КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Так, антыперабудовачныя сілы ў рэспубліцы не спяць, у культуры і ідэалогіі яны дзейнічаюць актыўна, мэтанакірава- на і даволі вынікова. Грамадскасць пакуль што не мае эфектыўных метадаў барацьбы з імі, іх сіла мацнейшая, і перамога пакуль на іхнім баку. Аб гэтым сведчаць шматлікія факты, таксама як і шматлікія чалавечыя лёсы. Хоць бы лёс нашага Алеся Адамовіча, гэтай светлай галавы не толькі ў беларускай, але, можа, і ў сусветнай літаратуры. У той час, як ён дзейнічаў агульнапрынятымі сродкамі літаратуры і публіцыстыкі, на яго падзейнічалі іншымі метадамі, што і прывяло да яго выезду з рэспублікі. Цяпер ён — дырэктар Усесаюзнага інстытута кінамастацтва, у той час як у нас яго не стрывалі на пасадзе аднаго са шматлікіх загадчыкаў аддзелаў Інстытута літаратуры. Тое ж самае можна сказаць і пра другога беларускага вучонага Вячаслава Сцёпіна, які год назад у Маскве стаў не толькі кіраўніком інстытута, але і быў абраны членам-карэспандэнтам AH СССР. Ёсць і яшчэ прыклады. Калі славутую ўцечку мазгоў з рэспублікі можна яшчэ зразумець, дык уцечка сумлення — гэта ўжо новая з’ява: не надта шмат у нас гэтага чыстага светлага сумлення. Можа, менавіта яго болей за ўсё нам і не хапае. Затое ў нас па-ранейшаму раскашуюць і задаюць тон у навуцы і грамадскім жыцці людзі зусім іншага складу, фігуры тыпу Бегуна, Боўша, Федзькіна, Залескага, Ігнаценкі. Хто калі змерыць шкоду, якую яны нанеслі нашай нацыянальнай навуцы, яе сутнасці і яе маральнай рэпутацыі? Міласцю гэтых і некаторых іншых людзей ад навукі рэспубліка ў канцы XX стагоддзя, на сямідзясятым годзе свайго суверэннага існавання не мае сваёй навуковай гісторыі, бо ледзьве не ўсё тое, што выходзіла пад грыфам Інстытута гісторыі АН БССР, ёсць, па сутнасці, прафанацыя гістарычнай навукі. Вульгарны сацыялагізм, падладжванне пад існуючыя ў розныя часы афіцыйныя канцэпцыі абясцэньваюць нават лепшыя гістарычныя працы. I калі мы ўсё ж нешта ведаем пра наша даўняе ці не надта даўняе мінулае, дык гэта дзякуючы нястомнаму энтузіязму нашых некаторых аўтараў — нябожчыка Уладзіміра Караткевіча, праніклівага Кастуся Тарасава, Алега Лойкі, У. Якутава, удумлівага Эрнеста Ялугіна, выдатны нарыс каторага пра Цішку Гартнага сказаў нам болей, а галоўнае, праўдзівей (асабліва пра гісторыю стварэння БССР), чым усе палітызаваныя фальсіфікаты Інстытута гісторыі. Мы павінны быць удзячны таксама тым нешматлікім прафесійным гісторыкам, якія ў нялёгкай атмасферы засілля дагматызму і прафанацыі неяк захавалі аб’ектыўнасць і гонар сваёй навукі. Я маю на ўвазе братоў Грыцкевічаў, Гадзенчыка, Круталевіча, Пазьняка, Ткачова з Гродна. Цяпер, у трудныя часы перабудовы і ломкі струхнелага старога, выпрацоўкі аб’ектыўнага погляду на гісторыю краіны, на іх уся надзея. У заключэнне яшчэ хачу сказаць вось што. Відаць па ўсім, мы перажываем самы значны, «судьбоносный» перыяд нашай гісторыі, перыяд, у які вырашаецца ўсё, што датычыць нашага лёсу, нашай культуры, будучыні сацыялізму наогул. Тое, як усё гэта вырашаецца, залежыць у першую чаргу ад нашай гатоўнасці да шырокай дэмакратызацыі жыцця, дэмакратычнай перабудовы нашай свядомасці. Я кажу: хоць бы гатоўнасці, якую мы, пісьменнікі, яшчэ не засведчылі цалкам. За складаныя гады нашага існавання мы сталі занадта мудрымі, надта шмат разважаем-вагаемся. Тое нам шкодзіць, шкодзіць нацыі і грамадству. Грамадства азіраецца на нас, і нам разлічваць няма на што, выбар у нас не вялікі. Іншага шанцу гісторыя нам не прадаставіць. Спадзявацца няма на каго, ужо вядома, што бюракратыя свой пазітыў вычарпала поўнасцю, хоць, вядома, сваіх пазіцый яна не здасць да канца. Але ні мову, ні дабрабыт, ні гістарыяграфію не дасць нам ніхто, усё тое нам трэба здабыць самім. Разам са сваім народам, ва ўмовах сапраўднай, а не