Рабінзон Круза
Даніэль Дэфо
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 216с.
Мінск 1976
Другі звер, наплохаўшыся майго стрэлу, падплыў да берага і памчаўся назад у горы.
Я заўважыў, што дзікунам вельмі хацелася паласавацца мясам забітага леапарда, і мне прыйшло ў галаву, што будзе добра, калі я падару ім яго.
Я паказаў ім на мігах, што яны могуць забраць звера сабе.
Яны горача падзякавалі мне і ў той жа момант узяліся за справу. Нажоў яны не мелі і дзейнічалі вострай трэскай, аднак шкуру з мёртвага звера злупілі так хутка і спрытна, як бы мы не справіліся і нажом.
Яны прапанавалі мне мяса, але я адмовіўся, знакам паказаўшы, што дарую яго ім. Я папрасіў у іх шкуру, якую яны ,аддалі мне вельмі ахвотна. Апрача таго, яны прынеслі мне яшчэ правізіі, і я з радасцю прыняў іх дар. Затым я папрасіў у іх вады: я ўзяў адзін з нашых збаноў і перавярнуў яго дагары дном, каб паказаць, што ён пусты і што я прашу наліць яго. Тады яны нешта крыкнулі. Неўзабаве з’явіліся дзве жанчыны і прынеслі вялікую пасудзіну з абпаленай гліны (напэўна, дзікуны абпальваюць гліну на сонцы). Гэту пасудзіну жанчыны паставілі на беразе, а самі адышліся, як і раней. Я адправіў Ксуры на бераг з усімі трыма збанамі, і ён наліў іх да краёў.
Атрымаўшы такім чынам ваду, мяса і хлебныя зярняты, я развітаўся з прыязнымі дзікунамі і на працягу адзінаццаці дзён плыў у ранейшым кірунку.
Кожную ноч у час штылю мы выкрасалі агонь і запальвалі ў ліхтары самаробную свечку, спадзеючыся, што якое-небудзь судна заўважыць наша малюсенькае полымейка, але ніводнага карабля нам так і не трапілася па дарозе. -
Нарэшце, міляў за пятнаццаць наперадзе, я ўбачыў паласу зямлі, якая далёка выступала ў мора. Надвор’е было ціхае, і я скіраваў у адкрытае мора, каб абагнуць гэту касу. У той момант, калі мы абгіналі яе, я выразна ўбачыў міляў за шэсць ад берага з боку акіяна другую зямлю і зрабіў для сябе вывад, што вузкая каса—гэта і ёсць Зялёны мыс, а тая зямля, што бачыцца ўдалечыні,— адзін з астравоў Зялёнага мыса. Але астравы былі вельмі далёка, і я не адважыўся накіравацца да іх.
Раптам я пачуў крык Ксуры:
— Пан! Пан! Карабель і парус!
Наіўны хлапчук быў так напалоханы, што ледзь не страціў розум: уявіў сабе, нібыта гэта адзін з караблёў яго гаспадара, пасланых за намі ў пагоню. Але я ведаў, наколькі далёка былі мы цяпер ад маўраў, і быў упэўнены, што баяцца іх ужо няма чаго. .
Я выскачыў з каюты і адразу ж убачыў карабель. Мне нават удалося разгледзець, што карабель гэты партугальскі. «Напэўна, ён накіроўваецца да берагоў Гвінеі»,— падумаў я. Але, уважліва ўгледзеўшыся, я ўпэўніўся, што карабель ідзе ў другім кірунку і не мае намеру паварочваць да берага. Тады я ўзняў усе парусы і памчаўся ў адкрытае мора. Я вырашыў, чаго б гэта ні каштавала, дагнаць карабель і пачаць з ім перагаворы.
Хутка, аднак, я зразумеў, што, нават ідучы поўным ходам, я не здолею падысці настолькі блізка, каб на караблі маглі заўважыць мае сігналы. Але якраз у той час, калі мяне пачала ўжо апаноўваць роспач, нас заўважылі з палубы — напэўна, у падзорную трубу. Як я потым даведаўся, на караблі вырашылі, што гэта шлюпка з якога-небудзь затанулага еўрапейскага судна. Карабель лёг у дрэйф, каб даць мне магчымасць наблізіцца, і я прычаліў да яго гадзіны праз тры.
Мяне спыталі, хто я такі, спачатку па-партугальску, потым па-іспанску, затым па-французску, але ні аднае з гэтых моў я не ведаў.
Нарэшце адзін матрос, шатландзец, загаварыў са мною па-англійску, і я сказаў яму, што я англічанін і што я ўцёк з палону. Тады мяне і майго спадарожніка вельмі прыязна запрасілі на карабель. Хутка мы апынуліся на палубе разам з нашай шлюпкай.
