КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Беларуская літаратура вельмі дрэнна чытаецца. Мы, бібліятэкары, гэта адчуваем. Але лічым, што не толькі мы ў гэтым вінаваты. У чым, па-вашаму, усё-такі прычына? — Канечне, не толькі бібліятэкары ў тым вінаваты, гэта безумоўна. У гэтым шмат хто вінаваты. Прычын тут многа, прычын рознага характару. Тут і аб’ектыўныя прычыны, якія выкліканы недальнабачнай палітыкай з боку кіраўніцтва, прычыны, якія ўзніклі самі па сабе, спантанна ў выніку пэўных адносін шырокіх народных мас да свае культуры. Прычыны таксама ў пэўнай частцы інтэлігенцыі, якая мяркуе, што значна падыме свой культурны ўзровень, калі адмовіцца ад нацыянальнай спадчыны. Але адмова ад спадчыны, ад каранёў ніколі і нікому не прыносіла карысці. Я ўжо не кажу пра маральны аспект гэтай з’явы. У тым, што беларускія кнігі чытаюць горш, чым кнігі на іншых мовах, вінаваты, безумоўна, і пісьменнікі, наша літаратура, якая ў апошнія дзесяцігоддзі не дала твораў, якія б захапілі сэрцы і душы сілай праўды выкрыцця ці праўдай ідэалу. Мы ўсё ілюстравалі, падхоплівалі пачыны і пляскалі ў ладкі там, дзе трэба было б цвяроза азірнуцца і ацаніць па вартасці шмат якія праблемы. — Якім, на вашу думку, павінен быць сучасны раман? Вашы адносіны да дыскусій пра раман у «Лйтературной газете»? — Была такая дыскусія, але, я думаю, не надта ўдалая. Таму што ўжо сама праблема тут, я б сказаў, не самая важная. Раман — адзін з галоўных жанраў кожнай літаратуры. Таму ён, безумоўна, павінен існаваць і развівацца. Але, калі гаварыць па шчырасці, справа не ў жанры, і не ў жанры рамана ў пры- ватнасці. Усё ж у літаратуры, як і ў мастацтве наогул, важней за ўмоўны жанр — канкрэтны твор. I зусім не важна, да якога жанру ён належыць. Скажам, Дастаеўскі пісаў раманы, а Чэхаў раманаў не пісаў. Аднак гэта не значыць, што нехта з іх мае над другім перавагу. Твор можа мець пэўныя адзнакі пэўнага жанру, а можа і не мець ніякіх. Але ён павінен быць харошы. А да якога жанру ён адносіцца, гэта пытанне другараднае. — Вашы адносіны дарамана Чынгіза Айтматава «Плаха», у прыватнасці да яго героя Аўдзія? — У адрозненне ад думкі многіх крытыкаў, якая была выказана ў друку, я лічу, што «Плаха» — раман добры. Нават выдатны раман. Сапраўды, калі не «мудрствовать лукаво», a падысці да яго проста, з пазіцыі звычайнага чытача, не шукаць там крыміналу, а ўважліва прачытаць тэкст, дык няцяжка ўбачыць, што роўнага гэтаму раману ў нас проста няма. Раман таленавіты, своеасаблівы і ва ўсіх сэнсах варты ўвагі. Можа, канечне, там не ўсё зроблена выдатна, паколькі ён шматпланавы, шматхарактарны, шматпраблемны; некаторыя рэчы там пакідаюць уражанне нявысветленасці, незавершанасці, можа, некаторай неабгрунтаванасці. Затое колькі там дасканаласці. Вазьміце толькі ваўкоў. Аўдзій таксама персанаж нечаканы для нашай літаратуры, свежы і надта змястоўны сваёй рэдкай духоўнасцю. I таму, за якімі-небудзь невялікімі выключэннямі, я стаўлюся да гэтага рамана з вялікай павагай. — Вы нядаўна былі ў Францыі, якія вы адчулі адносіны да нашых пісьменнікаў і літаратуры? — Цяпер справа ў гэтых адносінах склалася так, што мы заходнюю літаратуру ведаем лепш, чым Захад ведае нашу. Гэта, аднак, адносіцца не толькі да літаратуры, але і да культуры наогул. У нас, напрыклад, куды болып друкуецца перакладной літаратуры і фільмаў ідзе болып, скажам, французскіх, чым нашых у Францыі. Гэта