КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Еіце одйн йз моментов прошлой войны. Такая йсторйя йолучнлась с панфйловцамй. Онн совершйлй подвйг, подбнлн танкн. За этот подвйг йм пріісвонлн Героев. Счлталось, что онй все погйблй. Но нет, трн человека оказалйсь жйвымй, в плену. й после того, как онй вернулйсь йз плена, у ййх отобралй награды. йх лйшйлй наград. Казалось бы, почему? Ведь онй же что сделалй, то сделалй. 14 за то, что онй сделалй, йх немцы должны былн наказать. Онй же немецкне танкй пожглй, немцев подбйЛй. Однако немцы йх, по разным прнчннам, не йаказалй. Так почему должны мы? Только потому, что в последуюіцей своей жйзйй оніі что-то совершйЛй не так? й наказывать йх, йгнорйруя йх йодвйг? А ведь это сплошь й рядом. — Болезненный вопрос отношенйя к пленным? — Развые бывают обстоятельства. Былй случая, когда в плей сдавалйсь, былй случан, когда в плев бралл, й 6ылй случан, когда в плен сдавалй. Армйя, массы войск, оказавшйсь полйостью дезоргаяйзованнымй: без комайдованйя, без боепрнйасов, без лродовольствйя, без всякого управленйя — что это такое, как не сданные? По сутн дела, сданные врагу. Былй те, которых взялй в другой обстановке: раненымн й так далее. Ну, й третнй случай, когда в плен намеревно сдавалнсь. Перебежчйкн. Поэтому явленле это очень сложвое. Но дело в том, что теперь военяые, как обычно, занймают уставную позйцйю ло отношенню к пленным. To есть всякйй йлевный — это значнт преступннк. Но я думаю, что спустя столько лет йосле прошлой войны обіцество должво йзмснйть к пленяым свое отношенйе: нйкак не герой, это ясное дело, но й перестать к нйм отйосйться как к лрестулнйкам. Теперь уже трудво, естественно, отлйчйть того, кто сам сдался, от того, кто был сдан. Да н не нужно, наверное, этого делать. Потому что мы же знаем, что в плену тоже был не мед, й многне, очень мвогне прошлй через плен й не выжйлй, там погнблн так же, как на фронте. Поэтому, наверйое, мы лросто должчы лроявйть к пленным какое-то мйлосердне. Хотя бы. й смягчйть свое к ййм непрлятйе. Я так думаю. Потому что просто относйться к нйм так, как относйлйсь мы к нйм во время войвы, будет неправйльно. Это будет негуманно, это будет антнчеловечно. Это просто участннкн войны, конечно. Прежде всего. Н все. Награждать йх за это не стонт, впдеть в нйх героев — тоже нет. Но это участнйКй войны, которые претерпелй все, что уготовано человеку претерпеть на войне. II был фронт, н была война, й был плен. Который тоже — не дай бог. А военные до снх пор не могут это понять, потому что онй всегда прагматнческй судят. II йм кажется, что, стойт оправдать пленных прошлой войны, как в Афганястане перебегут й сдадутся душманам нашя войны. Тут уже связь, как говорнтся, конкретная. Положнтельного героя дай — все прочтут н будут тэкймй, как положнтельный герой. А вот отрнцательного героя увндят — й армня ухудшйтся. Так онй м сортнруют лятературу: ту, которая нздается в «Военйздате», н ту, которая не нздается. Скажем, нй Быкова, нй Сймонова, нй Бондарева, нй Бакланова там не нздают — так сказать, «лятература non grata». ІІздают другнх. Н комплектуют свой бйблііотекн так же. Но это за пределамн лйтературных й другнх рассужденнй. — Васйль Владймйровйч, от чего бы вы хотелй меня предостеречь в работе no вашему творчеству? — А зачем же предостерегать? Я выслушал основные положення й думаю, что онй правнльные. Онн правнльны, умны, честны. Это очень важно. А предостеречь вас я хотел бы вот от чего. Когда-то, много лет тому назад, я разговарнвал об одной дйссертацйй Васяля Бурана... — Да, у него вышла кнйга о вашем творчестве. Первый очерк... — Вот. II он ее заіцніцал, кажется, трй раза. II его «резалн» й уннчтожалй, перепйсывалн ее оценкіі. To есть его