Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 2
Артыкулы, эсэ, прадмовы, выступленні, інтэрв’ю, гутаркі, калектыўныя творы (1981 -1990)
Васіль Быкаў
Памер: 640с.
Мінск 2019
У той жа дзень Г. Бяляй перадала рукапіс сваіх успамінаў. Далейшае развіццё падзей вядомае з лістоў Быкава:
«Уважаемая Анна Нвановна,
с огромным ннтересом н волненнем прочнтал Вашн запнскн, вполне разделяю все пережнтое Вамн, нечто похожее прншлось пережнть н мне в 41 [-м] под Харьковом. Напнсано у Вас, конечно, не очень лн-
1 Паводле ліста Г. Бяляй да ўклад. ад 20 сак. 2007 г. Пераклад з рускай мовы ўклад.
тературно, очевлдно, все это надо бы перепнсать более ллтературной рукой. Но напечатать это надо, хотя я еіце не знаю, как л где, есть ряд трудностей в этом смысле. Но я подумаю л постараюсь, хотя, возможно, это будет л не очень скоро.
Еслл же нлчего не выйдет, то тетрадкл Вашл я верну, за это не беспокойтесь.
Очень желаю Вам, дорогая ветеранка, доброго здоровья л благополучля.
С уваженлем л прлветом,
В. Быков.
10 февр. 85 г.»1.
«Уважаемая Анна РІвановна,
часть Вашлх заплсок (до направленля в медсанбат осенью 41 г.) я подготовлл л передал в журнал “Неман”, который планлрует опубллковать лх осенью 86 года. (Ранее не получлтся.) Надеюсь, редакцля еіце свяжется с Вамл, прлшлет корректуру.
Желаю Вам доброго здоровья.
Н всего хорошего.
С прлветом,
В. Быков.
26 февр. 86 г.»
«Дорогая Анна Нвановна,
только сегодня вернулся лз отпуска л прочіітал Ваше плсьмо. Пусть Вас не смуіцает нл гонорар, нл моя роль в публлкацлл, все вполне естественно. Я прочлтал Вашл тетрадкл л увлдел там страданле, на которое не мог не отозваться. Немножко поправлл рукоплсь, но это пустякл. Главное то, что Вы наплсалн. Спаслбо Вам за то от лменл члтателей. Гонорар заслужен Вамл по праву л пользуйтесь лм целлком. [...]
С прлветом,
В. Быков. [...]
4 окт. 86 г.»
У БДАМЛМ, у фондзе часоп. «Нёман», захоўваюцца ўспаміны Г. Бяляй з праўкамі і дапаўненнямі В. Быкава, сярод якіх вылучаецца наступны рукапісны тэкст, зроблены пісьменнікам (з яго і пачынаецца публікацыя мемуарных запісаў):
«В ту памятную субботу в парке на берегу Прлпятл шлл танцы, в влхре вальсов н полек кружллась молодежь л нашл студенткл лз медучллнша. Я тоже была на танцах (перелезла через забор в углу),
1 Тут і далей лісты В. Быкава да Г. Бяляй друкуюцца паводле копій рукапісных тэкстаў з асабістага архіва ўклад.
настроенме было праздннчное н радостное, т. к. завтра предстоял выходной, на экзамен лдтл было не надо, можно было выспаться вволю. Жлла я на квартлре по ул. Слуцкой л к экзаменам обычно готовллась на горке в саду. Помню, с танцев прншла поздно л, казалось, только уснула, как меня разбудллл необычные звукл какой-то тревогл — это уже передалл о вероломном нападенлл глтлеровской Германлл.
Наспех одевшлсь, я побежала на плоіцадь, там уже было полно людей, все молча слушалл радло. Меня очень поразлло это молчанле л суровая озабоченность всех. Я многого тогда не понлмала, мне шел всего только шестнадцатый год, но уже там, на плоіцадл, у меня появллось непреодоллмое желанле лдтл на фронт.
Руководлмая этлм непроходяіцлм желанлем, я на другой день побежала в военкомат. Таклх, как я, налболее горячлх парней н девчонок там уже было много, все прослллсь на фронт, но к[омандл]р был не сговорчлв л отправлл нас сдавать экзамен в учллліце. Экзамен мы сдавалл, одновременно наведываясь в военкомат л посеіцая дом Осавлахлма1, где готовлллсь на сандружлннлц для фронта. Но вот все позадл, экзамены все сданы, мы получллл отпечатанные на машлнке удостоверенля. Многлх лз нашлх девушек взялл на фронт, a меня, как самую младшую, направллл на работы в 1[-ю] советскую больнлцу. Этлм направленлем я была очень недовольна»2.
