Пра што іграе піяніст
Анатоль Разановіч
Выдавец: Беларусь
Памер: 192с.
Мінск 2019
Раброў, пакутуючы ад бяссоння, уключыў тэлевізар. На экране ішоў чарговы баявік. Чарнявы, сярэдняга ўзросту паліцэйскі на велізарным джыпе з шалёнай хуткасцю імчаў па закінутай паўпустой дарозе. На вяроўцы, прывязанай да аўтамабіля, крывавіла зямлю цела знявечанага бандыта. Упіваючыся сваёй уладай, хуткасцю і пачуццём помсты, паліцэйскі крычаў:
— Ты хацеў гэтага, хацеў!..
Прывязаны бандыт, пакутуючы ад невыноснага болю, паміраў. На ўвесь экран гарэлі яго вялікія, пашыраныя ў вар’яцтве вочы.
— Атрымлівай тое, што ты рабіў з іншымі! — крычаў паліцэйскі, і яго твар гарэў ад праведнага гневу.
Іван Васільевіч, не адрываючыся, глядзеў у тэлевізар. Яму захацелася зрабіць гэтак жа са сваім катам — мардатым бамбізам з рэстарана. 1 Раброў вырашыў: «Я заб’ю яго...»
У гэтую ноч ён ужо не мог спаць. Узбуджаны сцэнай справядлівага, на яго погляд, гвалту, Іван Васільевіч абдумваў дэталі сваёй помсты. Менавіта яна, жорсткая і неадкладная, здавалася яму, будзе яго выратаваннем ад болю, ганьбы, крыўды, безвыходнасці, якая, як п’яўка, ненаедна высмоктвала з яго кроў. Толькі адпомсціўшы, з надзеяй думаў Раброў, ён пакончыць са сваім старым і ўжо брудным жыццём і зажыве новым — незамутнёным, чыстым.
Назаўтра, устаўшы крыху раней, Іван Васільевіч прыняў душ, чыста пагаліўся, апрануўся.
— Ого! — убачыўшы Раброва, усклікнуў Зданевіч. — Ты, брат, як жаніх... Кажу, што думаю.
Іван Васільевіч, упершыню за некалькі дзён, выціснуў усмешку. Але яму было не да весялосці: думка пра помсту, якая захапіла яго ноччу, не давала пакою, падштурхоўвала да дзеяння, якое невядома чым можа скончыцца. Але што вырашана, то вырашана.
— Цімафей, даведайся мне прозвішча і адрас таго хлопца здаравеннага, што біў мяне, — без лішніх размоў папрасіў Раброў. — Даведайся, мне трэба.
Зданевіч уздыхнуў. 3 сілай, нібы праганяючы сваю нядаўнюю слабасць, расцёр сабе патыліцу і, уважліва паглядзеўшы ў вочы свайму былому аднакурсніку, згодна кіўнуў:
— Добра. Толькі я табе нічога не гаварыў.
Іван Васільевіч працягнуў руку.
— Само сабой.
Цімафей Андрэевіч удзячна і моцна яе паціснуў, хрыплавата сказаў басам:
— Ты даруй мне, даруй... Мне жыць тут. Жыць.
— Я разумею...
Яны адчулі, што развітваюцца. Быць можа — назаўсёды.
Калі Зданевіч пайшоў на працу, Раброў прысеў, але тут жа ўстаў, нервова захадзіў па пакоі, адчуваючы трывогу, якая ішла аднекуль знутры, здавалася, з самага сэрца, прымушаючы яго біцца часцей, потым — раптам павольна, яшчэ больш марудна...
«Як перад смерцю», — міжволі падумаў Іван Васільевіч і спалохаўся сваёй думкі. У гэтым стане ён хутка прайшоў на кухню, дрыготкімі рукамі ўключыў кран, набраў шклянку халоднай вады і залпам выпіў. Паступова сэрца Раброва супакоілася, страх прайшоў. Іван Васільевіч сеў у крэсла і заглядзеўся ў акно.
У двары грузны пажылы мужчына ў спартыўным трыко прагульваў сабаку — вялізнага чорнага дога. Непадалёк на лаўцы сядзела маленькая высахлая бабулька ў доўгай старамоднай сукенцы і гладзіла пухнатага рыжага ката, які, гулліва выгінаючы спіну, цёрся каля яе ног. Гуляючы, дог увесь час паглядаў на ката, гыркаў. Калі мужчына на кагосьці заглядзеўся, прыслабіў ланцужок, дог вырваўся і панёсся да ката. Спалоханы кот, надзьмуўшыся, засіпеў, але тут жа кінуўся наўцёкі. Бабулька ад страху ўскрыкнула. Гаспадар сабакі закрычаў на ўвесь двор:
— Джэк, Джэк, месца!..
