КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Другі ўраган застаў мяне пад Руткаю. На гэты раз мяне не нясло, але вакол моцна білі перуны. Каровы, згорбіўшыся, збіліся ў купу, а я залез у кусты, каб хаця крыху схавацца ад дажджу. Сядзеў і, плачучы, маліўся. Вепер, аднак, быў такі дужы, што расхіляў дрэвы і дождж ліў проста на мяне. He маючы дзе схавацца, вылаяўся як след па-вясковаму і пайшоў над рэчку, дзе найбольш біў гром. Можа заб’е? Але гром толькі напалохаў, а забіць не забіў. Відаць, такі чалавек, як я, ні людзям ні Богу не патрэбны. 3 тае пары да святых пачаў я адносіцца абыякава. Проста, перастаў любіць іх. Ніякае ад іх дапамогі. Яны ж усемагутныя! Дык чаму не кінуць на поле, па якім я хаджу, хаця нейкае гарошыны? Чаму анёл-храніцель не зробіць. каб на маіх нагах не рабіліся нарывы, і не зробіць добрымі тых, што мне шкадуюць кавалка хлеба? Праўда, знайшоў я калісьці ў дзеда, за хлеўчыкам, дзе за сваёю патрэбай выходзяць, кавалак высмактанага ле- дзянца. Але ж гэта не Бог туды паклаў, гэта каторамусь з. дзядзькавых дзяцей выляцеў з рота... He клаў бы Бог цукерку за хлеўчыкам! Быў я тады ў бабулі. Пачуў, што мяне прэ. Дык — за хлеўчык! Зняў нагавіцы і давай дуцца. I вынік быў такі, што вылезла мне кііпка. Усадзіў я знойдзеную цукерку ў рот, а кішку — у майткі і папёр да бабулі, каб ратавала. Увапхнула мне яе бабуля, куды трэба, і першы раз у жыцці сказала: „Ляж, дытя, полежы,. бо ты такі худый, шчо ны мают на чуом кіпікі дэржатысь." He ведаю, што было гэтага прычынай. I з гэтае пары Бога я не любіў. ГІачаў баяцца яго так, як і чорта. Хапіла, каб толькі бацюшку ўбачыў. Са страшэнным плачам тады ўцякаў і хаваўся за гумном. А калі нябожчыка выводзілі, дык у чыстае поле я ўцякаў. Поп у сутане і з крыжам на шыі быў, паводле мяне, святым і я яго баяўся. Найсвяцейшым такім быў бацюшка Мірон. Я яго добра памятаю. Быў гэта надта высокі і тоўсты мужчына. Важыў сто восем кілаграмаў і, калі ехаў на ровары, то той пад ім пішчаў. Прыхаджане гаварылі, што Мірон перайшоў з ксяндза і называлі ягб „вуніятам“. Да нас прыбыў ён ужо жанатым. Ці меў дзяцей — не памятаю. Але, бадай, што не. Быў ён надта энергічным і суровым чалавекам. Мог нават лупіць! Калісьці, у часе шлюбу, убачыўшы, што старэйшы сват п’яны і бярэцца трымаць венчык, дык узяў яго за каўнер і выкінуў з царквы. Баявы быў з яго бацюшка. Прыйшоў час, што і я пераканаўся ў гэтым. На Вербніцу. калі вербы свянцілі. Пасля службы, хлопцы, павыходзіўшы з царквы, давай біцца свянцонымі лозамі. Мірон, прыкінуўшыся, што не бачыць, што робіцца, падыйшоў да Панасовага Івана, які стаяў найбліжэй, выхапіў яму лазу ды давай яго „рэзаць“, дзе папала. Многім тады „дагадзіў“, вучачы, што свянцонымі біцца нельга. Потым паламаў ён гэтую галінку і шпурнуў набок, быццам яна была зусім не свянцонай. Настаў 