КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
...У 1917 годзе ў Статуце беларускіх нацыянальных культурна-прасьветных гурткоў у войску перадапошні пункт у загадным парадку паведамляў: «Кожын член беларускай грамады ў войску павінен насіць беларускі нацыянальны знак — белая стужка з чырвонай палоскай пасярэдзіне; усе тры палоскі — белая, чырвоная і белая — аднэй шырыні». Нядаўна сярод збораў былога Інстытуту гісторыі партыі пры ЦК КПБ, што захоўваюцца ў Нацыянальным архіве Беларусі, дасьледнік Віталь Скалабан выявіў улётку аб'яднаньня «Беларускі гай». Гэтая культурна-асьветніцкая арганізацыя была ўтвораная ў сьнежні 1917 году ў Адэсе пры Беларускай вайсковай радзе Румынскага фронту, дзе і зьявіўся гэты цікавы дакумэнт, надрукаваны, дарэчы, чырвонаю фарбаю. Ахайны белчырвона-белы аркушык... Красамоўным сьведчанынем легітымнасьці нашага сьцягу яшчэ ў той час ёсьць ягоныя выявы на гэтай улётцы, дзе яны аздабляюць заклік: «Братья-Белорусы, обьеднняйтесь!» Сам тэкст выдрукаваны па-расейску, што ў пэўнай ступені лягічна ў тыя гады і ў тым месцы. Але сымбаль, сымбаль мусіў чытацца адназначна любым беларусам, да якога й апэлявалі «гаёўцы»... Гэткім сымбалем стаў сьцяг. Душэўскі не памыліўся. Як бы глыбака не адшукваліся карані сьцяга, у крывіцкіх харугвах ці ў штандарах Уладзіслава IV, перадусім аўтару дакладна трэба было вычуць тое, што беларус пазнае як сваё. I гэта сталася. He пасьпеў яшчэ сьцяг трапіць ва ўсе куткі краю, як яго ўжо ўважалі за неад'емную частку беларускасьці. Вацлаў Ластоўскі пісаў: «Белыя нагавіцы, белая кашуля, белая сьвітка, падперазаная чырвоным паясом — вось сыльвэтка беларуса. Зразумела, што і нацыянальны сьцяг беларусаў бел-чырвона-белы. Ён прыгадвае нам нашую белую сьвітку з чырвоным паясом»1. Тамаш Грыб жа паэтычна тлумачыць белую барву як уяўленьне сьвятла і зазначае, што згэтуль, мабыць, паходзіць і назва Беларусі — белая, чыстая, вольная, як сьвятло сонца. Ня менш пашыраная, працягвае дзеяч, у Беларусі і чырвоная барва, як чырвоны ёсьць золак на небе перад узыходам сонца; таму наш бел-чырвонабелы сьцяг — сьцяг адраджэньня і вызваленьня беларускага народу. Цікава, што ўспрымаючы сьцяг па нейкім кароткім часе як нешта цалкам натуральнае й дадзенае ад Бога, беларусы згубілі й дату яго нараджэньня, і забыліся на аўтара... Архітэктар Дуж-Душэўскі, які падпісваў свае праекты й малюнкі «Klod», а лісты да Антона Луцкевіча «Кляўдыя», ачоліў спачатку дыпляматыю БНР у краінах Балтыі, пасьля стаў дзяржсакратаром ва ўрадзе Ластоўскага... Па зьняволеньні палякамі ў 1921 годзе ён пакінуў Беларусь, краіну, якой падарыў Сьцяг. 1 Паводле http://www.angelfire.com/wv/uv/images/vlastl.html. Водар свабоды Усе гарады маюць свае водары, што ўласьцівыя толькі ім. Вільня, напрыклад, пахне тарфяным дымам з комінаў у адлігі ды хвояй у цёплыя летнія ночы. У Мсьціславе вас спаткае густы пах хлеба, які ў любы час разьліваецца над горадам адтутэйшых пякарняў. Адзін мой прыяцель з Рыгі недзе напрыканцы 80-х заўважыў, што ў Менску пахне ліпаю. У тыя гады ліпаю ў гарадзкім жаргоне называлі й падробку. Выйшаў дасьціпны латыскі жарт. А й сапраўды ўсе летнія месяцы над Менскам лунае ліпавы водар. Калі вы не заўважаеце паху гораду, значыць, вы жывяце ў ім... Напачатку сакавіка 90 году ў Менску патыхала адлігаю. Кіслотны смог ад заводзкіх ліцеек перамешваўся з чорным дымам аўтобусаў і цэлым букетам пахаў чыгункі й трамваяў. Тады шпалы былі яшчэ драўляныя. I пах шпалавае прапіткі