1977).
Стар. 195. Магчыма, гэтыя словы не ўсім спадабаюцца. Можа, замест іх камусьці хацелася б пачуць ад мяне пакаянне ў духу Го Мажо. Го Ма-жо (18921978) кітайскі пісьменнік, гісторык, археолаг, дзяржаўны дзеяч; першы старшыня Акадэміі навук КНР (1949 1978); лаўрэат Міжнароднай Сталінскай прэміі «За ўмацаванне міру паміж народамі» (1951). В. Аскоцкі сведчыў: «Адна з цэнтральных газэт, магчыма, тая ж “Літаратурная”, перадрукавала ўнікальнае па ўгодлівасьці, самапрыніжэньні і ўкленчваньні пакаяньне кітайскага акадэміка-пісьменьніка перад “вялікім кормчым”. На гэты знакавы прыклад труслівага ўслужэньня ўладзе і спашлецца Васіль Быкаў на наступны дзень, узьняўшыся на трыбуну зьезда»’. У Архіве В. Быкава (Гродна) захоўваецца выразка з прыгаданым артыкулам:
«...Друзья н товаршцн обычно счнтают меня деятелем культуры, некоторые даже называют ппсателем, поэтом н в то же время нсторпком. За несколько десятков лет я напнсал н перевел ряд пронзведеннй обьемом, пожалуй, в несколько мнллнонов нероглнфов.
1	Аскоцкі В. Праз гады праз жыццё // Наш Быкаў. С. 411.
Однако еслн подходлть к этому с крптерняміі сегодняшнего дня, то все наплсанные мною до слх пор пролзведенля, строго говоря, нужно полностыо сжечь, онл не стоят нлчего.
В чем же состонт главная прнчпна? Она заключается в том, что я не овладел лдеямл председателя Мао, не вооружнлся лдеямл председателя Мао л поэтому лногда у меня бывает очень туманная классовая точка зрення. [...]
Конечно, я действнтельно работнпк лптературы н пскусства л прптом председатель Всекнтайской ассоцпацнн работннков лнтературы н нскусства. Нельзя сказать, что я не несу ответственностн за появленле сквозняка л вредного ветра. Прошло более 20 лет co временл опублнковання “Выступленпй на совеіцанміі по вопросам ллтературы л лскусства в Яньанм” председателя Мао. Я члтал лх много раз. Нногда на словах могу говорлть о необходнмостп служлть рабочлм, крестьянам п солдатам, о необходнмостп учлться у нпх. I Іо все это остается лншь на словах. Только говорпть о маркслзме-ленлнлзме, только пнсать о маркслзме-ленлнлзме это не значнт работать понастояіцему, не значнт претворять его на практпке, не значнт поступать в соответствлл с указанлямл председателя Мао, не значнт овладеть лдеямл председателя Мао.
Мне очень стыдно. Председатель Мао еіце 20 лет тому назад учлл нас, чтобы мы служплп рабочлм, крестьянам л солдатам. Сегодня не мы служнм рабочнм, крестьянам н солдатам, а рабочне, крестьяне н солдаты служат нам. Рабочле, крестьяне л солдаты, лзучлв пронзведення председателя Мао, сейчас пншут лучше нас. Мы, работнлкл пера, работнлкл ллтературы іі нскусства, лсторлкл, фллософы, особенно должны заняться глубоклм самоаналлзом. Мне лпчно очень тяжело сознавать, что я действнтельно не преобразовал себя как следует.
Многле крестьяне, заявлл Го Мо-жо, фактлческл лзучают пропзведешія Мао Цзедуна лучше любого нз нас, лзучают намного лучше нас лнтелллгенцлл. Мы, лнтелллгенты, разглагольствуюіцле фллософы, лсторлкл л прочле, по сравненлю с нлмл просто не можем счлтаться таковымл...
Нам действлтельно стыдно. Особенно стыдно мне. Сам я, как члел партлл л вроде бы ученый, должен лросто рыдать. [...]
