Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 2
Артыкулы, эсэ, прадмовы, выступленні, інтэрв’ю, гутаркі, калектыўныя творы (1981 -1990)
Васіль Быкаў
Памер: 640с.
Мінск 2019
Стар. 171. ...В. Б. Шкловского... — Шклоўскі Віктар (1893-1984) — расійскі пісьменнік, драматург, крытык, тэарэтык літаратуры.
Дожнть до победы (стар. 171)
Друкуецца паводле кн. «Крыжовы шлях». Упершыню — «Лнт. газета», 1985, 1 студз. Друкавалася таксама ў кн. «Колокола Хатынн» і ў 36. тв.: у 4 т., т. 4, дзе апублікавана пад назвай «Много лет назад...».
Датуецца часам першай публікацыі.
Успаміны В. Быкава былі надрукаваны ў «Лнт. газете» разам з успамінамі расійскіх пісьменнікаў М. Аляксеева, Г. Бакланава, Ю. Левітанскага пад агульнай назвай «Четыре ночн н однн день. 1941... 1942... 1943... 1944... 1945». Падчас публікацыі ў кн. «Крыжовы шлях» у артыкуле былі зроблены невялікія стылёвыя змены і наступныя скарачэнні:
Стар. 171-172. Наводчйк был ранен спустя несколько мйнут после моего ранешія, он рассказывал о последнйх выстрелах йз орудйя, й мы оба тяжело пережйвалй гйбель нашего расчета. — Пасля гэтага сказа ў ранейшых публікацыях далей ішло: «Правда, там, в батальоне, оставалось еіце одно орудне взвода, но оно было ненсправным, н вестн нз него огонь было невозможно».
Стар. 172. Там же был ресторанчйк. — Далей ішло: «...в нем с шуткамн-прнбауткамн лнхо обслужнвал клнентов цыганского внда гарсон».
Стар. 172. Многда мы захажйвалй туда перед обедом выпйть стаканчйк-другой местного вйна. — Далей ішло: «...н закуснть ветчнной с папрнкой — венгерскнм перцем, который там готовнлся в десятках вндов».
Стар. 173. Но все же на дворе стоял 45-й год... — Далей ішло: «...перевес снл был явно не в пользу немцев...»
* * *
Стар. 171. ...в маленьком жйвопйсном городке Сексарде на правобережье Дуная... — Сексард — горад у Венгрыі. Дунай — другая па працягласці рака ў Еўропе, якая працякае па тэрыторыі ці з’яўляецца мяжой дзесяці дзяржаў, у тым ліку Венгрыі.
Стар. 172. ...родом она йз Казатйна... — Казацін — горад ва Украіне.
Стар. 173. ...в район Байй... — Байя — горад у Венгрыі.
Стар. 173. ...в Сегеде. — Сегед — горад у Венгрыі.
Стар. 173. ...в Австрййскйх Альпах, блйз города Роттпенманна, на реке Энс... — Ротэнман — горад у Аўстрыі. Энс — рака ў Верхняй Аўстрыі, правы прыток Дуная.
Стар. 173. МПТАП — знішчальна супрацьтанкавы артылерыйскі полк.
[ІІнтервью газете «Смена»] (стар. 174)
Друкуецца паводле газ. «Смена», 1985, 13 студз., дзе ўпершыню апублікавана пад назвай «Пнсать правду войны...». Друкавалася таксама ў часоп. «Смена», 1985, № 9 пад назвай «Васнль Быков: Совесть велела». Інтэрв’ю вёў Леў Сідароўскі.
Датуецца часам першай публікацыі.
Стар. 176. Чйтателю не надо подробно разьяснять, что заставйло Александра Матросова бросйться на амбразуру дзота, что повело на смерть молодогвардейцев... — Матросаў Аляксандр (1924-1943) — чырвонаармеец; Герой Савецкага Саюза (1943, пасмяротна); вядомы дзякуючы гераічнаму подзвігу, калі закрыў сабой амбразуру нямецкага дзота.
Стар. 176. Пшенйчный — Пшанічны — герой аповесці «Жураўліны крык».
Стар. 176. ...на Кйровоградчйне, возле деревнй Большая Северйновка... — Дакладней — Вялікая Севярынка.
Стар. 178. Сестру гйтлеровцы отправйлй в Германйю, в дороге бежала. — Размова ідзе пра Валянціну Быкаву (1926-2016), якую немцы спачатку забралі ў лагер рыць акопы, адкуль яна збегла, але была злоўлена і вернута ў лагер. Праз два месяцы абарончых прац разам з іншымі вяскоўцамі была адпраўлена пехатой у бок Глыбокага, аднак зноў збегла па дарозе.
Стар. 178. ...главнымрежйссеромЯковомХамармером. — Хамармер Якаў (1920-1986) — расійскі тэатральны рэжысёр; народны артыст РСФСР.
