Пра што іграе піяніст
Анатоль Разановіч
Выдавец: Беларусь
Памер: 192с.
Мінск 2019
Яна зноў, як калісьці раней, адчула ў сабе тое, што падымаецца над крыўдай і мітуснёй, — годнасць жанчыны, якая можа кахаць і быць каханай.
МАСТАК
За акном ноч.
Па затоптаным дыване, над якім, падымаючыся да столі, сцелецца гаркаваты цыгарэтны дым, ляніва і мякка ступае велізарная пухнатая котка. Раз-пораз спыняючыся, яна неахвотна, хутчэй па звычцы, азірае невялікі напаўцёмны пакой. У вачах коткі, вялікіх, зялёных, з дробнымі чорнымі адмецінамі, якія чымсьці нагадваюць водарасці пад марской вадой, то ярка, то цьмяна адлюстроўваецца свет мастака: яго жыццё, творчасць, рэальнасць, ілюзіі...
Мастак спіць. Пад яго доўгім і худым целам, апранутым у паношаныя джынсы і кашулю ў клетку, старая зашмальцаваная канапа, засланая мятым пледам, прагінаецца і глуха паскрыпвае. Гэтак жа глуха, з прысвістам, храпе яе гаспадар.
Котка жмурыцца, падыходзіць да канапы, нюхае недапітае віно ў бакале і пакрыўджана адварочваецца. Пастаяўшы з хвіліну, глядзіць на ўключаны шыпячы тэлевізар, пераводзіць погляд на столік з недаедзенай вячэрай. Глядзіць доўга, пільна.
Мастак варочаецца. Яму сніцца стары заснежаны гарадскі парк, пасярод якога ўзвышаецца велізарная ў сваім дыяметры клумба. Яна гэтак жа, як і ўсё вакол, засыпана снегам. Нешта дзіўнае і незразумелае на першы погляд прыцягвае да сябе ўвагу мастака. Ён прыглядаецца і бачыць, як з-пад снегу растуць ружы. Непадобныя да звычайных, яны неяк ненатуральна гнуцца да зямлі, быццам ім боязна і страшна глядзець на гэты свет. Прыгледзеўшыся яшчэ больш уважліва, мастак бачыць, што ў руж пачарнелі пялёсткі. Яны нежывыя. I толькі дрыготкія лісточкі яшчэ жывыя, але і яны ад халоднага ветру, здаецца, марнеюць...
«Гэта наша жыццё», — здагадваецца мастак.
Котка раптам рашуча і спрытна скача на столік, хапае кавалачак каўбасы, тут жа саскоквае, перакульваючы хвастом недапітую бутэльку віна. Бутэлька падае і са звонам скочваецца на падлогу.
Мастак прачынаецца, здзіўлена падымае галаву і доўга не можа зразумець, дзе ён і што з ім. Нарэшце садзіцца, апусціўшы босыя ногі на пабляклы дыван, уключае начнік. Жоўтае святло імгненна выхоплівае з кута карціну, на якой акуратна выпісана аблічча Хрыста. За галавой Збавіцеля такое ж жоўтае, але больш яркае святло. Святло ад начніка і ззянне за галавой Хрыста ствараюць адчуванне чагосьці жывога і звышнатуральнага, што пранікае ў душу, прымушае яе на імгненне пакінуць тленнае чалавечае цела, вылецець з пракуранага пакоя на волю. Туды, дзе заўсёды ясна і спакойна.
Мастак доўга глядзіць на сваю карціну, дакладней, на гэтае цудоўнае ззянне, што нечакана прыадчыніла яму нейкую таямніцу, якую ён ведаў у дзяцінстве, але забыўся. А на мастака журботна і задуменна глядзіць Збавіцель. На твар Яго кладзецца цень, злёгку змазваючы ўжо праступаючыя
маршчынкі, хаваючы страшную стомленасць. Але нават скрозь цень пранізліва і востра глядзяць вочы Хрыста. Вялікія, выразныя, яны, здаецца, бачаць усё і ўся: мінулае, сучаснасць і будучыню. Але разам з тым у іх спачуванне і дабрыня.
He, нельга перадаць гэты погляд...