папяровай дэмакратызацыі, за якую яшчэ трэба доўга і ўпарта змагацца. [1988] КУРАПАТЫ ДАРОГА СМЕРЦІ Як сведчаць некаторыя нашы даследчыкі (напрыклад, гісторык У. Якутаў), толькі ў Беларусі за час яжоўска-берыеўскіх рэпрэсій 1930-х гадоў знішчана каля двух мільёнаў чалавек. Значная частка іх была выслана на ўсход і поўнач краіны (Салавецкія астравы, Варкута, Калыма), а астатнія ліквідаваны на месцы — непадалёк ад іх месца жыхарства. Апошняе было танней, не загружала і без таго заўжды перагружаны чыгуначны транспарт. Але дзе канкрэтна ліквідаваны гэтыя многія сотні тысяч, у якой зямлі тлеюць іх белыя костачкі? He трэба думаць, дарагі чытач, што гэта нейкая асаблівая, праклятая людзьмі і богам зямля, — па сутнасці, гэта тыя ж самыя мясціны, па якіх штодня ходзім мы, дзе адпачываем на лагоднай прыродзе ў выхадныя і святочныя дні, дзе весела гуляюць, нічога не ведаючы аб мінулым, нашы бесклапотныя дзеці. Так, яны не шмат што ведаюць з тых жахлівых часоў, ды і мы, дарослыя, інфармацыю такога роду пачалі атрымліваць толькі ў апошні час. Шмат гадоў у краіне дзейнічалі сілы (яны дзейнічаюць і цяпер, хіба што іншымі метадамі), вельмі зацікаўленыя схаваць даўнія справы пад завесу «сакрэтнасці», утаіць ад народа свае крывавыя сляды. Толькі, як даўно вядома, злачынствы кепска ўжываюцца з самай найсакрэтнай сакрэтнасцю, рана ці позна яны вылазяць на свет божы, каб лішні раз мы змаглі закляйміць зло і засведчыць неабходнасць пільнасці. У нас ёсць нямала велічных помнікаў ахвярам нямецкага фашызму, сведчанне гераізму беларускага народа ў барацьбе з гэтым заклятым ворагам чалавецтва. Але нішто яшчэ ў нас не напамінае пакаленням аб ахвярах сталіншчыны. Тое няправільна і недаравальна! Мы павінны памятаць пра іх — не герояў, a бязвінных ахвяраў тырана — спрацаваных рабочых, галодных калгаснікаў, першых народных інтэлігентаў, мужчын і жанчын, якія з куляю ў патыліцы клаліся ў самімі ж выкапаныя ямы, вымаўляючы не праклёны, не пратэст, а адзінае, марнае і трагічнае слова: «Завошта?» Яны ўжо ніколі не пачуюць адказ на тое сваё пытанне, затое адказ на яго павінны зразумець мы. Менавіта гэтай мэце і служыць змешчаная ніжэй публікацыя двух аўтараў — Шмыгалёва і Пазьняка, здзейсніўшых свой людскі абавязак перад народам і перад гісторыяй. [1988] ЕДННСТВЕННЫЙ ШАНС Переосмысленне прошлого, какнм бы оно нн было, — всегда благо в жнзнн обіцества, непременное условне его поступательного двнження вперед. «Верное средство поумнеть — почувствовать себя глупым» — гласнт народная мудрость. Но дело-то в том, что дурак ннкогда не посчнтает себя глупым, a потому н не поумнеет, особенно еслн это ему н не требуется. Нередко дураку жлвется лучше, чем умному, последнего чаіце настлгает знаменнтое «горе от ума». За много лет мы увернлнсь в том, что работать плохо — выгоднее, чем хорошо, что нннцнатнва наказуема, что еслн хочешь жнть спокойно, то прнспосаблнвайся н не высовывайся. Времена, однако, меняются, н велнкнй, понстлне гранднозный сдвнг обіцества внднтся уже в том, что мы всерьез за- говорнлн об очевндном, что еіце лет десять назад было подсудной крамолой. Все, оказывается, относнтельно в этом мнре. Может быть, это н хорошо. Но это н страшно. Да, страшно, еслн обіцество было вынуждено суіцествовать в условнях безграннчного релятнвнзма, с правом, которое нередко было направлено не на зашнту ннтересов обіцества, а протнв него, н уж, безусловно, протнв гражданнна, человека. Дегуманнзацня обіцественной жнзнн в недалеком прошлом стала делом прнвычным, повседневным, н это, конечно, самое горькое нз всего нашего прошлого. Во нмя некнх, часто фнктнвных лнбо спекулятнвных ндей жнзнь, по суіцеству, отвернулась от своего сознательного носнтеля — человека, что было нзошренно нспользовано определеннымн снламн — автократмческнмн, тоталнтарнымн, бюрократнческнмн. Людн