• Газеты, часопісы і г.д.
  • Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 2 Артыкулы, эсэ, прадмовы, выступленні, інтэрв’ю, гутаркі, калектыўныя творы (1981 -1990) Васіль Быкаў

    Поўны збор твораў. Том 10. Кніга 2

    Артыкулы, эсэ, прадмовы, выступленні, інтэрв’ю, гутаркі, калектыўныя творы (1981 -1990)
    Васіль Быкаў

    Памер: 640с.
    Мінск 2019
    181.27 МБ
    Беседу вел А. Суслов.
    [1984]
    [ННТЕРВЬЮ ГАЗЕТЕ
    «ПРАВДА УКРАПНЫ»]
    — Война уходнт все дальше в невозвратное прошлое. Уходйт в прошлое, но не становчтся прошлым. Мйнуло іючтй четыре десятнлетйя после завершенйя войчы, а память о ней жйва в созванйй народа, в сердцах й душах людей. Вот почему все более досконально хочется рассказать о событчях той беспрймеряой борьбы, о жйзнй тех, кто ве увндел Победу, хочется прнстальнее вглядеться в йх судьбы, осмыслнть йх подвйгй й,
    наконец, солзмерлть собственную жлзнь с деянлямл тех, кто остался на полях сраженнй.
    — Іде вас, Васйлйй Владймйровйч, застала война?
    — Учллся в Влтебске в художественном учллліце. Но чуть повзрослев, было мне 17 лет, решлл поступлть в лндустрнальный лйстлтут. Оставлл учллліце л поехал на Украллу, в город Шостку. Прлехал в субботу, а в воскресенье уже было 22 люня... Вначале — ннженерный батальон, почтй круглосуточная работа по сооруженню укрепленлй, отступленне, потом военное учллліце. Там получлл званле младшего лейтенанта й спецнальность команднра взвода протнвотанковых орудлй. А затем — передовая. На удлвленле, всего ллшь дважды ранен. Но зато одлй раз... похоронен. Все, как положено: на памятнлке фамллля, матерп вручллл офлцлальвую похоронку. А я был просто ранен... Кончнл войну в Австрлл. Естественно, многое лз пережлтого н прочувствованного легло в основу молх повестей.
    — Которая йз нйх найболее автобйографйчна?
    — «Третья ракета». Событля, оплсанные в ней, пролсходллл в моем взводе в теченле нескольклх дней. Я же «спрессовал» йх в однн суткл. У героев повестл есть реальные прототлпы: командлр орудня моего взвода, другой герой «прлшел» в повесть лз моего же стрелкового взвода.
    Событля, пройсшедшне знмой 1944-1945 годов в Венгрйй возле озера Балатон, послужнлн матерналом для «Фровтовой страййцы».
    В моей жйзйй долгое время нлкак не соедлнялйсь войва л лйтература. На воййе, л даже долго лосле нее, не только пйсать, но й чйтать о чей яе хотелось... Когда появялась так называемая вторая волва военвой прозы, когда о войне началй пнсать бывшле лейтенанты, солдаты, это было настояіцйм откровеййем: так йово, лровзлтельйо й лравдйво зазвучаля слова о войне...
    «Батальоны просят огвя» Юрля Бойдарева, «Пядь землл» Грлгорля Бакланова, как л «Южнее главного удара», вызвалл во мне вепреодоллмое желанле взяться за перо л ваплсать то, что влдел, что прочувствовал сам. Этл пролзведеяля укрепллл мою уверенлость, что еслл плсать о войне, то только на осйове собственного влдевля ее, своего взгляда.
    — Вы, автор «Третьей ракеты», «Атакй с ходу», «Его батальона» й другйх фронтовых повестей, все чаіце й чаіце обраіцаетесь к тому, что лйчно вамй не было йспытано й пережйто. Это партйзанская война. Как вы прйшлй к этой теме?
    — В партпзанскую стнхню я окунулся уже после войны. Многочнсленные встречн с бывшнмн бойцамн, нх рассказынсповедн, архнвы... Меня буквально потрясло то, что открыл для себя. Долго не решался прнкоснуться к этой теме, счнтая себя не вправе это делать, но затем почувствовал, что просто не смогу не ішсать о партнзанах...
    йзображенне партнзанской войны дает художннку возможность показать в необычных условнях нные гранн поведення человека на войне, разлнчные проявлення его характера в крнзнсных, драматнческнх обстоятельствах. Здесь надо не только выстоять н победнть, но выстоять, победнть н остаться в этой жестокой, нечеловеческн трудной борьбе Человеком, протнвопоставнв все это фашнзму н его носнтелям, которых Гнтлер освободнл от совестіі, человечностн н даже элементарной жнтейской моралн. Такнм образом, былн напнсаны «Сотннков», «Круглянскнй мост», «Последннй шанс» н другне.