пасьля маразоў доўга вісеўу паветры, ажно пакуль не зьяўлялася лісьце на дрэвах. I прыватных легкавых машын у 90-м было ці не ўтрая меней. У Менску было цішэй. Адным гэткім адліжным днём мы з прыяцелем, архітэктарам Уладзіславам Рутам, заседзеліся ў Ленінскай бібліятэцы. Перагортвалі стосы беларускіх пэрыёдыкаў 10—20-х гадоў, шукаючы ідэяў для афармленьня першае газэты «Дзень Волі». Наслучыла тады й атмасфэра падпольшчыны, і нэафіцкая радасьць першаадкрывальнікаў, якія шукалі сябе ў беларушчыне. Бо тады знайсыді што-небудзь сапраўды «БНРаўскае» было амаль немагчыма. Нарабілі багата эскізаў. Ажно праз колькі часу Ўладзіслаў, сын эмігрантаў-вяртанцаў з Аргентыны, рашуча заявіў мне, што ўсялякае «рэтра» не пасуе да найноўшага выданьня. «Дзень Волі» мусіць выглядаць сучасна, а не як выцягнуты з гарышча. Адзінай саступкаю гістарызму застаўся надпіс на маім малюнку: «НЕЖАЛЕЗНАЯ», напісаны нейкім гомельскім шрыфтам 20-х гадоў. А лягатып атрымаўся стужкавы, які, на нашую задуму, на белым тле паперы мусіў асацыявацца зь сьцягам. Што да самога малюнку, які як постэр быў вынесены на першую паласу, дык яго пасьля нават рэцэнзавалі ў камуністычным друку. Напрыклад, у «Полмтмческом собеседннке»: «Ананімны, але «дэмакратычна» (у двукосьсі) настроены мастак намаляваў Леніна на браневіку пасярод балота. А мне помніцца іншая карціна. Тысячы рабочых, салдатаў і матросаў віталі правадыра рэвалюцыі на Фінскім вакзале...» Як кажуць, каму што помніцца... Але сьмех ня толькі ў незвычайнай памяці рэцэнзэнта, але і ў тым, што на малюнку былі толькі... ногі «правадыра рэвалюцыі». Аднак жа пільныя камуністы адразу пазналі СВАЙГО. А вось ананімнасьць нам, хто афармляў тую газэту, у 90-м годзе яшчэ была патрэбная. Я, напрыклад, не губляў надзеі паступіць у Акадэмію мастацтваў, а Ўладзіслаў толькі што знайшоў сабе добрую працу ў рэстаўрацыі. Камуністычныя арганізацыі ў кожнай установе з усёй жарсьцю змагаліся за ідэалягічную чысьціню кадраў. Сьмяяліся мы шмат пазьней. Напрыклад, з расейскага перакладу ў нейкай далёкай газэце эсэ Арлова «Незалежнасьць — гэта...». «Незавйсймость — это когда твоя девушка говорйт, што хочет на уйк-энд в вену...». Слова «вена» было напісанае з малой літары. Выглядала, замест жаданьня наведаць аўстрыяцкі пасад, дзяўчына-наркаманка хоча ўкалоцца, каб быць хоць як незалежнаю... А ў красавіку 90-га было не да сьмеху. Газэту надрукаваць у Беларусі было немагчыма. I таму давялося ехаць у Латвію, пад эстонскую мяжу, у маленькі горад Валміера (Valmiera). Ад Менску гэта 700 з гакам кілямэтраў. Каб усё было як сьлед, паехалі ўначы. I на кожным прыстанку нас сустракалі новыя водары гарадоў. Вільня, Панявеж, Баўска, Рыга, Сігулда. Тутака ўжо ўсё поўнаю хадою мянялася. Тут пахла незнаёмым нам тады паветрам свабоды. Друкарня была ў адным мястэчку, а набор адлівалі ў іншым, у Лімбажы (Limbazi), амаль каля мора. Там я й намаляваў «пячатку БНР», бо здалося, што разварот газэты недастаткова расквечаны. Чырвоныя пячаткі расставілі па палосах. А вось жа фарбу на тую чырвань давялося купляць у... суседняй Эстоніі. I глыбока ўначы «Дзень Волі» трапіў у Беларусь. Новыя назвы на старых вуліцах Тое, што адбылося з мною, як склаўся лёс маіх сяброў і паплечнікаў — зьява выключная, малападобная да іншых гісторыяў эпохі вялікага злому імпэрыі. На самым пачатку 1990-х мы перабраліся зь Беларусі ў Вільню. Мы былі пэўныя, што зробім тут для Беларусі болей, чым у Менску, тады «Вандэі перастройкі». Гэтаксама, як