Прыгоды Бульбобаў
Павел Місько
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 167с.
Мінск 2004
— Акіянарый! — зноў крыкнуў тата і закашляўся. Дым з кухні валіў клубамі.
— Ага,— зразумела яго бабуля.— А марскіх жывёл і рыб, думаеце, як вывучаюць? Доўга ж пад вадою не ўседзіш... Вось для іх і будуюць вялізныя акварыумы — акіянарыі. Бачылі ў кіно дэльфінаў?
— Бачылі! У іх такія вясёлыя мордачкі! — закрычалі дзеці.
— Во... У акіянарыях і дэльфінаў вывучаюць...— Баба падняла ўгору ўказальны палец.— 3 сённяшняга дня будзем весці назіранні. Усё, што заўважым, запішам у дзённік — і пра рыб, і пра хамяка.
— Прашу за стол! — з’явіўся ў дзвярах тата. Твар яго быў чырвоны і спацелы.
Усе пайшлі на кухню, павялі з сабою і Таньку.
— О, у вас пельмені... Я так люблю пельмені без халацікаў,— сказала Танька.
— Прыгарэлі...— развёў тата рукамі.— I яечня падгарэла. Я кансерваў наадкрываў, будзем налягаць на кансервы...
— Нічога,— суцешыла яго Танька,— я і кансервы люблю.
Мама змоўчала, нічога не сказала.
3 «Дзённіка назіранняў»
«Адна куклянка, мабыць, хворая. Сядзіць нерухома ў куточку, толькі не ўнізе, а каля паверхні вады. Калі яна перапаўзла? Ноччу? Некаторыя расліны (лімоннік) моцна пагрызены.
Ці не куклянкі ўпадабалі водарасць? Значыць, яны ноччу не спяць.
Другая болып рухавая. Калі сыпнеш сухога корму, чуе мо праз секунду. Адразу размахвае вусамі і паўзе ў той бок. Калі ж усыплеш мала, двух-трох цыклопаў, шукае іх доўга, нервуецца.
Бачылі, як дыхае куклянка. Дабярэцца па шкле да паверхні вады, выпусціць сантыметры на два ўгору трубку-шланг і дыша, дыша, ажно раздзімаецца яе цельца, падымаецца-апускаецца кацёлка. Дыхальная трубка ў яе справа ад галавы, калі глядзець ад падэшвы нагі. Кончыць дыхаць-пампаваць і трубку ўцягвае, пакуль не застанецца ад яе нейкі пупышак.
Часам зачыняе накрыўку наглуха і ападае на дно, ляжыць нерухома. Спіць? Калі ж лазіць па шкле, то або ўгору, або наўкос угору. Уніз паўзці не любіць, робіць з падэшвы-нагі начовачкі-крыло і падае, планіруе на дно.
Бачылі раз, што большая куклянка падбірае з дна жывы корм — чырвоных чарвячкоў, лічынак трубачніка. Нават жывых! Дык што — куклянкі не толькі санітары, але і драпежнікі?
Молі чорная з’ядае ў чатыры-пяць разоў больш корму за самца. Кідаецца на чарвякоў маланкава, іншых рыб ад кармушкі адганяе. Самец праглыне аднаго-двух і болып на іх увагі не звяртае. Часам любіць шморгаць губамі па шкле ўгору-ўніз. I мечаносцы гэтак робяць. Мечаноска некалькі разоў ужо, наеўшыся, з разгону церлася-білася жыватом аб камяні.
Захварэла? А мо проста аб’елася і гэтак робіць сабе масаж?
Хамяк удзень спіць моцна, да непрытомнасці. Але, калі пакласці што смачнае, пачуе ўраз. Нават вачэй не расплюшчвае, вылазіць са схованкі, хапае яду і валачэ ў свой склад. Зноў завальваецца спаць.
Спрабавалі пускаць яго на ноч гуляць на кухні. Грызе дзверы знізу, ажно трэск стаіць, хоча вылезці, каб пабегаць па ўсёй кватэры. I кухня для яго цесная! Давялося злавіць, каб не перашкаджаў спаць, і пасадзіць назад у слоік.
Тата абяцаў зрабіць яму домік з фанернай скрынкі. Мо ў доміку яму будзе лепш?»
Бабуліна слабасць
— Што яшчэ? Што? — дапытвалася бабуля ў хлопцаў. Ручку пакручвала ў пальцах, вымазалася чарнілам.— Значэнне мае ўсё-ўсё. Падумаеш — дробязь, махнеш рукою, а тады будзеш гадаць: адкуль што ўзялося? Чаму такое нарабілася ў акварыуме? Акварыум — не жартачкі.
Як згаварыліся тата з бабуляй. I тата казаў, што акварыум — не простая рэч, і чухаў патыліцу.