прнмолклн, подавленные н нзвернвшнеся, временамн благодарные уже за то, что сталн меньше сажать, чем, скажем, в трндцать седьмом. Уже за одно это мы готовы былн полюбнть Брежнева н боготворнть Хруіцева, который вернул мнллноны невннно заключенных нз-за Полярного круга. Как же порой немного надо для счастья, думаем мы сегодня. Но человек всегда стремнлся быть человеком. Каждый, кто роднлся человеком, уже фактом своего рождення прнобретает право на высокую человеческую судьбу. Это доказывают огромные бнблнотекн фнлософскнх н лнтературных трудов, десяткн, еслн не сотніі, декларашій, констнтуцнй народов мнра. Человеку должно быть хорошо, тогда н от человека можно ждать доброты. Нначе дело безнадежное. Авантюрное дело. Так это человек. А еслн целый народ? «Народ безмолвствует» — это нзвестно давно. Народ — чнстый лнст бумагн, на котором можно напнсать любой нероглнф, недавно ехце самоуверенно веіцал Мао Цзедун. Увы, подобные высказывання небезосновательны: каждый народ в своей нсторнн немало н безмолвствовал, н немало на его спнне пнсалось разнообразных нероглнфов. Правда, случалось, что н народ проявлял крутой нрав, н у него находнлнсь заіцнтннкн, пренмуіцественно нз чнсла «чудаков» нлн ннтеллнгентов нз народа, которые не безмолвствовалн м самой своей жнзнью перечеркнвалм всяческне претенцнозные нероглнфы. Следует благодарнть судьбу, которая одарнла нас небывалым шансом, нменуемым перестройкой. Обіцество всколыхнулось. Посмотрнте, как поднялась духовная актнвность народа, как поннкла прнвычная опаска «как бы чего не вышло». Какне пнсьма ндут в газеты, как ожнвнлась молодежь н как умно, с полной отдачей сталй работать лучшйе представнтелн нашей йнтеллйгенцйй. Однако надо прйзнать, что демократйзацйю й гласность наша белорусская лйтература встретйла не подготовленной нн в творческом, нй в нравственном отношенйях. Более того, некоторые йз нас склонны гордйться тем, чего по крупному счету следовало бы стыдйться. Так, чего стойт высказыванйе одного белорусского пйсателя й ученого, заявйвшего перед ауднторней, что, мол, не в прпмер русской лйтературе мы не создавалй «подпольных» пройзведеняй, пронзведеннй «в стол». Что нй пнсалн — все печаталн. Услыпіав такое, я подумал: вйдно, оратор рассчйтывает на аплодйсменты. Но аплодясментов все же не последовало. Вйдно, аудлторйя все-такн поняла, что есть наша беда, чтобы обывательскую мораль не возвестй в ранг нацйональной доблестй. Да, малоподготовленнымн оказалйсь мы, белорусскйе пйсателн, к духовяой й творческой перестройке. Еслй бы не проза восставшнх йз небытяя Б. Мйкуллча, А. Мрня, поэзйя П. Панченко, некоторые стйхй А. Бачйло, С. Граховского, так на почйн перестройкл нам не с чем было бы выступйть перед чйтателем. Впрочем, оно й понятно. Долгйе годы у нас ставллй в прнмер тех, кто хлопал в ладошн, свойм благозвучным талантом «лйтературно оформлял» рожденные в бюрократйческнх недрах прожекты й постановлення. Нменно в такой атмосфере конформнзма родйлось й процветало локоленйе мастеров мзяіцной словесностн, которые неплохо устронлнсь самй, не забывая й о детках, зятьях й невестках, внуках й правнуках. Этйм не нужна нй гласность, нй нерестройка, нй демократйя. Нм сгодйтся любой культ йлй застой, лйшь бы заслужйть начальственную благодарность, от которой всецело завйсйт собственное благополучйе. Н пусть не лйцемерят от лукавого те поборннкй «высокой художественностн», которые будто бы не «досчнтываются» ее в «Детях Арбата», «Белых одеждах» й другйх, потрясшйх обіцество пройзведенйях. He дефйцнтом «высокой художественноста» обеспокоены онй, a крушенйем кровавого престлжа Сталйна. Теперь онй воспылалн последней, старческой любовью к «мертвому льву», потому что боятся разоблаченйя кое-какйх малопочтенных поступков, совершенных некогда во ймя «льва жйвого».