Хотя мне уже за семьдесят, но у меня есть еше мужество л воля; лнымл словамл, еслп мне нужно поваляться в грязл, то я хочу это сделать; еслл мне нужно запачкаться мазутом, то я хочу это сделать, л даже еслл нужно будет обагрлть тело кровыо в случае нападенля ла нас амерлканского лмперлаллзма, то я также хочу брослть в амерлкансклх лмперлаллстов несколько гранат»1.
1 В порядке самоалалнза...: выступлелне Го Мо-жо па заседаллл Постоялного комлтста Вссклтайского собралля лародлых прсдставнтелей // Ллт. газста, 1966, 5 мая.
Урокі жыцця (стар. 196)
Друкуецца паводле газ. «Літ. і мастацтва», 1966, 2 снеж., дзе ўпершыню апублікавана.
Датуецца часам першай публікацыі.
Рэцэнзія на аповесць «Вікторыя» А. Адамовіча (Маладосць. 1966, № 2; Неман. 1966, № 3) надрукавана разам з рэцэнзіяй Б. Бур’яна пад агульнай назвай «Алесь Адамовіч. “Вікторыя". Дзве думкі».
У Архіве В. Быкава (Гродна) захоўваецца машынапіс і чарнавая рэдакцыя пачатку артыкула (адпаведна 1 арк. з праўкамі чорным чарнілам і 1 арк. фіялетавым чарнілам), а таксама рукапісныя тэзісы да рэцэнзіі 2 арк. простым алоўкам і з паметамі чорным чарнілам.
1967
Черный хлеб правды (стар. 199)
Друкуецца паводле арыгінала аўтарызавапага машынапісу з Архіва В. Быкава (Гродна). Машынапіс (10 арк.) са шматлікімі праўкамі рукой Быкава сінім чарнілам і чырвоным алоўкам. Упершыню часоп. «Новый мнр», 1967, № 11 са значнымі скарачэннямі і пад назвай «Быть достойнымн нашего чнтателя».
Датуецца часам першай публікацыі.
Надрукавана як адказ на анкету «Полвека советской лнтературы» часоп. «Новый мнр», нагодай для чаго паслужыла 50-годдзе савецкай улады (на анкету таксама адказалі Р. Бакланаў, А. Бэк, М. Карым, Э. Межэлайціс, К. Паўстоўскі, М. Рыленкаў, В. Сёмін). Значна перапрацавана і, мусіць, скарочана ў «Новом мпре» была яшчэ першапачатковая рэдакцыя артыкула В. Быкава, на карысць гэтага сведчыць ліст I. Вінаградава1:
«Дорогой Васііль!
Посылато Вам окончательно выправленную (после всего нашего редакторского варварства) верстку анкеты. Она уже послана на подппсь н для утверждення это текст, который мы решаемся предложнть н будем отстанвать. К сожаленшо, согласовать его с Вамм предварнтельно не было нп малейшей технпческой возможностн согласовывать пмело смысл только окончательный текст, а этот внд он пріюбрел только вчера после всех внутреннпх согласованпй н увязок. He сердптесь на нас за это, радн бога, это все-такн, как Вы
' Віпаградаў Ігар (пар. у 1930) расійскі крытык, літаратуразнавец; сябра рэдкалегіі часоп. «Нового мнра» (1965-1970), загадчык аддзела прозы, з 1967 г. аддзсла крытыкі.
поннмаете, совершенно псключптельный случай. Н пменно потому, что он лсключптельный, убеднтелыіо просіім Вас не вноснть больше нпкакой правкн (кроме разве лпшь крайне необходпмой н прнтом допустпмой) м смнренно прннять все нашн увы, тоже необходнмые іізьяны, сокрашення, смягчення п т. п. Еслп у Вас будут какне-ннбудь прннцнпнальные соображення позвоннте сразу же мне млп Мнше Хнтрову' (наш новый отв[етственный] секретарь) через Софыо Ханановну (по телефону Твардовского). Но, думаю, Вы все понпмаете н без мопх прнзывов. Тем более что ете совсем непзвестно, будет лн вся эта наша анкета вообіце напечатана.