* * *
Стар. 204. ...с генерал-полковнйком Кйрпоносом. — Кірпанос Міхаіл (1892-1941) — савецкі военачальнік; генерал-палкоўнік; Герой Савецкага Саюза (1940).
[Нван Драч] (стар. 204)
Друкуецца паводле кн. «На крыжах», дзе апублікавана пад назвай «Газета “Ллтературная Укрална”». Дакладную назву артыкула ўзнавіць не ўяўляецца магчымым, бо «Літературна Украі'на» за гэты перыяд у фондах Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі адсутнічае.
Датуецца красавіком 1986 г. — паводле пазнакі ў кн. «На крыжах».
Стар. 205. ...Мйкола Платоновйч Бажан... — Бажан Мікола (Мікалай; 1904-1983) — украінскі паэт.
1 Таварыства садзейнічання абароне, авіяцыйнаму і хімічнаму будаўніцтву, грамадска-палітычная абаронная арганізацыя, якая існавала ў СССР у 1927-1948 гг.
2БДАМЛМ. Ф. 165, воп. 2, адз. зах. 74, арк. 2.
[Выступленне на IX з’ездзе СП БССР] (стар. 206)
Друкуецца паводле кн. «Крыжовы шлях». Упершыню апублікавана ў газ. «Літ. і мастацтва», 1986, 25 крас. пад назвай «На службе грамадству і радзіме» і з падзагалоўкам «Уступнае слова Васіля Быкава». Друкавалася таксама ў кн. «На крыжах» і ў 36. тв.: у 6 т., т. 6.
Датуецца красавіком 1986 г.
Гэтае выступленне В. Быкава ва ўсіх названых кніжных выданнях памылкова прадстаўлена як выступленне на пленуме СП БССР ў лістападзе 1985 г. Між тым стэнаграма IX з’езда пісьменнікаў (праходзіў у Мінску 23-24 красавіка 1986 г.; стэнаграма захоўваецца: БДАМЛМ, ф. 78, воп. 1, адз. зах. 537, арк. 56-60) і вышэй прыгаданая публікацыя ў газ. «Літ. і мастацтва» сведчаць пра іншае.
Да таго ж існуе некалькі істотных разыходжанняў паміж стэнаграмай выступлення В. Быкава і яго кніжнымі публікацыямі. У стэнаграме тэкст пачынаецца наступным чынам: «Дарагія таварышы, нашы паважаныя госці! Мы жывём у знамянальны і велічны час грандыёзных матэрыяльных дасягненняў, час навукова-тэхнічнай рэвалюцыі, якая паступова і няўхільна вызваляе чалавецтва ад спрадвечнай цяжкой чорнай працы, дае новыя радасці матэрыяльнага карыстання. Час вялікіх даброт, але і яшчэ большых трывог ад страшэннай пагрозы вайны на знішчэнне, час-рысу, якая падзяляе існаванне чалавецтва на ДА і ПАСЛЯатамную эпоху і тоіць у сабе пытанне: ці наступіць наогул гэтая пасля-эпоха?»
Апроч таго ў стэнаграме адсутнічаюць наступныя фрагменты, якія ёсць у публікацыях: «без меры прывярэдлівага Галоўліта, некаторых кансерватыўных (літаратурных і нелітаратурных) начальнікаў»; «Але гэта пасля, бо пры жыцці “нет пророка в отечестве своем” — ісціна, добра вядомая з часоў першых хрысціян, і кожны з нас, творцаў, павінен памятаць гэта»; «нашага старэйшага і заўжды маладога Пімена Панчанкі, ці няўрымслівага Генадзя Бураўкіна, ці чараўніка беларускага слова Рыгора Барадуліна, той мудрай шчырасці адчування, якая сціпла і добра жыве ў радках таленавітай Жэні Янішчыц, той нечаканай стыхійнай натуральнасці, што ёсць у вершах маладога Леаніда Галубовіча». Нарэшце, сказ: «Але, мабыць, так ужо заведзена на белым свеце...» у стэнаграме завяршаецца наступным чынам: «заўжды ставіцца няўдзячна».
Стар. 206. ...рашэнні XXVII з’езда КПСС... — XXVII з’езд КПСС адбыўся 25 лютага 6 сакавіка 1986 г. Гэта першы з’езд пасля шэрагу смярцей генеральных сакратароў ЦК КПСС Л. Брэжнева, Ю. Андропава, К. Чарненкі.
