Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 2
Артыкулы, эсэ, прадмовы, выступленні, інтэрв’ю, гутаркі, калектыўныя творы (1981 -1990)
Васіль Быкаў
Памер: 640с.
Мінск 2019
Натура актлвно л честло мысляшая, Сергей Залыглп сочетает члсто плсательскую работу с важным л естественным в таклх случаях осмысллванлем опыта современнлков, равно как л нашлх веллклх предшественнлков. Его «Ллтературные раздумья», а также очерк о творчестве А. Чехова явлллсь плодом лменно такого вдумчлво-аналлтлческого подхода к ллтературным урокам прошлого, осознанлю лх значенля в современном отечественлом л млровом ллтературном процессе.
Наблюдая за обіцественной стороной жлзнл С. Залыгнна последннх лет, нельзя не поднвпться его творческой л члсто гражданской актлвностл, шлроте его лнтересов, жлвостя л «подьемностл», с которымл он отзывается на разлнчные обіцественно-лнтературные меропрнятня, будь то поездка в далекое Заполярье, осмысленне насуіцных проблем братской латышской лнтературы ллл обсужденле состояння венгерской прозы. Он же на уднвленне яо-молодому чнтаютнй ішсатель, отлячно осведомленный о последннх достлженлях молодой прозы, опекаювдлй многлх лз начлнаюшлх авторов. Н к нему лдут, потому что его знают л любят, на него по праву надеются.
Семь десятков лет — срок, пожалуй, немалый, в лных случаях целлком вблраюшлй жлзнь л судьбу человека. Но, как это засвлдетельствовано многлмл прлмерамл, лстлнному талаяту возраст яе помеха для его выраженля: обогаоденный жлзненной л художнлческой мудростью, он плодонослт с новой, не менее замечательной, чем прежде, энерглей. Что касается Сергея Залыглна, то все последнле годы плсатель занят нанряженной работой над, может быть, главной кнлгой своей творческой жлзнл — романом «После бурл», лервая часть которого вышла в прошлом году. Есть все основанля лолагать, что это будет лолстлне значлтельное явленле в нашей ллтературе, нлод зрелого ума м пытллвой мыслл художнлка, которому лодвластны все стороны человеческого сушествованля.
Новых свершенлй вам, дорогой Сергей Павловлч!
1983
УРОКІ МІНУЛАЙ ВАЙНЫ
Мы жывем у складаны час, які лагражае небывалай у гісторыі небяслекай новай знішчальнай вайны, на карту настаўлена само існаванне ўсёй нашай зямной цывілізацыі. I гэта ва ўмовах, калі чалавецтва толькі што аправілася ад згубных з’яў мінулай вайны, якая адабрала 50 мільёнаў чалавечых жыццяў і скончылася нерамогай над злосным ворагам чалавелтва — нямецкім фашызмам.
Мінулая Вялікая вайна, аднак, славутая шматлікімі ўрокамі, якія яна лакінула людзям, самы важны з якіх заключаецца ў катэгарычнай неабходнасці для свету і чалавецтва ўсямернага згуртавання ў імя міру, жыцця і прагрэсу.
Можа быць, менавіта гэты ўрок быў галоўны для аўтара «Альпійскай балады», калі ён больш як дваццаць гадоў назад браўся за пяро, каб напісаць маленькую гісторыю двух людзей, у якой, аднак, яму бачылася большае — вартая ўвагі старонка мінулага, а, быць можа, і штосьці з будучага існавання чалавецтва.
Каханне як найвыдатнейшае з людскіх пачуццяў здольна ў аднолькавай меры як разбураць, так і ствараць, сацыяльнае значэнне яго ва ўмовах вайны, барацьбы і ўсеагульнай нянавісці наўрад ці магчыма пераацаніць. Нярэдка здаралася, што каханне перамагала смерць і нават у нечалавечых умовах існавання ўсяляла надзею. Асабліва калі злучала ў адно людзей рознай сацыяльнай і нацыянальнай прыналежнасці, людзей Захаду і Усходу, і ў сілу выключнасці сваіх пачуццяў прадухіляла многае з таго, што ў такіх выпадках іх раздзяляе.