1939 год. Пасвіў я тады толыіі пяць кароў — сваю і чатыры Рыгоркавыя. Было мне лягчэй і выгадней, бо Рыгорка плаціў за адну не пуд, а цэлы „мэтар“. Настала і лета. У ба- цечкі, як заўжды, аж голле гнулася ад прыгожае садавіны. Пастушкі заглядалі туды часценька. Хадзіў і я, але мэтаю майго налёту былі агуркі, якія раслі побач. Калі хацелася есці, пракрадаўся ў бацечкаў агарод, вырываў кукурузу або агурок і даваў драпака. Аднаго разу ў галаву мне прышло, каб зноў ісці ў агароды. Пас я недалёка глухога Хведарка, які даў мне паесці. Сядзелі мы сабе і гутарылі. Хведар, хаця і быў глухі, але крычаць да яго не трэба было. Разумеў усё з руху губоў. Ажно бачым — бацечка ідзе да нас. — О, жара тэбэ одлупчуе, бо выдно хтош вжэ яблыка обырвав, — гаворыць Хведар. Я, што праўда не быў вінаваты, але спалохаўся. А Мірон падыйшоў і адразу да мяне, навошта я яблыкі ў ягоным садзе рваў! — Я, батюшка, нэ рвав. — Я нэ знаю хто, но оборваны. — To нэ я.' — А хто? — Я нэ знаю. — He лжы, бо моя служанка відела. — Напраўду, батюшка, я нэ рвав, ныхай Хвэдур скажэ... Але той не хацеў больш нічога ведаць. Служанка сказала і ўсё. Узяў мяне за вашыўнік і, быццам сабачку, занёс і кінуў у рэчку. Біць ке біў, але таксга нарабіў сораму, што мне брыд• ка было Хведару паказацца. Хведар гаварыў, што будзе неўзабаве вайна. He ведаю, як ён да гэтага дайшоў, але, калі на платах паявіліся плакаты з вінтоўкамі і самалётамі, дык вырас ён у маіх вачах на шпіёна і нейкага разумаку, якога трэба баяцца і яму служьтць. Вайна пачалася. 3 нашае вёскі забралі ўсяго толькі некалькі чалавек і то не ўсіх давезлі на месца фармавання атрадаў. На другі дзень бачу, ад Чэхаў Арлянскіх едзе на ровары Кірылачка і, усміхаючыся да мяне, гаворыць: „Пшэпэндзілісьмы Гітлера і едземы з войны“. Яшчэ Варшав*а баранілася, а ў нас ужо бьтлі немцы. Пасвіў я тады якраз каля плябаніі, як да бацечкі прыехалі немцы. 'Шафёр спыніў машыну ля саду, а афіцэр пайшоў на панадворак, дзе яго і сустрэў Мірон. Падалі сабе рукі і, нешта сказаўшы, голасна смяя.ліся. Потым афіцэр выняў з палявой торбы нейкую паперу і пачалі яе супольна разглядаць. Пасля кароткай абмяркоўкі, накіраваліся на Дубічы. Калі праходзілі каля мяне, я ўбачыў, што ў афіцэра ў руках карта. 3 Міронам размаўлялі яны па-нямецку. Мінула некалькі дзён і прыйшла да нас Чырвоная Армія. У адзін прыгожы, сонечны дзень прыехала двух савецкіх афіцэраў і забралі бацечку Мірона ў Бельск. Дамоў вярнуўся ён вечарам і гэтай жа ноччу прыехала нямецкая машына ды забрала яго ў Варшаву. Відаць, быў ён ім вельмі патрэбны. Знаў дзевяць моваў. Загінуў у час варшаўскага паўстання. НАЧЛЕГ Мне ў дзяцінстве трэ было не толькі пасвіць кароў, свінней ці авечак, але ўночьгконей сваіх або дзядзькі Ігната вадзіць на, так званы, начлег. Хітруны вадзілі іх у дубіцкую, тафілаўскую ці