некалі й нашыя продкі, мы цягнуліся ў «сталіцу краю, у красуню Вільню». Нас было спачатку некалькі сем'яў: Дубаўцоў, Мінкіных, Шаўцовых, Шупаў, мая. Задачаю было — адрадзіць у гэтым сэрцы краю беларускае культурнае й палітычнае жыцьцё, каб уплывы адсюль ізноў праменілі ў Беларусь. Ехалі й у пошуках асабістага шчасьця. Пакрысе тут аказаліся й Лілея Плыгаўка, і Зьміцер Бартосік з Гомля, утварыў сям'ю малады гісторык Сяржук Вітушка, лідэр славутае менскае «Талакі», студэнтам з Магілёва сюды трапіў Андрэй Антонаў, які быў пасьпеўшы павучыцца ў маскоўскім Літаратурным інстытуце, перавёўся зь Менску ў тутэйшую Акадэмію мастацтваў Дзяніс Раманюк, цяпер вядомы фотамастак, сын вялікага беларускага этнографа і мастацтвазнаўца Міхася Раманюка... Ясна, мы ехалі не на пустое месца. Напрадвесьні распаду краіны саветаў беларушчына закрасавала ў Вільні зноў. Беларускае жыцьцё тут заладзілася й бяз нас. Аднойчы доктар-псыхіятар Валдас Банайціс (Valdas Banaitis), эспэрантыст, чалавек шырокіх ведаў і шырокіх поглядаў, схадзіў на віленскі Галоўпаштамт і выпрасіў адрасы тых, хто выпісвае ў Літве беларускую газэту «Літаратура і Мастацтва». Гэтак азвалася паўсотні людзей пэўнага культурнага й адукацыйнага ўзроўню, што й утварылі клюб «Сябрына». Затым паўстала Таварыства беларускай культуры ў Літве, тузін хораў, клюбаў, каапэратываў. Мэтаю беларусаў стала разбудова ўласнае прысутнасьці, адраджэньне беларускай грамадзкай дзейнасьці ў Вільні, уласнага рэлігійнага жыцьця. У 1989 годзе на літоўскім радыё загучала праграма «Навіны для беларусаў»... У пошуках сацыяльнага й духоўнага падтрыманьня людзі хапаліся за беларускія клюбы як за саломінку. Для іншых гэта была сьвядомая прага адстаяць сваю ідэнтычнасыдь у зьменлівым сьвеце. Для трэціх гэта было адхланьне, магчымасьць хоць на схіле гадоў азвацца нарэшце беларусам. Гэтак было ўтворанае Віленскае беларускае таварыства палітычных вязьняў і ссыльных. Дасёньня памятаю, як на адной сустрэчы сівы чалавек дагледжанага й саліднага выгляду з трымценьнем у голасе, хвалюючыся, сказаў з моцным літоўскім акцэнтам: «Я сорак гадоў не гаварыў па-беларуску...» Гэта быў Сьцяпан Дуж-Душэўскі, сын славутага архітэктара, стваральніка бел-чырвона-белага сьцяга, беларускага лідэра ў міжваеннай ковенскай Літве, сябра Мьціслава Дабужынскага й Вацлава Ластоўскага. Зрэшты, было й звычайнае чалавечае жыцьцё. Для мяне — жыцьцё маладое... Лета 1991 году. Ужо абвесьціла сваю незалежнасьць Літва. Яшчэ ёсьць СССР. Задушлівы ліпеньскі дзень. У школах, унівэрсытэтах — ціша. Рэдкія людзі гавораць міжсобку па-славянску, на калярытнай тутэйшай гаворцы. Літоўцы збольшага разьехаліся па Літве, да мора. Савецкія людзі шчыруюць у сваіх садах. Менавіта ў садах, а не на дачах. Гэтак тут казалі. А Вільня пустая. Палова старога гораду мае закінуты й нежылы выгляд. Ледзьве працуюць адзінкавыя прадпрыемствы. Раз на гадзіну ходзіць, нібы згубіўшыся, рагаты рыпучы тралейбус. У такі дзень файна было схавацца ў засені зьдзічэлага Бэрнардынскага саду, на беразе хуткаплыннай, гульлівай, як маладзенькая котка, Вялейкі. Адчуць пругкасьць прагнага цела, вільгаць вуснаў і шурпатую сухасьць адзежы. Адчуць радасную слодыч збранзавелага адлета цела й неабмежаваную бесклапотнасьць. I вяртацца ў жыцьцё адно пакліканьнем несупыннае порсткае рэчкі, якая па вострых камянях, пырскаючы растопленымі росамі, убіваецца ў магутную рабочую плоць аліўкавае Вяльлі, што цячэ сюды аж ад Нарачы. Хоць... Вільня ў кожнага свая.