Немагчыма выказаць, які шчаслівы я быў, калі адчуў сябе на волі. Я быў выратаваны і ад рабства і ад смерці, якая мне пагражала! Шчасце маё было бязмежнае. Ад радасці, каб аддзячыць, я прапанаваў капітану, майму выратавальніку, усю маёмасць, якая ў мяне была. Але капітан адмовіўся.
— Мне нічога не трэба,— сказаў ён.— Усе вашы рэчы будуць захаваныя, і вы атрымаеце іх, як толькі мы прыбудзем у Бразілію. Я вы-
33
3 Зак. 3291
ратаваў вам жыццё, бо добра разумею, што са мной таксама магло б здарыцца такое ж няшчасце. I як бы мне было радасна, каб такую ж паслугу зрабілі для мяне вы! He забывайце таксама, што мы едзем у Бразілію, а Бразілія далёка ад Англіі, і там вы можаце памерці з голаду без гэтых рэчаў. He таму ж я ратаваў вас, каб потым кінуць на згубу! Не-не, сеньёр, я давязу вас да Бразіліі бясплатна, а рэчы дадуць вам магчымасць забяспечыць сябе харчаваннем і аплаціць праезд на радзіму.
РАЗДЗЕЛ ПЯТЫ
Рабінзон селіцца ў Бразіліі.— Ён зноў выпраўляецца ў мора.— Карабель яго церпіць крушэнне
Капітан быў высакародны і шчодры не толькі на словах, але і на справе. Ён добрасумленна выканаў усе свае абяцанні. Ён загадаў, каб ніводзін з матросаў не адважыўся нават зачапіць маю маёмасць, потым склаў падрабязны спіс усіх рэчаў, якія мне належалі, загадаў змясціць іх разам з яго рэчамі, а спіс уручыць мне, каб, як толькі мы прыплывём у Бразілію, я здолеў атрымаць усё поўнасцю.
Яму захацелася купіць маю шлюпку. Шлюпка сапраўды была добрая. Капітан сказаў, што купіць яе для свайго карабля, і спытаў, колькі я хачу за яе.
Вы, адказаў я,— зрабілі мне столькі дабра, што я ні ў якім разе не адважуся ацэньваць шлюпку. Колькі дасце, столькі і вазьму. Тады ён сказаў, што выдасць мне пісьмовае абавязацельства заплаціць за маю шлюпку восемдзесят чырвонцаў адразу ж, як мы прыдзем у Бразілію. Аднак, калі там у мяне знойдзецца іншы пакупнік, які прапануе мне больш, капітан заплаціць мне столькі ж.
Наша плаванне да Бразіліі скончылася шчасліва. У дарозе мы памагалі матросам, і яны пасябравалі з намі. Пасля дваццаці двух дзён плавання мы зайшлі ў бухту Усіх Святых.
Тут я канчаткова адчуў, што няшчасці мае засталіся ззаду, што я ўжо вольны чалавек, а не раб і што жыццё маё пачынаецца нанава.
Я ніколі не забуду, як высакародна паставіўся да мяне капітан партугальскага карабля.
Ён не ўзяў з мяне ні капейкі грошай за праезд; ён вярнуў мне цэлымі ўсе мае рэчы, нават тры гліняныя збаны; ён даў мне сорак залатых за шкуру льва і дваццаць — за леапардавую. I наогул ён купіў усё, што мне было непатрэбна і што мне выгадна было прадаць, у тым ліку скрыню з вінамі, дзве стрэльбы і воск, які застаўся (частка яго пайшла ў нас на свечкі). Адным словам, калі я прадаў яму большую частку сваёй маёмасці і сышоў на бераг Бразіліі, у кішэні ў мяне было дзвесце дваццаць залатых.
Мне не хацелася разлучацца з маім спадарожнікам Ксуры: ён быў такі верны і надзейны таварыш, ён памог мне здабыць волю. Але ў мяне не было для яго справы, да таго ж я не быў упэўнены, што здолею яго пракарміць. Таму я вельмі ўзрадаваўся, калі капітан сказаў мне, што яму падабаецца гэты хлопчык, што ён з ахвотай возьме яго да сябе на карабель і зробіць мараком.
Неўзабаве пасля таго як мы прыехалі ў Бразілію, мой сябар капітан завёў мяне ў дом аднаго свайго знаёмага. Ён быў уладальнікам плантацый цукровага трыснягу і цукровага завода. Я пражыў у яго даволі доўгі час і дзякуючы гэтаму здолеў вывучыць цукровую вытворчасць.