I Танька хныкала, што акварыум для рыб — няволя, што яны доўга не жывуць у няволі, a мучацца і паміраюць.
Коля і Толя болып нічога не ўспомнілі пра рыбак і хамяка, і бабуля загарнула сшытак для назіранняў.
— А цяпер я вам нештачка пакажу! — падняла бабуля палец і пайшла ў куток ледзь не на дыбачках, нібы баялася некага разбудзіць. Там ужо два дні стаяў яе меншы, але цяжкі, нібы з каменнямі, чамадан.
Узяла яго асцярожненька, паклала бокам на канапу. Шчоўк, шчоўк замочкамі...
— Вы ведаеце, што такое кактусы?
Толя і Коля ўжо стаялі адзін справа, другі злева ад бабулі каля самага чамадана, нецярпліва паглядвалі на яго.
— Ведаем! Яны ў пустынях растуць! — ахвотна адгукнуўся Коля.
А Толя дадаў:
— У дзіцячым садзіку адзін ёсць. Ён круглы і калючы.
— He, вы нічога не ведаеце пра кактусы. Гэта — мая слабасць,— бабуля ўздыхнула і з радаснай усмешкай на твары расчыніла чамадан. Хлопцы ўбачылі, што ўвесь чамадан усярэдзіне падзелены фанернымі палоскамі на скрыначкі і палічкі. На палічках і ў скрыначках было многа газетных скрутачкаў, большых і меншых. А дзе ж кактусы?
— Кактусы — не абавязкова калючыя шарыкі. Кактусаў на свеце — тысячы відаў! — Бабуля пачала даставаць скрутачкі і расказваць.— Ёсць падобныя на калючыя бочкі, ёсць калоны вышы-
нёю 15—20 метраў, іх спілоўваюць самымі звычайнымі піламі, драўніну скарыстоўваюць на розныя вырабы, нават у будаўніцтве. Ёсць кактусы, падобныя на калючыя змеі, ёсць кактусы-аладкі, рогі аленяў ці ласёў, ёсць падобныя на кусты з лісточкамі, ёсць таўкачыкі, кінжалы, булавы, языкі... I яны не толькі ў пустынях растуць. Многа іх у Паўднёвай Амерыцы на травяністых раўнінах, растуць кактусы і ў гарах, сярод скал, і ў трапічных лясах, дзе парна і душна, пануе прыцемак... Я з сабою толькі самыя малыя пабрала, а з некаторых «дзетак» наадрэзвала, a «матак» кактусаводам пааддавала. Набрала больш тых, што прыгожа цвітуць...
— А хіба кактусы цвітуць?! — не ўтрымаліся ад здзіўлення Толя і Коля.
— Хо, мае даражэнькія... To вы і праўда нічога не ведаеце пра кактусы! У нас сады якія? Яблыні, грушы, ну слівы яшчэ, вішні... А ў мексіканскіх індзейцаў каля хацін кактусавыя сады. I цвітуць сады, ох, як прыгожа цвітуць! I плады — во, во такія! — бабуля сціснула кулак.— А на некаторых плады падобныя на ягады.
— I іх можна есці?! — яшчэ больш здзівіліся хлопцы.
— А як жа! I плады, і самі кактусы. He ўсе, праўда... От, скажам, едзе коннік па пустыні. Выгаладаўся, сасмаг — языком не варухнуць... Конь ледзь ступае — прыстаў, схуднеў. I раптам бачыць: стаяць зялёныя калючыя бочкі! Ён калючкі шах-шах, паабсякае, адчыкрыжыць сабе — во-о-о такую лусту! — развяла бабуля рукі ў бакі.— I есць, як кавун. Каню насячэ кавалкаў... I пад’ядуць, і нап’юцца заадно. Некаторыя какту-
сы можна есці сырымі, некаторыя пячы і смажыць, з некаторых вараць варэнне, мармелад, цукаты-цукеркі... Смаката!
— Ух, наямося! — ажно пастукаў кулачок аб кулачок Коля, падступіўся бліжэй да чамадана.
Бабуля не звярнула ўвагі на яго словы. Разгортвала кактусы і раскладвала на паперках і на канапе, і на падлозе вакол сябе, а тыя, што былі ў пластмасавых вазончыках, расстаўляла на стале і крэслах.
— О, у нас якраз такія кубікі ёсць! I большыя нават! — сказаў Толя.
— Болыпыя — мае,— удакладніў Коля.
— Гэтыя вазончыкі таксама з дзіцячых кубікаў,— сказала бабуля.
— А вунь з каранямі, а без вазончыкаў. Засохнуць! — пашкадаваў Толя.
— He засохнуць, яны жывучыя. А «дзетак» знарок трэба падсушваць з тыдзень, потым укараняць над вадою, а тады ўжо садзіць.