значыць, мы заходнюю культуру спажываем колькасна больш, чым гэта робяць на Захадзе ў адносінах да нашай культуры. Я не хачу тут гаварыць аб прычынах, чаму так атрымалася — прычыны розныя і іх шмат. Я магу толькі сказаць, што тамашняя, скажам, шырокая ўніверсітэцкая аўдыторыя, з якой я сустракаўся, нашай сучаснай літаратуры не ведае. Студэнцкая моладзь знае нашу класіку, рускую эмігранцкую літаратуру, якая там выдаецца. Сучаснай жа савецкай, у тым ліку і беларускай, там проста не выдаюць. За апошнія, можа быць, 15 гадоў у Францыі выйшла 2 кніжкі Івана Навуменкі — яго літаратуразнаўчыя працы пра Янку Купалу і Якуба Коласа (па лініі ЮНЕСКА) і дзве мае кніжкі. Вось і ўсё, што там выдадзена. — Хто з маладых пісьменнікаў вам больш падабаецца і за што? — У нашым беларускім Саюзе пісьменнікаў ужо каля чатырох соцень членаў. 3 іх нямала і маладых, прынятых у Саюз за апошнія дзесяць гадоў, і ў іх ліку ёсць выдатныя пісьменнікі. Я не магу пералічыць усіх выдатных, але назаву тры прозвішчы, якія я вельмі люблю. Найперш гэта — Уладзімір Арлоў з яго апавяданнямі на гістарычныя тэмы. Другі аўтар таксама майстра гістарычнага жанру, я маю на ўвазе Кастуся Тарасава, які ўжо напісаў выдатныя кнігі. А з маладых паэтаў я хачу назваць таленавітага Леаніда Галубовіча. — Як вы адносіцеся да жанру, які выбрала журналістка С. Алексіевіч? — Я заўжды ўспамінаю гэта імя, калі адказваю на пытанне, ці можна маладым людзям, якія нарадзіліся пасля вайны, пісаць пра вайну. Канечне, пісаць можна пра ўсё і ўсім. Але ўся справа ў тым, што пісаць трэба хораша. I тут я сумняваюся, каб людзі, якія нарадзіліся пасля вайны і не ведалі яе па ўласным вопыце, а ўражанні аб ёй узялі з літаратуры, кіно, тэатра, каб гэтыя людзі змаглі стварыць штосьці значнае на тэму вайны. Але вось ёсць выйсце, вельмі харошы спосаб і харошы жанр літаратурна-дакументалыіага даследавання, з якім выступіла С. Алексіевіч. Тое, што зрабіла яна, цяжка пераацаніць, яна зрабіла вялікую справу ў беларускай і савецкай літаратуры наогул. Гэта ёй нялёгка далося, я ведаю, як гэта пісалася, збіралася. Друкавалася. Затое цяпер яна пажынае плён заслужанага поспеху. — Якую праблему лічыце найважнейшай? Што як пісьменнік і грамадзянін робіце для яе вырашэння? — Ведаеце, наш час вельмі складаны. Таму вылучыць нейкую адну праблему між іншых праблем не толькі цяжка, але, я думаю, і немагчыма нават ва ўмовах суцэльнай камп’ютарызацыі; нават і самы дасканалы камп’ютар не адкажа на такое пытанне. У нас па розных прычынах стваралася столькі праблем, што зараз іх, мабыць, і выявіць усе немагчыма. I ўсе яны ў складанейшай узаемасувязі між сабой, так звязаны адна з другой, што варта пацягнуць за адну, як цягнецца бясконцы вузел, і толькі намаганнямі ўсяго грамадства, мабыць, можна нешта зрабіць у сэнсе іх вырашэння. — Як вы разглядаеце праблему гераічнага і драматычнага ў наш час у абстаноўцы галоснасці, што разгарнулася ў нашай краіне? — Праблема гераічнага ў наш час, як бы яна ні разумелася, не можа перакрыць сабой іншай праблемы, а іменна — навукова-тэхнічнай адказнасці службовых асоб, пагарджэнне якой нярэдка з’яўляецца прычынай драматычных, a то і трагічных з’яў. He можа перакрыць ужо хоць бы таму, што першая праблема нярэдка вынікае з другой, а другая з’яўляецца першапрычынай і таму патрабуе ўсебаковага вывучэння яе прыроды, раскрыцця перад грамадствам усіх фактаў таго ці іншага прыкрага