Стар. 208. ...Жэні Янішчыц... — Янішчыц Яўгенія (1948-1988) — беларуская паэтка.
Стар. 208. ..Леаніда Галубовіча. — Галубовіч Леанід (нар. у 1950) — беларускі паэт, празаік, крытык.
[Ннтервью «Лнтературной газете»] (стар. 209)
Друкуецца паводле «Ллт. газеты», 1986, 14 мая, дзе ўпершыню апублікавана пад назвай «Васлль Быков: На высоте совестл» ў рубрыцы «Беседа за рабочнм столом». Гутарку вяла Ірына Рышына.
Датуецца часам першай публікацыі.
Гутарцы, нагодай для якой стала ўганараванне В. Быкава Ленінскай прэміяй, папярэднічаюць эпіграф:
Так память горя веллка, Глухая память болл. Она не стлшлтся, пока He выскажется вволю.
А. Твардовскйй
і ўступнае слова: «...Перед отьездом в Млнск я посмотрела фнльм В. Дашука “Васлль Быков”. В начале ленты на вопрос, как бы он снлмал такой флльм, еслл бы был режлссером, В. Быков отвечает, что “не стал бы снлмать, потому что негодяіцлй... актер”. “Но это документальное клно, — возражает Дашук, — здесь актерствовать не надо, а надо рассказывать про свою жлзнь...” — “To же самое актерство, — насталвает прозалк, — которое я не умею. Надо становлться на котурны, веіцать о своей жлзнн...”
Да, как-то трудно, просто невозможно представлть, что он станет на котурны, прлмет позу... Мне не раз выпадал счастллвый случай — л, хочется надеяться, будет егце — работать с Васллем Владлмлровлчем, делать с нлм беседы, заплсл “монологов”. Н потому я хорошо знаю, что он л в этом устном жанре, как л в сволх сочлненлях, не позволяет себе облегченностл л, уж конечно, нлчего радл красного словца. Все взвешено, полемнческл остро, не шумно л твердо. Для тех, кто, лспытывая неудовольствле, ворчлт: “Ну сколько можно перелопачлвать одно трудное да кровавое...” — он л плсать, н говорлть не станет. Потому что уверен: “Настояіцая лнтература... ннкогда не укладывалась в прокрустово ложе, уготованное ей люблтелямл легкого чтенля”, л предпочлтает темы, вопросы, “с помоіцью которых не только не лзбавлшься от бессоннлцы — от нлх л вовсе глаз не сомкнешь”».
Стар. 211. ...публйцйстов Васйльева, Чернйченко... — Магчыма, маецца на ўвазе Васільеў Іван (1924-1994) — расійскі пісьменнік. Чарнічэнка Юрый (1929-2010) — расійскі пісьменнік, публіцыст, грамадскі дзеяч.
Стар. 212. Как говорйтся в песне Б. Окуджаеы, «...йз собственной судьбы я выдергйвал no нйтке». — Акуджава Булат (1924-1997) — расійскі паэт, бард, празаік. Тут цытуецца радок з верша «Я плшу лсторлческлй роман».
Стар. 217... А. Германа... — Герман Аляксей (1938-2013) — расійскі кінарэжысёр, сцэнарыст; народны артыст Расіі (1994).
Стар. 218. ...Рафаэля... — Рафаэль Санці (1483-1520) — вялікі італьянскі мастак.
[Ннтервью газете «Вечерннй Ленннград»] (стар. 219)
Друкуецца паводле газ. «Вечерннй Ленннград», 1986, 24 мая, дзе ўпершыню апублікавана пад назвай «Васлль Быков: Верю в человека» ў рубрыцы «Наша гостлная». Інтэрв’ю вёў В. Шуб.
Датуецца часам першай публікацыі.
Ва ўступным слове да інтэрв’ю паведамляецца, у прыватнасці, пра тое, што В. Быкаў быў госцем Ленінграда (цяпер — Санкт-Пецярбург), дзе ў Тэатры драмы і камедыі другі год запар з поспехам ідзе спектакль па аповесці «Знак бяды»; гэтым разам галоўны рэжысёр тэатра Якаў Хамармер і мастацкі савет пазнаёміліся з новай аповесцю пісьменніка «Кар’ер».
[Інтэрв’ю для Агенцтва друку «Навіны»] (стар. 222)
КНІГІ ОНЛАЙН