рудніцкую ярыну, калі былі ласкавь’мі і не глумілі аўсоў аднавяскоўцаў. Здаралася, што, вьшадкова, TaKi Іван Нымчура, Васіль Бусел ці Валодзька Мазур убачылі каго з коньмі ў сваім аўсе, дык не сварыліся ано прасілі, каб . выпасалі не толькі іхныя аўсы. Адзін Бусел часамі праклінаў, а народы смяяліся, „шчо, дурны калдунач, ражыт на всё сэло, а баіцсе заявіты в поліцыю“. Мой бацька быў такі, што не любіў рабіць другім гідасці, а мо, звычайна, баяўся? Ён пасылаў мяне вадзіць коней на начлег толькі таму, што раніцаю не трэба было тады хадзіць яму па ваколіцы ды шукаць іх (меў двое). Дзядзька Ігнат, калі пасылаў на начлег, гаварыў мне: „Йедь до того в сэрдэлю і пасы. Як зачнэ булвіэты, то втыкай, оно нэ забудьвзяты з собою вязкі“. Мыжыравы, гэта поплаў, які цягнуўся ад Дворскае дарогі, пачынаючы ад Матронінае пуні, паміж палямі да рэчачкі, якая аддзяляла грабавецкае поле ад дубіцкага. Поплаў гра- баўляне касілі тады, калі на наваксльных палях мелі яны жыта або ярыну. Быў ён агульны, а не толькі тых, чыё поле там знаходзілася. У адну нядзелю солтыс збіраў усіх ды ішлі дзяліць Мыжыравы. Хітрэйшыя няслі з сабою дубінкі. Заўсёды крычаў Хадун, а біў дзядзька Ігнат. Гэта быў сігнал да бойкі: лупіў кожны кожнага, хто да каго меў якуюсьці прэтэнзію. Бабы вішчалі, а разумакі смяяліся. — Кроху одын одному бокі облатае, а і так начнут. дыліты од Матроны, — гаварылі. Давалі перш Матроне, бо баба, Мішаніну, бо баяўся адазвацца, Рыгору, бо ў вёсцы цанілі яго за розум, баптыстам, бо не сварыліся, — і так аж да канца. Матрона гаварыла, што ад дарогі павінны даваць тым, хто начамі пас тут свае коні. Яна, жывучы ў канцы вёскі, добра ўсё бачыла, але ведала, што пакажы на кагосьці, дык пуню табе спаліць. Вельмі запамятаўся мне адзін летні вечар, калі прынялі мя■ не ў сваю кампанію старэйшыя, якія намерваліся весці коней на начлег. Як бы тайна. Сабралася чалавек дзесяць, апрача мяне. На Стачковай дарозе ўставіліся тройкамі, як кавалерысты, а я — ззаду. Выехалі мы за вёску і нехта з яздакоў крыкнуў: „Васыль, запівай!" Мы растём, как дубы суковые. Мы не ўмеем чйтать нй пйсать, Как заглянем до свэйй руднэй хаты, To аж хочется сердцу сказать: , Мужйкй без землй пропадают, А помегцйкй рады тому... ... Соберомся мы, братья, гурбою Н выганйм з землй палачей. Завладеем лы самч землёю Н не будгм платйть падатей. Заспявалі яшчэ польскую песню і Васіль пачаў гаварыць: — Эх, хлопці, прыдэ час, жэ нэ бўдэ попуов, ны пануов, ны поміэшчыкуов. ■ — А дэ ж іх холера побэрэ? — Эх, чудак ты, чудак, Пэтро. Ты нэ знаеш такейі страны, дэ ныма пануов? — іранічна запытаў Васіль. — To ж матушка Росія. — Віэдаем, віэдаем, але, говорат, там всыэ йідят з одного котла і спят, хто туолько з кім хочэ, гі-гі-гі... — Ну і шчо в .туом кепського? — спытаў Мішка, які быў яшчэ не жанатым. — Ты, Мішка, нэ слухай дурного Пэтра, которого в буржуйськум.