Толя і Коля спрабавалі некаторыя кактусы ўхапіць — і адразу абкалоліся, пачалі смактаць пальцы.
— Што — кусаюцца? Яны ўмеюць добра абараняцца... Во гэты — сеніліс,— падняла бабуля адзін белавалосы, калматы кактус-«дзетку». Твар яе свяціўся радаснай усмешкай.— Цэфалацэрэус сеніліс... Такое ў яго прозвішча і імя.
— У нас на двары такі сабачка калматы ёсць! Жужа называецца, балонка! — усклікнуў Толя і падставіў свае далонькі.
— Асцярожна, ён таксама колецца.— Бабуля паклала яму ў далоні кактус.
Кактус быў хоць і калматы, але валасы шорсткія, а з іх сям-там вытыркаліся калючкі.
— I мне дай патрымаць! I мне! — затузаў Коля за Толеў рукаў.
Толя перакуліў коўшык-далоні, і кактусяня скацілася ў Колевы рукі. Той загушкаў яго, залюляў, нібы жывога.
Такіх, што зусім не колюцца, не было. Бабуля, пачала браць кактусы пінцэтам, на кончыкі якога былі ўсцягнуты гумавыя трубкі. Падымала кактус і чакала, пакуль дзеці наглядзяцца, клала і брала другі.
— Мамілярыя бамбіцына...— паказала баба штосьці бела-ружова-шаўкавістае з рэдкімі калючкамі.— Мамілярыя плюмоза...— і падняла камячок бела-кучаравых, злепленых у адзін, кактусікаў.— Мамілярыя магнімама...— і падчапіла нейкі гурочак з пупырышкамі. Пупырышкі цёмна-зялёныя, буйныя, як зярняты кукурузы, і на кожным тырчыць некалькі доўгіх шыпоў.
А потым бабуля паказвала пародыі, лабівіі, цэрэусы, рэбуцыі, эхінакактусы...
У Толі ажно галава закружылася ад такіх цяжкіх назваў. I як іх запомніла бабуля?! Гэта ж колькі трэба завучваць, запамінаць!
Захапіліся Толя і бабуля кактусамі і не заўважылі, што Колі ўжо няма каля іх.
— А-а-о-у... А-яй! — раптам пачуўся Колеў крык. Здаецца, з кухні.
Бабуля з пуду ажно ўпусціла адзін кактус. A Толя забыў, што кактусы стаяць на падлозе вакол іх. Як падфутболіць аднаго нагою, як шлэпне на другога! Хрумснуў кактус пад падэшваю, як гу-
рок. «Ах!» — адхапіў ён нагу. Позна! Бабуля падхапіла з долу рэшткі. «Эхінопсіс? Ага, эхінопсіс...» — паклала раструшчаны кактус на крэсла і пабегла на Колеў крык.
Толя за ёю...
Дзве аперацыі
Коля сядзеў за кухонным сталом і мыкаў, высалапіўшы язык. На цыраце валяліся кавалачкі кактуса.
— Мыа-мыа...— плакаў ён, языка не хаваў. Па шчоках цяклі вялікія слязіны.
Бабуля спачатку схапіла паглядзець абрэзкі кактуса.
— He мама, а магнімама... з роду мамілярыяў...— Яна са шкадаваннем уздыхнула і глянула на Колеў язык.
— Я дыу-мыаў...— целяпаў Коля высалапленым языком,— шыто гэеты як ку-ку-ку...
— Кукуруза? Параная? — падказаў Толя.
— Ыгэ.
— Ну і смачны?
— Ны-е...— пакруціў Коля галавою.
— А мо і не магнімама... Можа, мамілярыя цэнтрыцырха...— Бабуля прысела да стала, падперла далоняй шчаку. Пальцамі другое рукі асцярожна пераварочвала абрэзкі кактуса.— А мо пародыя маасі? He, не пародыя... Які ж у мяне быў? «Слановы зуб»? Па-латыні ён называецца... называецца...
— А-а-а-а-а-а!!! — закрычаў Коля на ўвесь голас. Бабуля, родная бабуля, не ратавала яго, a забаўлялася з кактусам!
— Чаго гэта ты? Хіба мо баліць? — спакойна папытала яна ў Колі.— А нам з Толем не баліць, мы з Толем не елі кактусаў.
I яшчэ трошкі знарок пасядзела бабуля, потым пацерла далоняй па самай макаўцы Колевай галавы: «Эх, ты! Кактусаед...» — і хуценька пайшла ў пакой, да свайго чамадана. Прынесла адтуль камячок ваты, эфір у бутэлечцы, ланцэт і пінцэт, лупу.
КНІГІ ОНЛАЙН
