Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 1 Артыкулы, эсэ, прадмовы, інтэрв’ю, гутаркі, аўтабіяграфіі, выступленні (1957-1980) Васіль Быкаў

Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 1

Артыкулы, эсэ, прадмовы, інтэрв’ю, гутаркі, аўтабіяграфіі, выступленні (1957-1980)
Васіль Быкаў
Выдавец:
Памер: 544с.
Мінск 2014
140.81 МБ
-	А как жлвет Васлль Быков?
Я не успел даже рта раскрыть, как московсклй “замзав” взвллся чуть не до потолка л пролзнес такую гневную, злобную тпраду, что я просто опешнл от неожнданностп. Смутллся немного н Лев Нлколаевлч от такой злобной агресслвностл своего спутнлка. А тот разжнгал себя все больше л больше.
-	Этот подонок, этот предатель, враг партлл л Советской властл только позорнт высокое званне плсателя! Ему давно пора уматывать за граннцу л гавкать лз лх подворотнл!
-	За что вы так о Быкове? еле смог я вставлть.
За его подлую, предательскую лптературу! Он же апологет предательства! У него в каждом пролзведенлл лзменнлк, подлец, черная душа! Он же на каждого советского солдата вылмвает ведро грязн! Потому что сам ползает по этой грязп н вынскпвает самых грязных л воніочііх! Потому что сам такой! Лптература — это обобіценне! Выходлт, что на фронте былл только однл трусы л предателл?! Ведь войну вынгралн мы лз этого надо лсходлть!..
Н вот тут не выдержал я. Я совершенно забыл, с какой флгурой разговарлваю, что рядом слдлт мой главный редактор. По некото-
1 Матукоўскі Мікалай (1929-2001) — беларускі публіцыст, драматург, сцэпарыст; з 1966 г. уласны карэспапдэпт, з 1970 г. загадчык Беларускага аддзялеішя рэдакцыі газ. «РІзвестля»; заслужапы дзсяч культуры БССР (1977).
2 Машэраў Пётр (1918-1980) савсцкі партыйпы і дзяржаўпы дзсяч; 1-шы сакратар ЦК КПБ (19651980); капдыдат у члсны Палітбюро ЦК КПСС (з 1966 г.); Герой Савецкага Саюза (1944), Гсрой Сацыялістычнай Працы (1978).
3Кузьмін Аляксапдр (1918-2003) бсларускі партыйпы і дзяржаўпы дзеяч; загадчык аддзела агітацыі і пранаганды ЦК КПБ (1962-1971); сакратар ЦК КПБ па ідэалогіі (19711986).
4 Размова ідзе пра періпага намесніка старшыні Дзяржкамвыда СССР I. Чхіквішвілі.
рым деталям я почувствовал, что “замзав” говорнт с чужого, “генеральского” голоса, озвучнвает аргументы нз антнбыковскпх газетных рецензпй. Мне захотелось морально раздавнть этого зарвавшегося “цекпста”, может быть, одного нз тех, кто органнзовывал травлю Васнля Быкова. Логпка монх аргументов была такой... Вы как работннк ЦК говорнте о лнчностн, в которой не разобралпсь н не хотнте разобраться. Да вы в ножкм должны поклоннться ему за то, что он разрабатывает, может быть, самую неблагодарную для пнсателя тему пытается разобраться в прнроде предательства. 14 вы счнтаете эту тему ненужной, неннтересной для шісателей н для нас, чнтателей? А вы самн-то хоть разобралнсь в ней? Тогда дайте мне ответ, потому что я его не знаю: почему тысяча солдат стреляет по врагу, a тысяча первый поворачпвает автомат н стреляет по свонм? Что это? Гены? Наследственность? Восшітанне? РІлн обстоятельства? 14 вам это не ннтересно?
14 вдруг слышу спокойный, тнхпй голос Льва Ннколаевнча, о прнсутствші которого в горячке забыл:
-	He горячнтесь, Ннколай Егоровнч. Вы правы.
1	4 тут во мне мгновенно сработал професспональный газетчнк.
-	Лев Ннколаевнч! Давайте напечатаем хороішій матерпал о Васнле Быкове!
-	Согласен. Готовьте. Только долго не тяннте.
...Через несколько дней я передал в редакцшо по телетайпу беседу с Васнлем Быковым, хотя он был убежден, что ее не напечатают. Мы ее назвалн “Эта жестокая память”. Она была напечатана 7 марта 1972 года»1.