Мастак зноў задрамаў. Котка, з’еўшы кавалачак каўбасы, асцярожна ўвайшла ў залу і стала лісліва і вінавата церціся аб босыя ногі свайго гаспадара. Гэтыя лёгкія, але разам з тым настойлівыя дотыкі абудзілі мастака. Ён абвёў позіркам пакой, на сценах якога ў беспарадку віселі яго карціны. Быццам бы зразумелыя, свае і ў той жа час як бы чужыя, яны апавядалі пра пакутлівыя пошукі ісціны. На адных карцінах былі намаляваны запамінальныя, выразныя чалавечыя твары, акружаныя павуцінкай незразумелых ліній, таямнічымі знакамі, старажытнымі сімваламі. На іншых — сіратлівыя, нераспушчаныя кветкі пры далёкіх, сыходзячых у неба дарогах. На трэціх — ілюзорны, фантастычны свет з халоднымі зоркамі і плаваючымі чалавечымі галовамі. Большасць гэтых карцін жылі сваім, толькі ім зразумелым жыццём, у якое не пускалі нават свайго стваральніка.
Мастак пацягнуўся да бакала віна, выпіў і зноў задрамаў. Котка, бачачы, што на яе дотыкі гаспадар не рэагуе, пакрыўджана ўляглася побач і ўтаропілася ў ледзь святлеючае, занавешанае акно. Вочы яе гарэлі, і калі б у гэтую хвіліну хтонебудзь паглядзеў у іх, то ўбачыў бы, як скрозь няшчырую пакорлівасць праступае нешта хітрае і страшнае.
Мастак ужо спаў. А вакол яго кружыліся шматаблічныя вобразы многіх карцін. Тых, што былі ў пакоі, і тых, якія даўно віселі ў музеях і прыватных калекцыях. У гэтым усё набіраючым тэмп кружэнні было нешта абуральнае і сатанінскае. 1 толькі Хрыстос заставаўся спакойным і маўклівым.
Калі пад раніцу мастак, прагнаўшы рэшткі сну, увайшоў у ванную, паглядзеў на свой нявыспаны твар з мяшкамі пад вачыма, ускудлачанай барадой, то адразу і не пазнаў сябе. 3 хвіліну ён дапытліва вывучаў свой вобраз і толькі потым,
правёўшы далонню па ўзлахмачаным стрыжаным чубе, ледзь прыкметна ўсміхнуўся. He, гэта ён, самотны і вар’яцкі геній.
ПАЎСОН
Мне здавалася, што я спаў. Але не, гэта было не так. Менавіта таму я чуў, як гудзела абуджаная цяплом муха, як патрэсквалі дагараючыя ў печы дровы, адчуваў стары мяккі правісаючы матрац, ад якога ныла спіна, калюча аддавалася ў каленях і потым павольна, неахвотна адпускала.
Муха гудзела манатонна і доўга, патрэскванне ж дроў сціхла. I ад гэтага мне чамусьці стала так няўтульна, самотна, нават балюча, што захацелася памерці. Менавіта памерці.
У сутнасці, што такое смерць? I ці можна гэта назваць смерцю ў тым нашым разуменні, ад якога становіцца страшна, жудасна і хочацца бегчы? Бегчы далей. Бегчы спатыкаючыся, падаючы, устаючы, але хутчэй і хутчэй. Ці варта?
Мы чапляемся за жыццё нават у падзенні, у сконе, у апошнім уздыху, не разумеючы і не жадаючы зразумець, што наша існаванне ў гэтым свеце — гэта пакута, якая выяўляецца ў бяссіллі перад часам, прасторай, хваробамі, старасцю і, нарэшце, смерцю. Так, смерцю. Яна прысутнічае ўсюды. Нябачна, таемна, неадрыўна ад кожнага. Назірае за намі і бязгучна смяецца, чакаючы сваёй чарговай перамогі. Смяецца над намі ў нашым жа жыцці.
Мяне перасмыкнула ад крыўды і агіды.
He, мне не патрэбна жыццё з пастаяннай прысутнасцю смерці. He будзе жыцця — не будзе і смерці. Мімаволі, пад уздзеяннем гэтых змрочных думак, я усклікнуў: «Госпадзі, прышлі за мной смерць!..»
Творца, на здзіўленне, пачуў мяне. Я тут жа стаў павольна падымацца над сваім ложкам усё вышэй і вышэй. Дакрануўся да заседжанай мухамі люстры, столі, быццам прывід прайшоў скрозь яе. Некаторы час павісеў на гарышчы, разглядаючы непатрэбныя закінутыя рэчы, і раптам, з сілай прабіўшы дах, узнёс-
ся над усім светам. Гэта было так хутка, рэзка і ў нейкі момант асляпляльна, што я закрыў на хвіліну вочы. А калі адкрыў, то ўбачыў пад месяцовым халаднаватым, але пяшчотным святлом добра знаёмую маленькую вёсачку з рэдкімі агеньчыкамі. Наводшыбе стаяў мой невялікі, але ўтульны дачны домік. Ад яго міма да крыўднага маленькай градкі рассцілаўся полаг дрыготкай, пажоўклай леташняй травы, якая спускалася да драўлянага мастка ў выгібе ракі. Прама пад мастком мірна спалі гусі.