Ваш Н. Вйноградов.
28.ХІ/67 г.»2
Трэба думаць, першая рэдакцыя анкеты В. Быкава адносіцца да 13 ліпеня 1967 г., бо ў гэты час ён пісаў У. Лакшыну1: «Вчера послал 5 страннчек в № 11 -й. Только вряд лн онм туда подойдут: путано н отнюдь не юбіілейно»'’.
Стар, 199. Теперь уже стала совершенно очевйдной та йстйна, что сокрытйе правды, какого-нйбудь нежелательного явленйя в обіцестве гораздо опаснее^, чем даже самое нежелательное его обнародованйе. [...] Важнейшйе реформы в экономйке вряд лй былй бы возможны без всесторонне/о публйчного йсследованйя наметйвшйхся в ней конфлйктов й неувязок. — У часоп. публікацыі гэты фрагмент выглядае наступным чынам: «Совершенно очевндно, напрнмер, что важнейшііе реформы в экономнке, предпрннятые в последнне годы нашпм государством, вряд лп былн бы возможны без всестороннего публнчного нсследовання наметнвшнхся в ней тенденнй, конфлнктов п неувязок».
Стар. 199. Немало кнйг о нашем недавнем прошлом ценны главным образом своей мерой постйженйя правды, даже безотносйтельно к йх чйсто художественным, лйтератпурным достойнствам. Адсутнічае ў часоп. публікацыі.
Стар. 199. В самом деле, когдамы чйтаем «Брестскую крепость» С. С. Смйрнова, «сельскйе» кнйгй В. Овечкйна, Е. Дороша, Б. Можаева,
' Хітроў Міхаіл (1932-2004) сябра рэдкалегіі часоп. «Новый мнр»
і адказны сакратар рэдакцыі (19671970).
2 Рукапіспы тэкст. Арыгінал. Архіў В. Быкава (Гродпа).
3 Лакшын Уладзімір (19331994) расійскі крытык, літаратуразпавец; сябра рэдкалегіі часоп. «Новый мнр» (19621970) і фактычпа памеспік галоўнага рэдактара.
* 3 ліста ад 14 ліп. 1967 г. Рукапісны тэкст. Копія. Архіў В. Быкава (Мінск).
5 У маіпыпапісе «нссгда гораздо опаспее», але «вссгда» выкраслепа.
С. Крутшшна, последнюю повесть Ч. Айтматова йлй совершенно беспоцадные в своей жйзненной оголенностй «Матренйн двор» йлй «Одйн день Нвана Денйсовйча» А. Солженйцына, то прйемы стйля, красоты языка u хйтростй композйцйй как бы утрачйвают для нас все свое немаловажное, в другйх случаях решаюіцее, значенйе. — У часоп. публікацыі: «В самом деле, когда мы чнтаем, напрнмер, “Брестскую крепость” С. С. Смнрнова, “сельскне” кннгп В. Овечкнна, Е. Дороша, С. Крутнлнна, Л. йванова, П. Ребрпна, “йз жпзнп Федора Кузькнна” Б. Можаева, последнюю повесть Ч. Айтматова, “Однн день йвана Деннсовпча’’ А. Солженнцына, то поражаемся прежде всего заключенной в этпх пропзведенпях концентрнрованной снле правды жпзнн, пснхологпческой точностн характеров, жнзненной емкостн снтуаціій». Авечкін Валянцін Уладзіміравіч (1904-1968) расійскі пісьменнік, драматург. Дораш Яфім (19081972) расійскі пісьменнік; сябра рэдкалегіі і загадчык аддзела прозы часоп. «йовый мнр» (1967-1970). Мажаеў Барыс (1923-1996), Круцілін Сяргей (1921-1985) расійскія пісьменнікі. Айтматаў Чынгіз (1928-2008) кіргізскі пісьменнік; народны пісьменнік Кіргізскай АССР (1974). Іваноў Леанід (1914-1999), Рэбрын Пётр (1915-1987) расійскія пісьменнікі.