У сваю чаргу В. Быкаў сведчыў: «Неяк завітаў да Міколы Матукоўскага, які адразу павёў мяне ў свой габінэт на новай кватэры на Бранявым завулку ў Менску. Там ужо быў Генадзь Бураўкін, зь якім яны вычытвалі гранкі набору, што атрымалі з “Нзвестпй". Гэта быў артыкул Матука пра Быкава — ці ня першы ў цэнтральным друку, які меў на мэце даказаць грамадзтву, што Быкаў наш, савецкі пісьменьнік, не які там паліцай ці ўласавец. I што ягоныя пэрсанажы патрэбныя і карысныя, бо на вайне былі ня толькі героі, але і баязьліўцы і здраднікі. Што ж, я быў удзячны маім сябрам, якія памагалі мне і раней (і яшчэ будуць памагаць пасьля) у маім літаратурным лёсе. Мабыць, і праўда, артыкул у цэнтральнай газэце недзе штось зрушыў, наступныя падзеі паказалі ягоны несумненны плён»2.
1 Матуковскнй Н. Почему у нас таланты превраіцают в мшпенн? // Рэспубліка, 1999, 24 сак. Пазпсй М. Матукоўскі яшчэ раз выкарастаў пекаторыя з адказаў В. Быкава ў болып поўпым выглядзе гл.: Матукоўскі М. Кожпы дзень у разведку... // Маладосць, 1974, № 6.
2 Быкаў В. Поўпы зб. тв.: у 14 т. Т. 8. С. 232.
Між тым у Архіве В. Быкава (Мінск) захоўваецца экзэмпляр газеты, у якім пісьменнікам зроблены пэўныя праўкі выкраслены наступныя фрагменты з інтэрв’ю (мусіць, з мэтай яго далейшага перадруку): «В Вптебске я оставнл художественное учнлніце, решпв поступнть в пндустрнальный мнстнтут. [...] А я был просто ранен...»; «Меня буквально потрясло то, что я открыл для себя. [...] Я убеднлся, что партіізанская тема открывает перед пнсателем огромные возможностн»; «Вот почему на страннцах монх повестей н расстрелнваются людн вроде Авсеева, Блшцннского, Рыбака н Лешкн»; «Режнссер н актер [Олег Ефремов]»; «Понятно, я хочу, чтобы получнлось»; «ГТотом закончу повесть н для “Нзвестпй" напшпу небольшой лнрпческнй рассказ, тему которого я определнл для себя, как своеобразное эхо войны. Ну а дальше... Пожнвем увнднм».
Стар. 224. Зоя Космодемьянская Касмадзям’янская Зоя (1923-1941) першая жанчына, якая падчас Другой сусветнай вайны была ўганаравана звання Героя Савецкага Саюза (1942, пасмяротна). Чырвонаармец дыверсійна-разведвальнай групы, якая была накіравана ў нямецкі тыл (паводле афіцыйнай версіі партызанка). Была схоплена немцамі падчас спробы падпаліць хлеў. Пасля катаванняў павешана.
Стар. 224. Режйссер й актер Олег Ефремов уговорйл меня попробовать свой сйлы в жанре театралыіой драматургйй. Яфрэмаў Алег (1927-2000) расійскі акцёр, рэжысёр; народны артыст РСФСР (1969) і СССР (1976); з 1970 г. галоўны рэжысёр МХАТа.
Стар. 225. Потом закончу повесть й для «Мзвестйй» напйшу небольшой лйрйческйй рассказ, тему которого я определйл для себя как своеобразное эхо войны. Мусіць, размова ідзе пра апавяданне «На речном берегу» (Нзвестня, 1972, 14 окт.; пер. аўтара); упершыніо Круты бераг ракі // Літ. і мастацтва, 1972, 13 кастр.
Зайздросны лёс (стар. 225)
Друкуецца паводле газ. «Літ. і мастацтва», 1972, 3 лістап., дзе ўпершыню апублікавана.
Датуецца часам першай публікацыі.
Артыкул напісаны да 90-годдзя Якуба Коласа.
Всё мннется, а правда останется... (стар. 226)
Друкуецца паводле: Быков В. Собр. соч.: в 4 т. М., 1986. Т. 4. ГІовесть. Рассказы. Публнцнстнка. Упершыню са скарачэннямі зб.: Воспомпнання об А. Твардовском / сост. М. 14. Твардовская. М., 1980 [апублікавана без назвы ў рубрыцы «Нз пнсем н отклнков»; у 2-м
выданні (М„ 1982) пад назвай «...А правда останется»]. Упершыню цалкам кн. «Колокола Хатынн».