заставлялн, конечно. II мы с нйм вот так разговарнвалй. II я ему наговарнвал, что там ухудшйть, так сказать, что іізвратнть. Потому что, вы самй понймаете, мне было жалко его работы, это продолжалось несколько лет. II сам он человек хорошнй был. Честный человек. Так вот, я бы хотел, чтобы вы не уступнлн, потому что хватает у нас еіце до сйх пор людей, которые начнут вам возражать й «калечйть». II есля вы что-то сделаете вопрекй своей совестн й свойм убежденйям, то потом, спустя какое-то время, вам будет стыдно. Но дело уже будет сделано, напечатано, й йсправнть его будет нельзя. Поэтому дернтесь за каждую вашу честную мысль. — Спасйбо, Васйль Владймйровйч. — Ваш руководйтель Адамовйч — светлая голова, й на него можно смело опнраться. He в смысле того, что он поможет. йногда «повреднт», ясное дело. To есть «повреднт» перед оппонентамн, которые могут быть разнымн. Что бы Адамовнч нн выдвнгал, многне у нас, в Мннске, сразу же протнв, потому что онн знают, что это такое. Ho по большому счету, конечно, на него всегда можно надеяться, опнраться. Даже еслн это теперь не вдет н встречает возраження, то в XXI веке это пойдет. To, что ндет, нсходнт от Адамовнча. — Большое спасйбо, Васйль Владймйровйч, за эту встречу й беседу! 13 мая 1988 г. [ВЫСТУПЛЕННЕ НА ПЛЕНУМЕ СП БССР (май 1988 г.)] Вялікі, сапраўды грамадскі зрух грамадства бачыцца ў тым, што мы ўсур’ёз загаварылі пра тыя відавочнасці, якія яшчэ гадоў дзесяць назад былі падсуднай крамолай. Усё, аказваецца, адносна ў гэтым свеце. Мабыць, гэта і добра. Але гэта і страшна. Так, гэта страшна, калі грамадства вымушана існаваць ва ўмовах бязмежнага рэлятывізму, без пэўнай маралі, з правам, якое нярэдка скіравана не на абарону інтарэсаў грамадства, a супраць яго, і ўжо безумоўна — супраць грамадзяніна, чалавека. Дэгуманізацыя грамадскай свядомасці ў нядаўнім мінулым зрабілася справай звыклай, стала нашым бытам, і гэта, быць можа, ужо самае кепскае з усяго нашага мінулага. У імя нейкіх, часта фіктыўных або спекулятыўных ідэй жыццё адвярнулася ад яго свядомага носьбіта — чалавека, і гэтая сітуацыя была выдатна скарыстана іншымі сіламі — аўтакратычнымі, таталітарнымі, бюракратычнымі. Людзі прымоўклі, задушаныя і знявераныя, часам шчыра ўдзячныя ўладзе за тое, што тая меней стала саджаць, чым, скажам, у 1937-м. Ужо за адну гэтую палёгку мы гатовы былі палюбіць Брэжнева (і, скажу, палюбіць правільна), і ўжо безумоўна закахацца ў Хрушчова, які вярнуў мільёны бязвінных зняволеных з Калымы. Сапраўды, як жа няшмат трэба чалавеку для шчасця, нярэдка думаецца цяпер. Кожны, хто нарадзіўся чалавекам, ужо ад факта свайго нараджэння мае права на высокі чалавечы лёс. Тое даводзяць цэлыя бібліятэкі літаратурных прац, дзясяткі, калі не сотні дэкларацый, канстытуцый народаў свету. Трэба, каб чалавеку было добра, тады і ад чалавека можна чакаць дабрыні. Інакш — справа безнадзейная. Авантурная справа. Дык гэта — чалавек. А калі гаворка ідзе пра народ? «Народ безмолвствует» — гэта вядома даўно. Народ — гэта чысты ліст паперы, на якім можна напісаць любы іерогліф, як нядаўна яшчэ фанабэрыста заяўляў Мао Цзэдун. Так, у многім гэтыя выказванні маюць рацыю — кожны народ у сваёй гісторыі нямала і «безмолвствовал» і нямала на яго спіне пісалася ўсялякіх іерогліфаў. Але здаралася, што і народ паказваў свой круты нораў, і ў яго былі свае абаронцы, пераважна з інтэлігенцыі, якія не маўчалі і нярэдка сваім жыццём перакрэслівалі самыя прэтэнцыёзныя іерогліфы. Са два месяцы назад у культурным жыцці нашай рэспублікі адбылося вялікае ЧП, надзвычайная падзея: адзін з самых лепшых нашых паэтаў, нястомны барацьбіт за перабудову, народны паэт рэспублікі Пімен Панчанка прынародна развітаўся з роднаю мовай. Што гэта, калі не вялікае