    — Вашй последнйе работы тоже о партйзанах?
    — He так давно закончнл повесть «На семн ветрах». Ее герон — жнтелн белорусского села, оккупнрованного немцамн. й здесь пытаюсь дать пснхологнческнй аналнз поведення людей в крнтнческой снтуацнн. В другой повестн, «Знак беды», также действуют простые людн: вчерашнне колхозннкн, которые не сразу, но решнтельно н бесповоротно сталн на путь борьбы. Многне нз ннх поплатнлнсь за это жнзнью, но нначе онн не моглн.
    — Вас не обошел внйманйем кйнематограф. Как вы относйтесь к фйльмам, поставленным no вашйм пройзведенйям?
    — «Третья ракета» н «Алышйская баллада» леглн в основу однонменных фнльмов. В 1977 году вышла картнна режііссера Ларнсы Шепнтько «Восхожденне» по повестн «Сотннков». В ннх постановіцлкй почтн не отходят от лнтературной основы. Все вннманне онн уделяют внутреннему мнру человека на войне, стремясь правднво н художественно верно показать велнчне духа советсклх людей, нстокн нх беспрнмерного геронзма. На экране крупный план отдается солдатам, рядовым войны. За это я нм благодарен.
    Особо хочется сказать о фнльме «Восхожденне» — последней работе безвременно ушедшей нз жнзнн Ларнсы Шепнтько. Эта молодая женіцнна-художннк, помннвшая войну девочкой, сумела глубоко проннкнуть в суть повествовання н предельно точно, бережно перенестн на язык кннематографа нравственную, фнлософскую суіцность поведення героев.
    — Ныне в лйтературу вступйл ряд молодых пйсателей, которые не воевалй, но далй о себе знать достойнымй кнйгамй о войне. Как вы относйтесь к этому явленйю?
    — Мы почтй прнвыклн уже к тому, что о войне плшут ее участннкн йлй свлдетелй. Но событйя далекях лет наложнлн отпечаток не только на тех, кто воевал. Память о войне свежа й для новых поколенйй советскйх людей. Н оттого, наверное, неожнданно для многйх, когда мы встречаемся с закономерным явленйем — ііряходом в лятературу с военнымй пройзведеннямн пнсателей, родйвшяхся уже после войны, йлй тех, для кого война была временем йх детства, вйдевшйх войну глазамй своего детства, как й Ларнса Шепйтько. Нм удалось сказать свое слово свежо, по-новому, ярко, весомо. В йх творчестве по-разному, самобытно преломйлйсь событйя той грозной й геролческой поры, высветйлйсь нменно темй сторонамн, на которые не смоглй обратять вннманне пясателй старшлх поколеннй. У нас в Белоруссіій йх целая плеяда. II веллкая кнйга «Война й мнр» еіце пйіпется й будет напнсана. Усйлйямй всех пйшуіцйх.
    — Had чем вы работаете сейчас?
    — Пйшу повесть снова о войне. Есть там й нашй днй, но это скорее сегодняшнее отношенне к войне, чем сама мнрная ЖЙЗЙЬ.
    Мяе хочется взглянуть на мйнувшую войну не глазамй двадцатйлетнйх, как мы это делалй на протяженйй десятйлетнй, а с позйцйй моего нынешнего шествдесятйлетнего возраста. He скажу, что это взгляд свежйй, йо для меня он — яовый.
    Теперь, когда снова стал зыбкйм мяр на земле, мы обязаны напомннть об уроках, преподанных людям войной с фашйстскймй варварамй. Помнйть — значнт не допустать новой всемлрной трагедлй.
    [1984]
    РЫЦАР ЧАЛАВЕЧАГА ДУХУ
    Сталася вялікая бяда — наш народ страціў аднаго з сваіх самых выдатных сыноў, мастака рэдкай і непаўторнай сілы, высакароднага рыцара духу Уладзіміра Караткевіча.
    Смутак наш бязмежны, маўклівая людская жалоба беспрытульнай лунае над летнімі прасторамі Белай Русі, якія так любіў ён, дзеля якіх прыйшоў на гэты белы свет. Але што ж, усяму ёсць мяжа, і тое, што мае пачатак, непазбежна знойдзе канец. Заўчасна, аднак, дужа заўчасна скончылася ягонае жыццё, бо колькі яшчэ было дабрыні і жыццёвае сілы ў яго трапяткім, заўжды неспатольным сэрцы, колькі дзівосных фантазій бурліла ў мудрай яго галаве.