[Выступленне на вечары Рыгора Барадуліна] (стар. 179)
Друкуецца паводле 36. тв.: у 6 т., т. 6. Упершыню: Быкаў В. 3 глыбінь душы // Вобраз-86: літ.-крытыч. артыкулы / склад. Т. Чабан. Мінск, 1986. Часткова і ў перакладзе на рускую мову ў якасці прадмовы: Быков В. Первозданная суіцность // Бородулнн Р. Белая яблоня грома: стнхн / пер. с белорус.; преднсл. В. Быкова. М., 1988; цалкам — у кн. «На крыжах».
Датуецца лютым 1985 г. — паводле пазнакі ў кн. «На крыжах».
Падчас публікацыі ў Зб. тв.: у 6 т., т. 6 былі зроблены пэўныя скарачэнні — эсэ пачыналася наступным чынам:
«У канцы свайго жыцця вялікі амерыканскі пісьменнік Эрнэст Хемінгуэй пісаў, што найлепшая школа для пісьменніка — гэта нешчаслівае дзяцінства. Што гэта сапраўды так, мы пераканаліся на вопыце некалькіх пакаленняў нашых беларускіх пісьменнікаў, да аднаго з якіх — шматпакутнага пакалення, абпаленага вайной у самым дзяцінстве, — належыць і наш Рыгор Барадулін. [Паводле копіі машынапісу з асабістага архіва Р. Барадуліна першапачаткова было: «наш мілы юбіляр Рыгор Барадулін». — УоаЭ.] Я думаю, што менавіта адтуль — з трывожнага, страшнага і крывавага дзяцінства — бярэ свой пачатак ягоная цудоўная муза, яго паэзія!»
У фінальнай частцы эсэ замест сказа: «(Зрэшты, Пушкіна таксама не песцілі ні імператар, ні ягонае міністэрства асветы, затое яго прыняла літаратурная вечнасць.)» далей ішло:
«Нізкі паклон той зямлі, якая цябе ўзгадавала!
Вечнасці — тваёй паэзіі, дарагі Салоўка Белай Русі!»
Под Кнровоградом (стар. 181)
Друкуецца паводле кн. «Колокола Хатынн». Упершыню — «Лнт. газета», 1985, 9 мая пад назвай «Обелнск в Северннке» ў рубрыцы «Монолог о Победе». Друкавалася таксама пад назвай «Под Кнровоградом» у 36. тв.: у 4 т., т. 4.
Датуецца часам першай публікацыі.
Стар. 181. ...генерала Ротмйстрова... — Ротмістраў Павел (1901 1982) — савецкі военачальнік; галоўны маршал бранятанкавых войскаў; Герой Савецкага Саюза (1965).
Стар. 186. В свете этого утра за стеною мелькнула тень, послышалось усталое дыханйе, й дверь передо мною резко распахнулась. [...] Так я подарйл ему жйзнь, впрочем, как й он мне тоже. — Гэтая гісторыя пазней была апісана Быкавым у апавяданні «Падоранае жыццё» (гл. гэтае выданне, т. 2, с. 597-599).
Стар. 187. ...к Бугу... — Размова ідзе пра Паўднёвы Буг — раку, што працякае па паўднёва-заходняй частцы Украіны.
[Ответы на анкету журнала «Вопросы лнтературы»]
(стар. 188)
Друкуецца паводле часоп. «Вопросы лнтературы», 1985, № 5, дзе ўпершыню апублікавана.
Датуецца часам першай публікацыі.
Адказы В. Быкава надрукаваны разам з адказамі іншых пісьменнікаў: А. Адамовіча, М. Аляксеева, Г. Бакланава, Ю. Ванага, К. Ваншэнкіна, Я. Вараб’ёва, А. Ганчара, Ю. Друнінай, В. Кандрацьева, А. Межырава, I. Навуменкі, Я. Ржэўскай, Д. Самойлава, I. Шамякіна і інш. пад агульнай назвай «Во нмя жнзнн на земле».
Стар. 188. ...Александра Бека... — Бек Аляксандр (1902-1972) — расійскі пісьменнік.
Во нмя жнзнн (стар. 189)
Друкуецца паводле кн. «Колокола Хатынн», дзе апублікавана пад назвай «Во ймя жнзнн» і з падзагалоўкам «Мнтервью для газеты “Дойче Фольксцайтунг дн тат”>. Інтэрв’ю для АПН (Агенцтва друку «Новостн») было ўпершыню апублікавана 6 мая 1985 г. Друкавалася таксама ў Зб. тв.: у 4 т., т. 4.
Датуецца часам першай публікацыі.