У аснову гэтай аповесці пакладзены праўдзівы факт, які меў месца на апошнім годзе вайны ў Аўстрыі, калі воляю выпадку сышліся разам палонны беларус і італьянская дзяўчына, што ўцяклі з нямецкага канцлагера. Трывожным і кароценькім быў час іх нечаканага кахання, за які адзін з іх заплаціў жыццём, a для другой гэтыя тры разам перажытыя дні засталіся назаўжды зоркавым часам, найвышэйшым узлётам яе дум і памкненняў.
Хочацца спадзявацца, што сучасны зарубежны чытач знойдзе ў гэтай невялічкай аповесці хоць бы маленькую частку таго, што дабром і мірам закране яго душу, зробіць свет прывабнейшым, а надзею — святлейшай.
Гэта будзе менавіта тое, на што і спадзяваўся аўтар.
[1983]
О ПЕРЕЖНТОМ
Эта повесть1 — еіце одно лнтературно-художественное свндетельство о прошлой войне, о судьбах поколення, которому выпало пройтн через суровые нспытання на человеческое достоннство, рано познать боль утрат, немало нспытать душевных н фнзнческнх страданнй. Перед чнтателем развертываются нсполненные военных тревог картнны жнзнн на оккупнрованной террнторнн Белорусснн — в деревне п в небольшом городке,
1 Аповесць «Тревожные днн» Г. Васюковай.
где на улйцах хозяйннчают оккупанты й йх прнслужннкн, a за калйткамй, в зеленых дворнках, за плотно затворевнымй ставнямн зреет народная решймость к сопротнвленню.
Обычные городскйе мэльчйшкй й девчонкн, вчерашнне школьййкй, на свой страх н рнск начннают борьбу с фашнзмом. Н пусть эта борьба еіце малоэффектйвна, а ребята лншены какого бы то нн было опыта, все же йм удается внестн свой поснльный вклад в дело болыпой Победы. Конечно, не обходйтся без неудач, сомненнй й пережйванйй, первые жертвы омрачают радость успеха. Автор с тонкой наблюдательностью й заввдной памятью о тех давннх днях повествует на этйх страннцах о трепетном чувстве первой зарождаюіцейся любвй, взанмоотношеннях в среде молодежй. Многне страннцы повеста жйво передают лскреннее волненйе автора за судьбу героев, й мы с неослабеваюіцйм лнтересом следлм за лелегклмл, а порой страшнымл прлключеллямл Олл, чей образ следует отлестл к чнслу самых удачных в повеста, ллл ее брата Ленькл, его нелегкой жйзнью в йартнзанском лагере. Зайомйяается эллзоднческйй, но точно очерченный образ Владй с ее траглческой гйбелью в оккупйрованном городе, а также лартйзанскне образы деда Авденча, Андрея, Шакева л другйх. Следует заметлть лрй этом, что лалбольшей достоверлостл й содержательяостй шісательййца достнгает в нзображенйй быта л жйзнй в разоренном войвой й оккуйацлей городе, где множество деталей л подробностей создают картнну жйзнй л борьбы под йятой немецкнх захватчйков. Нз партнзанскйх эййзодов захватывает остро прйключейческая глава о событйях на лродовольствелной базе, опасном й драматлческом столкновеййй Ленькн с засланным в отряд немецкнм дйверсантом.
Надо лолагать, ловесть заннтересует ее молодых чнтателей, чья нынешвяя жйзнь так не лохожа на молодость йх отцов. Но все пережнтое народом в прошлой войне тант в себе огромный нравствеяно-псйхологйческйй урок, злачелле которого йе убывает co временем, о чем л свйдетельствует эта небольшая, но содержательная повесть.
[1983]
1984
[ІНТЭРВ’Ю ЧАСОПІСУ «ПОЛЫМЯ»]
— Васіль Уладзіміравіч, для каго вы пішаце? Хто галоўны адрасат вашай творчасці?
— Пішу для тых, хто мае патрэбу ў літаратуры. Вядома, што так званая масавая культура Захаду абмяжоўваецца стандартным наборам апрабаваных прыёмаў, якія пэўным чынам дзейнічаюць на свядомасць людзей, і там месца, якое займае літаратура ў жыцці грамадства, самае мінімальнае. Яе ўсё болей выцясняюць тэхнічныя сродкі камунікацыі (тэлебачанне, напрыклад), для ўспрыняцця якіх патрэбны мінімум намаганняў і мінімум разумовых здольнасцей. Але было б жахліва пасля такога бліскучага росквіту сусветнай літаратуры асудзіць чалавецтва на бяздумнае спажыванне стандартных набораў з сексу, жорсткасці, прапаганды варожасці. Гуманістычныя традыцыі сусветнага мастацтва заўжды былі найболыпай каштоўнасцю ў духоўнай скарбніцы чалавецтва, а цяпер, перад глабальнай пагрозай ядзернай катастрофы, значэнне іх робіцца яшчэ большае.