    Ён валодаў нячастымі для нашага часу якасцямі і любіў людзей. Іх простыя радасці і натуральнае, без рахубы і хцівасці жыццё, якім павінен жыць на зямлі род чалавечы. Прыкладам уласнага жыцця ён увасабляў высакародныя прынцыпы любві і брацтва паміж людзьмі. Мы памятаем, як ён пачынаў — шчыра і пранізліва, якія ні на чые не падобныя вершы паявіліся за ягоным подпісам і як пасля шырока і магутна разгарнулася яго гістарычная проза. Гэта быў дар рэдкі і івчаслівы ў нашым лёсе, ён здзяйсняў тое, чым нас абдзяліла гісторыя, і на працягу болей як чвэрці стагоддзя яго магутная постаць белаю вежаю надзеі і гонару высілася над зялёнай зямлёй Беларусі. Ёй пакланяліся зблізку, яе ўбачылі здалёку — славянская культура і славянская гісторыя прынялі як свой добры знак, свой заслужоны сімвал.
    Абаяльнасць яго добрай, надзвычай мяккай і чыстай душы адчуваў кожны, хто хоць раз да яе дакранаўся, не шмат хто ведаў, аднак, мяжу яго высокае прынцыповасці, яго непадатнай нязломнасці, калі справа датычыла чалавечае годнасці, праўды і літаратуры. Літаратура была ягонай стыхіяй і ягонай рэлігіяй, вышэй за яе для яго не было нічога. Нават сяброў, якіх ён любіў любоўю самаадданай і самаахвярнай і ў якіх так ненавідзеў дробязныя кухонныя звады, гандлярскі разлік і хутаранскую хцівасць, супраць чаго выступаў неаднойчы. Мабыць, не шмат было болей бескарыслівых служак літаратуры на нашай зямлі. Можа быць, іменна з тае прычыны яму не было нададзена пры жыцці і паловы з таго, што належала яму па праву. Але што ж, яму ўжо нічога не трэба, і марна надаваць пасля смерці — абразлівая і няўдзячная гэта справа, жалкі жэст дзеля самаапраўдання жывых.
    Мы нізка схіляем свае галовы ля яго дарагой труны, і сэрцы нашыя зыходзяць няўцешным горам. На Беларусі ніколі не будзе гэткага мастака, а ў народа — такога сына. Такія людзі не паўтараюцца ў гісторыі, жыццё іх унікальнае, і для нас засталіся хіба што ягоныя кнігі, у якіх — жар яго вялікага сэрца і ягоны зварот да тых, што жылі, што жывуць, што будуць жыць потым. А наш запавет ім: як найглыбей спасцігаць тварэнне ягонага розуму, высакародны палёт яго духу. Ен любіў вас і жыў дзеля вас.
    Дык любіце ж яго!
    [Ліпень 1984 г.]
    [ВЫСТУПЛЕННЕ НА ПЛЕНУМЕ
    СП БССР (лістапад 1984 г.)]
    Палова стагоддзя для вечнасці — не болей, чым імгненне для чалавецтва — гэта тэрмін свядомага жыцця аднаго пакалення, для гісторыі і мастацтва — гэта можа быць надта многа. Асабліва, калі гэта паўстагоддзе прыпадае на гады кардынальных, рэвалюцыйных змен, бурнага сацыяльнага развіцця, росквіту культуры.
    Менавіта такім перыядам былі для нашай літаратуры апошнія 50 год, пражытыя ёю пасля ўтварэння Саюза пісьменнікаў, згуртавання літаратурных сіл краіны вакол адзінай рэвалюцыйнай ідэі на базе марксізму-ленінізму. Агульнавядома, што мастацкая творчасць у многіх адносінах — справа даволі далікатная, што ў ёй, як, можа, нідзе ў іншых галінах чалавечай дзейнасці, праяўляецца безліч суб’ектыўнага, без чаго яна ўвогуле немагчыма, але празмернасць чаго шкодзіць ёй жа самой, асабліва ў ацэнках і пазіцыях. Можа, найвялікшая вартасць стварэння адзінага саюза пісьменнікаў на адзінай ідэалагічнай платформе, заключалася ў згуртаванні літаратурных сіл краіны, ліквідацыі розных груп і груповак, аб’яднанняў і плыней, якія не столькі стваралі літаратуру, колькі змагаліся адна з адной, поўнячыся нецярпімасцю, дэкаруючы залішнюю катэгарычнасць, часам недарэчную варожасць да калег, а таксама і да класікаў. Можа быць, мудрасць Горкага найбольш праявілася ў тым, што пад сцягам сацыялістычнага рэалізму саюз аб’яднаў усё сапраўды таленавітае, выдатна даказаўшы,