Мне ўсяго гэтага чамусьці стала шкада. Так шкада, што захацелася аж заплакаць. Толькі мне гэтага захацелася, як нехта ўверсе цяжка ўздыхнуў і я ў тое ж імгненне каменем упаў на свой стары ложак. I зноў пачуў гудзенне мухі, адчуў ныючы і жорстка гуляўшы па ўсім хрыбетніку боль. Павярнуўшы да ледзь святлеючага акна галаву, відаць нязграбна, закашляўся. Знутры тут жа вырваліся хрыпы і падступіла салёная, непрыемная сліна. «Дрэнь!» — вылаяўся я. Нехаця ўстаў, выглянуў у акно. За ім было цёмна, але ўсё ж я разгледзеў завялую, прыбітую да яшчэ халоднай зямлі траву, раку, якая спакойна і бязгучна несла сваю ваду, надакучлівых і крыклівых гусей, што зноў прыбіліся да майго ўчастка.
Усё было звычайна, будзённа і неяк паныла.
Свет спаў. А дакладней паўспаў. Але нават у гэтым паўсне ён жыў поўным і вялікім жыццём, якое неспасціжна змянялася на вачах. Росная трава павольна бялела і яшчэ больш гнулася да зямлі ад цяжару мірыяды ільдзінак, якія перад раніцай пачыналі раставаць. Над ёй утвараўся вілыотны, падобны на вялізныя і празрыстыя гусіныя пёры туман, які ўздымаўся да ўсё больш і больш святлеючага неба. Гэта сыходзіла надакучлівая зіма, і наступала хоць і ранняя, але доўгачаканая вясна.
Ужо пад цёплай коўдрай я зноў падумаў пра смерць, але ўжо не захацеў яе прыходу, не...
БОЛЬ ДУШЫ
У жыцці праходзіць усё. Але застаецца памяць. Яна стукаецца ў душу, абуджае думкі, плача аб мінулым.
I я ўспамінаю.
Хата наводшыбе, сад, крапіва ля плота. Я яшчэ сплю, а ўжо адчуваю пах мёду і свежага сырадою. Чую голас бабкі: «Цішэй, стары!..» Дзед, накурыўшыся, прыглушана і вінавата кашляе. Мне становіцца шкада яго. Я ўстаю, выбягаю на ганак і доўга гляджу, як з-за саду выкочваецца жаўтлява-чырвонае, падобнае на велізарны спелы шыпшыннік сонца. Яго святло пазалочвае лісце дрэў, гуляе на пераспелых вішнях, іскрамі рассыпаецца па pace.
— Унучак! — кліча бабка.
Я быццам не чую: стаю і захоплена гляджу на ганарлівы сланечнік, засохлую цыбулю, белалобага шчанюка, які гуляе з канцом вяроўкі, што вісіць на плоце...
На жаль, час бязлітасны. У мяне ўжо няма бабкі з дзедам. Зусім пакасілася іхняя хата. Высыхае некалі квітнеючы сад. Засталася ад старых памяць ды Біблія, гледзячы на якую чую пабожны голас бабкі: «Трэці анёл затрубіў, і ўпала з неба вялікая зорка, палаючы, нібы светач, і ўпала на траціну рэк і крыніцы водаў. Імя гэтай зорцы палын; і траціна ўсіх водаў зрабілася палыном, і многія людзі памерлі ад водаў, бо яны прагорклі...»
Памяць не зыходзіць, не пакідае. Яе не хочаш, не прымаеш, яе праганяеш, а яна ўсё роўна прыходзіць.
I мне зноў прыгадваецца.
Паводка. На многія-многія кіламетры вакол разліліся адталыя воды. У іх густой сіні весела плёскаюцца мірыяды сонцаў. Яны гулліва кружаць вакол дрэў і кустоў, на галінках якіх распускаюцца зялёныя, жоўтыя, барвова-карычневыя пупышкі. Толькі-толькі з’явіўшыся, яны з пяшчотай аддаюцца ў абдымкі кожнаму цёпламу дыханню ветрыку, радуючыся, што нарадзіліся і жывуць на гэтым свеце.
Вясновыя воды супакойваюць і надаюць сілы. Толькі ля закрытага шлюза, дзе ляжыць бруднавата-чырвоная куча ядахімікатаў, неяк пустэльна і няўтульна, не відаць зеляніны. 3 вады тырчыць самотны счарнелы камель ці то асіны, ці то алешыны ды плавае вялікі дохлы лінь, выставіўшы дагары набухлы гнілы жывот — нямое, жалобнае сведчанне бяды.
КНІГІ ОНЛАЙН