I кот, і сабака зніклі за суседнім домам. За імі заспяшаліся мужчына і бабулька — гаспадары сваіх хатніх любімцаў.
«Вось яно, жыццё, — падумаў Раброў. — Перамагае сіла».
Ён устаў, закурыў. Зацягнуўшыся некалькі разоў і не дакурыўшы цыгарэту, кінуў яе, зноў захадзіў па пакоі.
У гэты час зазваніў тэлефон. Іван Васільевіч зняў трубку і насцярожана прамовіў:
— Слухаю вас.
Тэлефанаваў Цімафей Андрэевіч. Спытаў ціха, з прыдыханнем:
— Усё нармальна?
— Так. — Раброў чамусьці глянуў на ўваходныя дзверы і паўтарыў: — Так.
— Запісвай адрас...
Запісаўшы, узбуджаны Іван Васільевіч падышоў да акна. Мужчына ў трыко, быццам нічога не здарылася, гуляў з сабакам. Самотна сядзела на лаўцы бабулька. Ката нідзе не было відаць.
Двор жыў сваім звычайным жыццём.
«Трэба ехаць», — вырашыў Раброў і стаў збірацца.
Ён склаў свой, як называў, паходны прыбор для брыцця, зняў з батарэі вымытыя шкарпэткі, кашулю. Загарнуўшы усё ў газету, паклаў у сумку і задумаўся: «Што яшчэ?..»
Іван Васільевіч збіраўся нязвыкла вяла, задумліва: нешта яго не адпускала, трымала. Закрыўшы на замок сумку, ён сеў на канапу, якая стала за гэты час для яго роднай, паклаў рукі на калені і абыякава ўтаропіўся ў сцяну. Яшчэ паўгадзіны таму поўны энергіі і рашучасці адпомсціць свайму крыўдзіцелю, цяпер Раброў не хацеў ехаць, што-небудзь рабіць.
Так ён сядзеў доўга і амаль нерухома.
Стрэлкі гадзінніка набліжаліся да дванаццаці. Калі яны сышліся, пачуўся гулкі звон, які нагадваў царкоўны.
Іван Васільевіч здрыгануўся, агледзеўся і неяк асуджана падняўся. У апошні раз агледзеўшы сваё часовае жыллё, узяў сумку і не спяшаючыся выйшаў на вуліцу.
Яго «Жыгулі» стаялі пад домам: цэлыя, вымытыя, з новым шклом у дзвярах, якое паставіў Зданевіч. Звыкла агледзеўшы машыну, Раброў заўважыў, што каўпакоў на колах няма. «Хуліганнё», — незласліва абазваў ён выкрадальнікаў. Сеўшы за руль, павольна паехаў у цэнтр горада.
Па дарозе Іван Васільевіч убачыў злашчасны рэстаран. I адразу ж, не па сваёй волі, адчуў, як галаву абдало гарачынёй. Яму здалося, што ў акне рэстарана паказалася тлустая постаць афіцыянта Пятровіча і з ім яго пасыльнага — здаравеннага, упэўненага ў сабе і сваёй беспакаранасці мардатага дзецюка.
Успомнілася Раброву тая ноч...
Ён, скрыгатнуўшы зубамі, націснуў на газ. Спыніўся ўжо за горадам. Цела яго дрыжала, чамусьці хацелася есці.
«Я заб’ю яго, заб’ю!» — зноў застукала, прычым з новай сілай, у запаленым мозгу Івана Васільевіча.
Сціснуўшы руль, ён паспрабаваў засяродзіцца. Але з гэтага нічога не выйшла. Раброў адчыніў дзверцы, выйшаў з машыны, вырваў жмут травы, расцёр ёю твар. Трохі супакоіўшыся, уздыхнуў з палёгкай, паглядзеў на неба. Яно было бяздонна-цёмным, як велізарны вір, які прыцягвае да сябе, быццам у ім ёсць нешта тое, чаго не хапае людзям у іх звычайным жыцці.
— М-так, — няпэўна кінуў Іван Васільевіч, сядаючы ў машыну.
Запусціўшы рухавік, ён паехаў назад у горад: трэба было сапраўды што-небудзь перакусіць.
Спыніўся каля крамы. Каля ўвахода, на ганку, стаялі два падвыпіўшыя мужыкі, апранутыя ў брудныя робы. Адзін — высокі, з доўгімі светлымі валасамі і вуграватым хваравітым тварам, а другі — сярэдняга росту, лысы, круглатвары, з барвовым носам-бульбінай, адвіслым мешкаватым жыватом. «Дарожнікі», — падумаў Раброў. Ён хацеў прайсці паўз іх, але яны яго спынілі. Высокі, паказваючы закарэлы кулак з паднятым дагары вялікім пальцам і адтапыраным мезенцам, прапанаваў:
— Трэцім будзеш?
Івану Васільевічу трэба было супакоіцца, сабрацца з думкамі, і ён згодна кіўнуў:
— Буду.