Бачачы, як добра жывецца тутэйшым плантатарам і як хутка яны багацеюць, я вырашыў пасяліцца ў Бразіліі і таксама заняцца вытворчасцю цукру. На ўсе грошы, што былі ў мяне, я ўзяў у арэнду ўчастак зямлі і пачаў складаць план маёй будучай плантацыі і сядзібы.
У мяне быў сусед па плантацыі, які прыехаў сюды з Лісабона. Звалі яго Уэлс. Родам ён быў англічанін, але ўжо даўно прыняў партугальскае падданства. Мы з ім хутка пасябравалі і былі ў самых прыяцельскіх адносінах. Першыя два гады мы абодва ледзь здолелі пракарміцца ад нашых ураджаяў. Але паступова зямля ўраблялася, і мы багацелі.
Пражыўшы ў Бразіліі гады чатыры і паступова пашыраючы сваю справу, я, вядома, не толькі вывучыў іспанскую мову, але і пазнаёміўся з усімі суседзямі, а таксама і з купцамі з Сан-Сальвадора, бліжэйшага да нас прыморскага горада. Многія з іх зрабіліся маімі сябрамі. Мы часта сустракаліся, і, вядома, я часта расказваў ім пра дзве мае паездкі да Гвінейскага берага, пра тое, як вядзецца гандаль з тамашнімі неграмі і як лёгка там за якія-небудзь цацкі — за пацеркі, нажніцы, нажы, сякеры ці люстэркі — набыць залаты пясок і слановую косць.
Яны заўсёды слухалі мяне з вялікай цікавасцю і падоўгу абмяркоўвалі тое, пра што я расказваў ім.
Аднойчы прыйшлі да мяне трое з іх і, узяўшы з мяне абяцанне, што ўся наша гаворка застанецца таямніцай, сказалі:
— Вы кажаце, што там, дзе вы былі, можна лёгка здабыць цэлыя груды залатога пяску і іншых каштоўнасцей. Мы хочам паслаць карабель у Гвінею па золата. Ці згодны вы паехаць у Гвінею? Вам не давядзецца на гэту справу траціць ні капейкі: мы дамо вам усё, што патрэбна для абмену. За вашу працу вы атрымаеце сваю долю прыбытку, такую ж, як і кожны з нас.
Мне трэба было б адмовіцца і надоўга застацца ва ўрадлівай Бразіліі, але, паўтараю, я заўсёды сам быў вінаваты ва ўсіх сваіх няшчасцях. Мне страшэнна захацелася зведаць новыя марскія прыгоды, і галава ў мяне закруцілася ад радасці.
У юнацтве я не меў сілы адолець сваё захапленне падарожжамі і не паслухаўся добрых бацькоўскіх парад. Так і зараз я не здолеў устояць супроць спакуслівай прапановы маіх бразільскіх сяброў.
Я адказаў ім, што з ахвотай паеду ў Гвінею з той, аднак, умовай, каб у час майго падарожжа яны прыгледзелі за маімі ўладаннямі і выканалі ўсе мае распараджэнні ў тым выпадку, калі я не вярнуся.
Яны ўрачыста абяцалі выканаць мае пажаданні і змацавалі нашу ўмову пісьмовым абавязацельствам. Я ж, са свайго боку, зрабіў завяшчанне на выпадак смерці: усю сваю ру-
хомую і нерухомую маёмасць я завяшчаў партугальскаму капітану, які выратаваў мне жыццё. Але пры гэтым я зрабіў агаворку, каб частку капіталу ён накіраваў у Англію маім старэнькім бацькам.
Карабель быў падрыхтаваны, і мае кампаньёны, згодна ўмове, нагрузілі яго таварам.
I вось яшчэ раз — у нядобрую гадзіну! — 1 верасня 1659 года я ступіў на палубу карабля. Гэта быў той самы дзень, у які восем гадоў назад я ўцёк з бацькоўскага дому і так безразважна загубіў сваю маладосць.
На дванаццаты дзень нашага плавання мы перасеклі экватар і знаходзіліся пад сёмым градусам і сарака двума мінутамі паўночнай шырыні, калі на нас нечакана наляцеў шалёны шквал. Ён наляцеў з паўднёвага ўсходу, потым пачаў дзьмуць у супрацьлеглы бок і, нарэшце, падзьмуў з паўночнага ўсходу — дзьмуў бясконца і з такой жахлівай сілай, што на працягу дванаццаці дзён нам давялося, аддаўшы сябе ва ўладу ўрагану, плысці туды, куды нас гналі хвалі.
КНІГІ ОНЛАЙН