няшчасце для нацыі, далёкія вынікі якога цяпер проста немагчыма прадбачыць? Так, з мовай у нас катастрофа, але гэтая катастрофа здарылася не за апошнія некалькі год, гэта даўняя хранічная хвароба і нават сімптом яшчэ большай хваробы, на якую хварэе наша грамадства. Назва гэтай хваробы — антыдэмакратызм, паслядоўны, шматгадовы, калі не сказаць — спрадвечны, выхаваны стагоддзямі духоўнага нявольніцтва. Наўрад ці дарэчы тут будзе разважаць пра гістарычныя, палітычныя і іншыя прычыны таго, тым болей, што тым, хто гэтым цікавіцца, усё даўно і добра вядома. Але вось нядаўна лёс даў нам рэдкі выпадак, проста такі небывалы шанец, які завецца перабудовай. Здавалася б, усе мы — грамадзяне, кіраўнікі, пісьменнікі, — павінны абедзвюма рукамі ўхапіцца за гэтую магчымасць, каб выкарыстаць яе з максімальнай карысцю, бо другой наўрад ці дачакаемся. I сапраўды, грамадства ўскалыхнулася. Паглядзіце, як узрасла духоўная актыўнасць народа, як змарнеў наш спрадвечны нацыянальны страх, звыклая асцярога, каб чаго не выйшла, якія пісьмы пішуць людзі ў газеты, як ажывілася моладзь і як разумна, глыбока і самааддана сталі працаваць лепшыя прадстаўнікі нашай інтэлігенцыі. Але пры ўсім тым, трэба прызнацца, што бурны рост дэмакратызацыі і галоснасці наша беларуская літаратура сустрэла непадрыхтаванай ні ў творчым, ні ў маральным сэнсе. Нават болей таго: некаторыя з нас гатовы ганарыцца тым, чаго б трэба было саромецца. Нядаўна на сустрэчы ў ЦК КПБ наш паважаны віцэ-прэзідэнт Акадэміі навук БССР і старшыня Вярхоўнага Савета рэспублікі заявіў, што не ў прыклад рускай літаратуры мы не стваралі «падпольных» твораў, твораў «у стол», мы пісалі і адкрыта друкавалі ўсё ў нашым рэспубліканскім друку. Слухаючы тое, я падумаў, што, мабыць, гэта разлічана на воплескі, можа, нават бурныя, пераходзячыя ў авацыю апладысменты, ды воплескаў чамусь не пачулася. Здаецца, усё ж прысутныя там захавалі долю здаровага сэнсу, каб па-належнаму ацаніць тое, што ёсць наша бяда, а не гонар, каб абыватальскую мараль не ўзвесці ў ранг нацыянальнай доблесці. Так, мы аказаліся не гатовымі да духоўнай і творчай перабудовы, і калі б не проза Б. Мікуліча, А. Мрыя ці паэзія П. Панчанкі, А. Бачылы і С. Грахоўскага або знакамітая сатыра Ведзьмака Лысагорскага, дык на зачын перабудовы нам не было б з чым і выступіць перад чытачом. Мы спакойна працягвалі застойныя традыцыі шасцідзясятых і сямідзясятых гадоў, калі гэтак звыкла стваралі «вярняк» ды алілуйшчыну або так сабе, абыватальскае чціва. I гэта ў час, калі ў рэспубліцы аганізіравала родная мова, глуміліся над нацыянальнай культурай, апусташалі зямлю і яе нетры, меліяратарскі сверб гатовы быў ператварыць яе ў еўрапейскую Сахару. I ў дадатак да ўсяго — радыенукліды Чарнобыля. Калі літаратурай па сутнасці кіравалі, вызначаючы, у які бок ёй развівацца, не праўленне Саюза пісьменнікаў, не Танк і не Гілевіч — літаратурай па сутнасці запраўлялі розныя літаратурныя спецыялісты ў цывільным. Менавіта пад імі, дагаджаючы іхнім патрабаванням і густам, хадзілі сотні пісьменнікаў, сотні выдавецкіх рэдактараў і рэцэнзентаў, літаратуразнаўцаў, крытыкаў. Гэта з іх дапамогай і пры іх непасрэдным удзеле выпрацоўваўся густ чытача нацыянальнай літаратуры, які ў выніку прывёў да таго, што чытач адвярнуўся ад сваёй літаратуры, ад сваёй роднай мовы. А мы ўсё слухалі заклікі да стварэння вобраза станоўчага героя, з якога чытач браў бы прыклад, як рабіць жыццё. Разам з пагібеллю мовы і літаратуры рушылася нацыянальная культура, нацыянальная самасвядомасць, народ з нацыі ператвараўся ў абстрактную «обіцность», ганарыліся тым, не падазраваючы, які грозны працэс у той час спеў у нетрах народнага жыцця. На наша шчасце, ён выбухнуў не ў нас, а далёка на поўдні.