Стар. 190. (РІзвестно, что чйтателй возврашрлй Гамсуну его кнйгй, швыряя йх через ограду усадьбы пйсателя.) — Гамсун Кнут (сапр. Педэрсен Кнуд; 1859-1952) — нарвежскі пісьменнік; лаўрэат Нобелеўскай прэміі (1920). У 1934 г. публічна выказаў падтрымку нацыстам. У 1945 г. быў арыштаваны і праз два гады асуджаны за калабарацыянізм.
Стар. 190. Гете, Гейне — Гётэ Іаган Вольфганг (1749-1832), Гейнэ Генрых (1797-1856) — нямецкія паэты; класікі сусветнай літаратуры.
Стар. 190 ...Шйллера... — Шылер Фрыдрых (1759-1805) — нямецкі паэт, філосаф, драматург, тэарэтык мастацтва; класік сусветнай літаратуры.
Стар. 191. ...Освенцйма... — Асвенцым — комплекс нямецкіх канцэнтрацыйных лагераў і лагераў смерці, якія знаходзіліся недалёка ад польскага горада Асвенцыма, у 1939 г. указам Гітлера далучанага да тэрыторыі Трэццяга рэйха. Тут у 1941-1945 гг. па розных ацэнках было забіта ад 1,4 млн да 4 млн чалавек.
Стар. 192. ...Генрйха Белля... — Бёль Генрых (1917-1985) — нямецкі пісьменнік; лаўрэат Нобелеўскай прэміі (1972).
Стар. 192. ...Гюнтера Грасса... — Грас Гюнтэр (1927-2015) — нямецкі пісьменнік, скульптар, мастак; лаўрэат Нобелеўскай прэміі (1999).
Стар. 192. ..Дйтера Нолля... — Ноль Дзітэр (1927-2008) — нямецкі пісьменнік.
[Выступленне на пленуме СП БССР (чэрвень 1985 г.)]
(стар. 193)
Друкуецца паводле: 36. тв.: у 6 т., т. 6. Друкавалася таксама ў кн. «На крыжах».
Датуецца чэрвенем 1985 г.
Правда, Простота, йскренность (стар. 196)
Друкуецца паводле газ. «Московскне новостн», 1985, 23 чэрв., дзе ўпершыню апублікавана ў рубрыцы «75-летне Александра Твардовского».
Датуецца часам першай публікацыі.
Эсэ «Правда, Простота, Нскренность» з’яўляецца перапрацаваным варыянтам артыкула памяці А. Твардоўскага, які пад назвай «Пухам табе зямля!» быў апублікаваны ў 1971 г. у газ. «Літ. і мастацтва» (гл. гэтае выданне, т. 10, кн. 1, с. 217-221).
Стар. 199. ...Эжена Монеско... — Іанэско Эжэн (1909-1994) — французскі драматург румынскага паходжання; адзін з заснавальнікаў тэатра абсурду; класік тэатральнага авангарда.
Стар. 199. ...Пьера Паоло Пазолйнй. — Пазаліні П’ер Паала (19221975) — італьянскі кінарэжысёр.
[Преднсловне к кннге Анатолня Сульянова «Хожденне за седьмое небо»] (стар. 200)
Друкуецца паводле кн.: Сульянов А. Хожденне за седьмое небо: повестн н рассказы. Мннск, 1985, дзе ўпершыню апублікавана ў якасці прадмовы.
Датуецца часам першай публікацыі.
Сульянаў Анатоль (нар. у 1927) — беларускі пісьменнік і ваенны лётчык; генерал-маёр авіяцыі ў адстаўцы.
1986
[Встуіштельное слово к воспомннанням Анны Беляй]
(стар. 204)
Друкуецца паводле: Беляй A. В ту далекую осень... // Неман, 1986, № 8, дзе ўпершыню апублікавана ў якасці ўступнага слова без назвы.
Можа быць датавана не пазней лютага 1986 г. — зыходзячы з ліста В. Быкава (прыводзіцца ніжэй).
Гісторыя напісання Быкавым уступнага слова вядомая з аповеда былой медсястры, ветэрана Вялікай Айчыннай вайны Ганны Іванаўны Бяляй (нар. у 1925): «Зімой 1985 г. Васіль Уладзіміравіч абіраўся ў нас [у г. Тураве. — Уклад.] дэпутатам у Вярхоўны Савет. На сустрэчы з выбаршчыкамі я сядзела ў прэзідыуме сходу побач. Выступаючы перад выбаршчыкамі, Васіль Уладзіміравіч шмат гаварыў пра вайну, звяртаўся да тых, хто прайшоў дарогамі вайны, каб болып пісалі пра яе. Казаў, што пра Вялікую Айчынную вайну шмат напісана, але яшчэ больш не напісана. А калі вярнуўся на сваё месца, звярнуўся да мяне з пытаннем: “А вы напісалі што-небудзь?” Я адказала, што напісала для сваіх дзяцей — тыя сшыткі дома ляжаць. Ен папрасіў перадаць іх яму»1.
КНІГІ ОНЛАЙН