Рабочыя тут жа пайшлі ў краму. Праз хвілін пяць вярнуліся. На іх грудзях адтапырваліся целагрэйкі, пад якімі адгадваліся бутэлькі.
— Куды пойдзем? — дзелавіта спытаў лысы.
Раброў агледзеўся.
— Дык да мяне ў машыну.
— Ідзе, — ухмыльнуўся высокі. — Будзем як у рэстаране.
— 1 вы туды ж, — нервова крутануў галавой Іван Васільевіч. — Сукі.
I высокі, і лысы, пераглянуўшыся, няўцямна паглядзелі на Раброва.
— Гэта я не вам, — махнуў рукой Раброў. — Аднаму афіцыянту і яго сябру... He звяртайце ўвагі.
— Глядзі, -— папярэдзіў высокі. — Мы людзі простыя, можам і ў вуха даць.
— Гэта не вам, — паўтарыў Іван Васільевіч.
— Добра, — выціснуў лысы, ■— забылі...
У машыне рабочыя паклалі на сядзенне тры бутэлькі таннага партвейна і шкляначкі, дасталі няхітрую закусь: кавалак сала, хлеб, галоўку часнаку. Адкаркавалі бутэлькі.
— Ну, будзем, — лысы падняў напоўненую шкляначку каламутнай вадкасцю, якая непрыемна пахла.
— Будзем, — падтрымаў яго высокі.
Яны выпілі, налілі яшчэ і зноў апаражнілі свае шкляначкі. Пасля гэтага, без перапынку, у чарговы раз напоўнілі свой посуд вермутам.
«Будзем», -— выпіваючы, у думках прамовіў сам сабе Раброў. Закусваючы, як бы між іншым спытаў:
— А вы ў мясцовым рэстаране бываеце?
— Бывае, што заходзім на піва, — сказаў лысы, хмялеючы. — А што?
— Ды нічога. — Іван Васільевіч кінуў у рот зубок часнаку, зажаваў з хлебам, адчуваючы горыч. — Там афіцыянт, пра якога я казаў, працуе. На цыгана падобны.
— А-а, — працягнуў высокі. — Гэта Сцяпан Моніч, мой сусед. Там і сын яго падзарабляе.
У Раброва усярэдзіне пахаладзела.
— Гэта хто? — спытаў ён.
— Дык Сашка, здаравенны такі бугай, — патлумачыў высокі. — Ужо адседзеў, паскуда...
— А які хатні адрас у гэтых Монічаў? — спытаў Раброў, ужо сумняваючыся, што Монічы жывуць там, дзе гаварыў Цімафей Андрэевіч, дыктуючы іх адрас па тэлефоне.
— Адрас?.. — Высокі ўхмыльнуўся. У яго мутных вачах з’явілася насцярожанасць, але тут жа знікла. — Адрас звычайны: вуліца Чапаева, дом шаснаццаць... Я ж кажу: жыве са мной па суседстве...
Горыч ад часнаку апякла нутро Івана Васільевіча, перахапіла дыханне. Ён уявіў сябе ў рэстаране, зноў убачыў крыва-
ногага пастуха, яго ўхмылку, пачуў свіст бізуна, жорсткі загад: «Уставайце!..»
Раброву ўспомнілася, як яго будзіў афіцыянт. «Вось яно што, — мільганула ў Івана Васільевіча здагадка. — Партманет ён скраў, Пятровіч. А сынок падзякаваў... Падзякую і я...»
Раброў больш не піў. Яго зноў ахапілі дрыжыкі, паднялася і выходзіла вонкі злосць. 3 нецярпеннем дачакаўшыся, пакуль рабочыя дап’юць віно, ён пацікавіўся:
— Вы зараз куды?
— Пабуду яшчэ тут, — прамовіў лысы, закурваючы цыгарэту. — Каля крамы. Можа, каго знаёмага сустрэну.
— А я дадому, — кінуў высокі. — Жонка сказала, каб прыйшоў крыху раней.
— Я давязу.
Іван Васільевіч, хутка выкінуўшы рэшткі сціплага балявання, рэзка павярнуў ключ запальвання. «Жыгулі» спачатку няўпэўнена, а потым усё хутчэй паляцелі па раённым горадзе. Як толькі павярнулі на вуліцу Чапаева, высокі крыкнуў:
— Тармазі!..
Раброў высадзіў добра падвыпітага рабочага каля яго дома і адразу ж, трохі ад’ехаўшы, паставіў свае «Жыгулі» за маладой нізкарослай бярозкай, каб яны не так кідаліся ў вочы. У ветравое шкло Іван Васільевіч бачыў усе чатыры пад’езды новага трохпавярховага дома, дзе жыў жорсткі Сашка і яго бацька — старэйшы Моніч.
КНІГІ ОНЛАЙН