здарэння, абнародавання канкрэтных прозвішчаў. У тым, вядома, найпершы абавязак галоснасці, якая ў наш час усё яшчэ не пазбавілася тэндэнцыі да яе дыферэнцыраванага ўжытку. Так, мы на другі ж дзень даведаемся, колькі чалавек экіпажа загінула ў выніку чарговай катастрофы самалёта «Спітфайер» (у ФРГ), але задавальняемся фармуліроўкай накшталт: «маюць месца чалавечыя ахвяры», калі справа датычыць катастрофы на шахце. Або ад ніжэйшых звёнаў улады мы патрабуем поўнай праўды аб іх учынках і дзеяннях, у той час як вышэйшыя даюць гэтую праўду ў дозах, імі самімі вызначаных. Наша тэлебачанне дэманструе такі падыход кожны раз, калі з адказамі на пытанні тэлегледачоў выступаюць міністры, кіраўнікі ведамстваў і ўстаноў. Іншы раз нават цікава назіраць, колькі вытанчанага красамоўства траціць выступаючы, каб толькі не адказваць на элементарнае пытанне гледача. Мне думаецца, што такі падыход да прынцыпу галоснасці ёсць не што іншае, як замаскіраваная барацьба з ёй, і партыя справядліва заклікае рашуча пераадолець гэты застарэлы недахоп нашага грамадства. — Як вы лічыце, ці мае права беларус, які размаўляе на рускай мове, называць нацыяналістам беларуса, які гаворыць на роднай мове? — Я думаю, што ўсе мы разумеем розніцу паміж нацыяналістам і патрыётам. Для мяне, напрыклад, гэтыя паняцці адрозніваюцца між сабой вось чым. Патрыёт любіць свой народ, сваю Радзіму, культуру і з павагай адносіцца да культуры суседзяў. А нацыяналіст не так любіць сваё, як ненавідзіць чужое — чужы народ, чужую мову, чужую культуру. Вось у гэтым самая вялікая і прынцыповая розніца паміж імі. Таму, я думаю, у дадзеным выпадку мае месца нейкае непаразуменне, калі не «злой умысел», кажучы па-руску. — Вашы адносіны да сучаснай моладзі? У чым вы бачыце асаблівасць яе жыцця? — Даўно вядома, што старэйшыя заўсёды крытыкавалі моладзь. Так было ў даўнія часы, яшчэ ў антычнасці, так і цяпер. Але справа ў тым, што моладзь заўсёды не бывае падобнай на старэйшых, што і выклікае прэтэнзіі апошніх. Але ж іменна гэта непадабенства і з’яўляецца перадумовай руху чалавецтва на шляху прагрэсу. Калі б было інакш, дык грамадскае жыццё спасціг бы беспрасветны застой. Таму я думаю, што ўвогуле старэйшым пакаленням трэба прыняць маладых такімі, якія яны ёсць. Канечне, я не хачу тым сказаць, што наша моладзь — роўненькая, слаўненькая, не мае сваіх праблем і сваіх заганаў. Але скажыце, хіба старэйшыя пакаленні не маюць сваіх недахопаў? Ды ў самарэгулюючым грамадстве ўсё ў рэшце рэшт выраўніваецца. Усё прыходзіць да нейкага ладу і гармоніі. — У чым вы бачыце асновы сучаснай сям’і? — Усё ў тым жа, што і тысячу гадоў таму. Мне думаецца, што асновы сям’і склаліся даўным-даўно. I яны не надта змяняюцца на працягу стагоддзяў. Нельга думаць, што асновы сучаснай сям’і ў корані адрозніваюцца ад асноў сям’і XIX стагоддзя. Больш таго, нават сацыяльны прагрэс і НТР найменш уплывалі на гэтыя сферы. Асновы сям’і, відаць, заключаюцца ў імкненні ўсіх яе членаў у адным кірунку, а іменна — да ўмацавання, развіцця ўзаемаадносін, спасціжэння спрадвечнай асалоды кахання. Але калі гэтыя імкненні будуць рознанакіраванымі, то сям’і не можа быць. Для таго, каб склалася харошая сям’я, трэба многа супадаючых даных. А каб яна распалася, дастаткова мець нейкую адну даную, якая не супадае. — Вашы адносіны да сучаснай літаратурнай крытыкі. Ці ўсё яна робіць, каб палепшыць стан сучаснай літаратуры?