вуойськові так научылі... Даехалі мы да Вярбіннікаў, папуталі коней, назбіралі галля і, расклаўшы вогнішча, слухалі Васіля. — Ой, браткі, хватыт розговору, бо спаты хочэцься, — закляў невядома хто, а хтосьці другі яго падтрымаў. КАЎБАСА Вядома, як на вёсцы бывае з мясам. Кожньт нешта гадуе, коле. У нас такія здарэнні да вайны былі рэдкія. I вось, аднойчы, перад Калядамі бацька паклікаў дзядзьку Трахіма, які быў у гэтых справах спецыялістам, каб закалоў. Такі дзень, асабліва дзецям, быў вялікім святам, бо то, вядома, частавацьмуць чаркаю, то і свежаніны насмажаць, а пры тым і яны, малыя, скарыстаюць. Цешыўся і я. Тым больш, што дзядзька Трахім быў братам мае мамы, дык нашым будзе брыдка адганяць мяне. Пакуль дзядзька калоў, бацька, каб не чуць свінячага віску, сядзеў у хаце, трымаючы галаву пад падушкаю. Выйшаў толькі тады, калі трэба было смаліць. Потым свежавалі. Калі дзядзька выпускаў свінячае нутро і дзяліў нажом мяса, мьт, дзеці, скакалі вакол яго, каб дазволіў нам хаця дакрануцца. Трахім адрэзваў і даваў нам па кавалку саланіны. Мы яе салілі і елі. Убачыла гэта мачаха і адагнала, а мне наказала пільнаваць, каб не лезлі, бо іначай дастану!.. Але дзе іх там упільнуеш, калі яны лезуць да свінні, нібы тыя парасяты. Калі мяса і саланіна былі па- дзеленыя, бацька прыносіў бутэльку гарэлкі, а мачаха ставіла на стол смажаную свежаніну. Што праўда, мяса мне не давалі, але, прынамсі, мог есці хлеб з тлушчам. „Свята“ канчалася разам з адыходам дзядзькі. Мачаха пачынала чысціць кішкі і рыхтаваць каўбаснае мяса. Будуць каўбасы, кішка печаная. Ах, як памятаецца той дзень, калі мачаха выймала з печы абсушаныя каўбасы і печаную кішку. Хата зменьвалася ў крыніцу араматаў, аж у страўніку сціскала ад казытання. Аднойчы мачаха, выняўшы з печы каўбасы і кішкі з кашаю ды дранаю бульбаю, сказала: „Ну, дыэтьт, сядайтэ за сгуол і йежтэ кішку, а Васылёвы подам на запык, бо вуон колышэ Маню“. Мною аж пакалыхала ад гэтых слоў! I, сапраўды, прынесла мне кішку, даўжынёю з паўметра, з абодвух канцоў ніткамі завязаную. „На, нажэрыся, — кажа, — коб пры людях нэ скакав до очы. бо подумают, жэ нэ даемо тобіе йесты“. 3 вялікаю радасцю схапіў я гэтую кішку і адразу СУНУЎ адзін канец у рот. Але, толькі ўеўся зубамі і вочы палезлі мне на лоб. Начынена яна была чымсьці горкім. Бацькі ўбачылі, што я крыўлюся і плюю, і давай смяяцца. „А шчо ты думаў, Сычу, жэ дустанэш кішкі за тое, шчо прэд Трохімом голодным прытвораўся? — гаворыць мачаха. — Йеш і мовчы, бо укамэную". He толькі, што свайго не давалі, то яшчз і тое, што хто-небудзь дасць забіралі. Раз прынесла цётка Юстына мне каўбасу, дык яны з’елі. З’елі ды яшчэ смяюцца: „О, зобач. Устынчыну колбасу куот так уплюов, жэ нэгдэ і сліэда нэ зостало. А вуон зара скажэ, жэ то мы, гі-гі-гі“.