Таму галоўны адрасат маёй творчасці — людзі, якія яшчэ не страцілі здольнасць бачыць, думаць і разумець.
— Відаць, у тым, каб людзі не страчвалі, а набывалі гэтую здольнасць, заключана галоўная мэта ўсёй сапраўднай лігпаратуры. I калі ваш адрасат — чытач падрыхтаваны, відушчы і схільны да разумовай работы, пастпавім пытанне больш канкрэтна: з якой мэтай вы для яго пішаце?
— Я не лічу сябе апосталам дабра і справядлівасці, але, пражыўшы на свеце без малога шэсць дзясяткаў гадоў, думаю, што трохі пабачыў у ім, што-кольвечы зразумеў. Сваё разуменне жыцця, якое вынікае выключна з асабістага вопыту, я і хачу давесці людзям з адной-адзінаю мэтай: каб ім лягчэй было зразумець сябе, сваю мінуўшчыну, а можа — і будучыню.
— Мінула тры гады, як вас назвалі народным пісьменнікам Беларусі. Што за гэты час змянілася ў вашым жыцці? Як на ім адбіваецца гэтае званне?
— Я не адчуваю ў сабе (ці каля сябе) якіх-небудзь змен у гэтым сэнсе. Жыццё ідзе само па сабе, а творчасць — гэта перш за ўсё праца, якая з цягам часу (з вопытам) не робіцца лягчэйшай, хутчэй наадварот. Вопыт толькі адкрывае ўсю бездань паміж тым, што робіш, і тым, што хацеў бы зрабіць.
— Можна сабе ўявіць, колькі часу ў вас займае грамадская работа: паездкі, выступленні ў друку, юбілейныя і будзённыя прамовы... I пры гэткай раскіданасці — разважлівая, нават павольная проза. Як вам удаецца «захавацца»?
— Гэта сапраўды вельмі няпроста — захаваць у сабе здольнасць да творчасці, калі мець на ўвазе ўсю бясконцую калатнечу, на якую асуджае жыццё пісьменніка. Але захаваць гэта трэба. Інакш па дробязях рассыпаецца асоба, разбураюцца цэласнасць і непаўторнасць яе светаўспрымання і светаразумення, без чаго немагчыма ніякая свядомая творчасць.
— Васіль Уладзіміравіч, ці шмат і пра што пішуць вам вашы чытачы?
— Пішуць менш, чым чвэрць стагоддзя назад, з чаго я раблю вывад, што эпісталярны жанр з кожным годам занепадае ўсё болей. Найбольшая колькасць пісьмаў прыходзіць ад «страсных кнігалюбаў» з просьбай прыслаць кніжку з «цёплым дарсцвенным надпісам» — гэта сучасная разнавіднасць усё той жа дрымучай патрэбы — мець. Некалі я па магчымасці пасылаў, пасля адказваў аб немагчымасці паслаць, а цяпер не адказваю нават; немагчыма сотні разоў тлумачыць адно і тое ж: што паводле новых выдавецкіх правіл аўтар атрымлівае толькі два экзэмпляры свайго выдадзенага твора.
— А якім бы вы хацелі бачыць свайго чытача? Ці думаеце пра чытача, калі пішаце?
— Чытач існуе не ў аўтарскім уяўленні, а хутчэй у яго адчуванні. Я адчуваю яго вельмі блізкім да мяне чалавекам, можа, аднагодкам, нават сябрам і напэўна ж аднадумцам, якому я спавядаюся, а ён мяне разумее і падзяляе мае меркаванні. Ва ўсякім разе, ён мне не пярэчыць і ўсё прымае на веру, і я стараюся не ашукаць яго ні ў галоўным, ні ў дробязях. Хаця, безумоўна, такога чытача, мусіць, не існуе ў прыродзе — чытачы, як і людзі, не добрыя і не благія — розныя. А розным, як вядома, не дагодзіш.
КНІГІ ОНЛАЙН