Датуецца паводле пазнакі падчас першай публікацыі 1972 г. У кн. «Колокола Хатынн» і 36. тв., 1986 у якасці даты напісання памылкова ўказаны 1982 г.
Стар. 226. ...крйтйческйе залпы всевозможных калйбров грозйлй незадачлйвому автору совершенно стереть его с лйтературного лйца землй. — Размова ідзе пра шальмаванне Быкава і яго аповесці «Мёртвым не баліць», якое было распачата па ініцыятыве і з санкцыі ЦК КПСС пасля публікацыі аповесці ў 1966 г. у часоп. «Новый мнр» (№ 1, 2).
Стар. 226. ...как раз в канун майскйх празднйков, прйшел йз Москвы небольшой конверт с редакцйонным грйфом снаружй й поздравйтельной открыткой внутрй... Паштоўка наступнага зместу:
«Дорогой Васплпй Владіімлровнч!
Сердечно поздравляем с празднпком 1 -го Мая. Желаем здоровья, весенней бодростп, успехов в труде, светлых дум н настроенпй Все мннется, а правда останется -
А. Твардовскйй»'.
1973
Міхась Савіцкі (стар. 229)
Друкуецца паводле кн. «Праўдай адзінай». Упершыню газ. «Правда», 1973, 4 ліп. пад назвай «Полотна, опаленные войной» у рубрыцы «На сопсканне Государственной премлн». Пад гэтай жа назвай друкаваўся таксама ў кн. «Колокола Хатынн» і ў 36. тв.: у 4 т., т. 4.
Датуецца часам першай публікацыі.
У Архіве В. Быкава (Гродна) захоўваецца аўтарызаваны машынапіс (3 арк.) са значнымі праўкамі сінім чарнілам. Ніжэй прыводзяцца істотныя разыходжанні паміж машынапісам і пазнейшай рэдакцыяй артыкула, якая, трэба меркаваць, рабілася паводле першапублікацыі, бо скарачэнні ў абодвух выпадках ідэнтычныя.
1 Машыпапіс без даты за нодпісам А. Твардоўскага. Выслоўе «Все мнпется, а нравда останстся» дапісапа рукой Твардоўскага. Арыгінал. Дзяржаўпы музей гісторыі бсларускай літаратуры. КП 10735/798. На штэмпелі ііа капвсрце 27.04.1966 г. ДМГБЛ. КП 10735/799.
Стар. 229. ...ідучы на шляху эпічнага даследавання ўсенароднага подзвііу. У машынапісе: «пластнческп нсследуя ее в направленнм эшіческого пстолкованпя этого небывалого по напряженню н спле всенародного подвнга».
Стар. 229. ...«Партызанская мадонна». У машынапісе далей ідзе: «эта жнвопнсная песнь песней войны н матерннства».
Стар. 229. Старажытны сюжэт... У машынапісе: «Древніій, почтп бнблейскнй сюжет».
Стар. 230. ...самотна сціснутыя вусны. — У машынапісе далей ідзе: «Без разьясненнй н подробностей ясно прочлтываются нх нелегкне судьбы, нх недавнне подвнпі».
Стар. 230. ...вялізарныя ахвяры сярод насельніцтва Беларусі. У машынапісе далей ідзе: «до сего дня не достнгшего своей довоенной чіісленностл».
Стар. 230. ...пажылы, працавіты, умудроны жыццём селянін... У машынапісе: «старый, наверно, немало повндашпй л повоевавшлй на своем веку, но все еше не переставшпй труднться на земле крестьянлн».
Стар. 230. ..магчыма, успамінаючы ў гэтыя хвіліны тых, хто тут працаваў раней, а можа, і загінуў на гэтай зямлі, багата палітай чалавечым потам і крывёю. — У машынапісе першапачаткова было, але закрэслена: «нх ллца спокойны, взгляды серьезны, даже на лнцах молодых углубленность л забота хозяев. II мы пронпкаемся сознанлем того, что жпзнь этнх людей связана с полем, старшле отстоялн его в войну, кого-то, наверно, погребя /?/на нем, молодые вспахалн, теперь лм сообіца с умом л заботой хозяйствовать на нем».
Стар. 231. Л зусім нядаўна масквічы і госці сталіцы... У машынапісе першапачаткова было, але закрэслена: «Несмотря на столь замечательный лтог, которым мог бы гордлться любой художнпк, в свол пятьдесят с неболышім лет народный художннк Белорусслл Млхалл Андреевнч Савлцклй полон слл л новых художнпческлх дерзаннй, талант его всегда в понске, напряженной, не знаюшей усталл работе».