Радзіва «Прудок»
Андрусь Горват
Выдавец: Альфа-кніга
Памер: 249с.
Мінск 2022
Я люблю цётчыну мову: «Прыйдзецца лрытыкаць лоб», «Гада кінь і той спячэцца», «Шараваць дываны», «Тут ходзяць вампірскія вочы», «Нянаскія хлопцы». У цёткі часта і «той кажа», і «анігадкі», «навек» замест «назаўжды»: «Я навек-навек запомніла»... He ўсё паспяваў запісваць за ёй. Шмат чаго згубіў.
Калі напачатку лета цётка Воля ноччу ў ложку зламала ключыцу, я стаў дапамагаць ёй з агародам. Мы пешкі хадзілі да яе градак. Спачатку горадам: дварамі (яна паказала дом, дзе я нарадзіўся), гаражамі. Потым пераходзілі чыгунку і асфальт з Гомля і сунуліся ляснымі сцежкамі, на якіх ляжалі гадзюкі.
На тых сцежках я зразумеў, што яе любоў да наваколля такая ж лірычная, як у Коласа. А свет такі ж таямнічы і жывы, як у Яна Баршчэўскага.
I яшчэ што цётка знічка. Як тая колішняя Беларусь, якая саступае месца новай Беларусі з вышымайкамі і падабайкамі. Калі цётка-знічка ўпадзе ў вядро ля студні, яна паспее перакінуцца ў ваўчыцу і збегчы ў лес ці згасне ў калодзежнай вадзе і стане пажоўклым лісточкам з ігрушы, які трапіць у палескую зямлю?
Я баяўся згубіць цётку. А з ёй колішнюю Беларусь. Але пасля ўчорашняй тэлефоннай размовы зразумеў, што і Беларусь, і цётка будуць жыць надалей.
Мінае другая гадзіна нашай гутаркі. Цётка расказвае:
- Я ніколі не здаюся, сынок. Я вельмі жывучая. Я век такой жывучай была. Як бы цяжка ні было, я раблю ўсё, каб жыць.
Усе падваконні ў бальнічнай палаце цёткі Волі занятыя. На іх раскладзена насенне. Лякарня смяецца з яе: прыехала фермерка.
- Я адусюль, як патраплю, збіраю насенне. Пасадзім з табою разам.
Пасадзім, цётка. Абавязкова пасадзім. Яно вырасце, дасць новае насенне, і я раскідаю яго далёка-далёка па свеце.
Раздзел 6
дармаед
Як па-беларуску «ау!» (калі ў лесе заблукаў)? «Аву»?
Калі б я пайшоў уладкоўвацца на працу ў калгас, маё рэзюмэ выглядала б так:
1. Сацыяльны работнік.
2. Дыстрыб’ютар касметыкі, кніг, бытавой тэхнікі.
3. Расклейшчык абвестак.
4. Начны вартаўнік у кіёску.
5. Аўтар, рэжысёр, мантажор тэлевізійнай прадукцыі.
6. Дызайнер газет, часопісаў, кніг, прадукцыі жаночага праваслаўнага манастыра.
7. Аўтар, галоўны рэдактар, намеснік галоўнага рэдактара ў газетах і часопісах.
8. Дворнік на рынку і ў тэатры.
Жраць, спаць, сраць.
Усё, што трэба ведаць пра сайты вакансій Каленкавіцкага раёна.
Рабі ты што хочаш, займайся ты чым заўгодна. Але мы будзем плаціць табе толькі за тое, што дапамагае нам жраць, спаць, сраць.
Вы праслухалі дзённы выпуск радзіварэфлексій. He пераключайцеся.
Я гэта маленькая мадэль беларускай нацыі. Сяджу на сваім гістарычным кавалку зямлі, кармлюся датацыямі і ніяк не магу сфарміравацца.
На мінскім балконе я думаў, што знайсці працу ў вёсцы нескладана. Заробкі тут малыя, людзей няма, дый адныя пенсіянеры, працаваць ніхто не хоча. Думаў, прыеду, а мяне чакаюць з чаркай-скваркай. Мясцовы народны калектыў у фабрычных строях праспявае рытуальную песеньку.
Плячысты старшыня ўрачыста пацісне мне руку, прамовіць нешта кшталту: «Усё будзе добра. Мы не кінем у бядзе, дружа. Будзеш жыць, як у Бога за печчу». Як той кажа, нягадкі!
Ну добра, скваркай не сустрэлі. Мо не ведалі, што я прыеду. Мо пасаромеліся. Аднак рады ж будуць, калі я скажу, што хачу настаўнічаць у школе, гэта я так разважаў. Такое шчасце звалілася: чалавек са сталіцы. з добрай адукацыяй, з ахвотай. Але і тут быў абломчык. Тры навакольныя школы маюць укамплектаваныя штаты. Апроч настаўнікаў-пенсіянераў з марксісткай загартоўкай, сюды зганяюць маладых спецыялістаў пасля вучобы. Калі размеркавальны тэрмін скончыцца, маладыя спецыялісты з’едуць, на іх месцы прыгоняць новых. У гэтым кругавароце няма дзіркі, каб мог праціснуцца чалавек з ахвотай настаўнічаць. Гэта дзіўная неэфектыўная схема: хто хоча не можа, хто не хоча мусіць.
Я не быў гатовы да таго, што прыйдзецца прытыкаць вока, хадзіць, прасіць працу. Усё, што мне раілі там, на вялікай зямлі, я выконваў. Сябры кажуць: усюды патрэбныя сацыяльныя работнікі, ідзі і працуй. Я падумаў: чаму не? Людзей люблю, буду слухаць байкі, мыць падлогу, хадзіць у краму нармальная праца. Аднак штат укамплектаваны. Вакансій няма ва ўсім Каленкавіцкім раёне.
К сажаленію, вакансій нету.
He, няма.
Вакансіі? He, што вы!
Што-што?
Якія вакансіі?
Пазваніця туды.
Пазваніця сюды.
Няма.
Нету.
He будзе.
He было.
Нас няма.
Вас няма.
У суседнім Боруску жыве мой дваюрадны дзядзька Валодзя. Ён майстар па дрэве, якіх ва ўсёй Еўропе можна пералічыць па пальцах. Пры належных умовах дзядзька мог бы быць вельмі паспяховым чалавекам. Аднак ён нават сваёй хаты не мае, жыве ў састарэлых бацькоў, а зарабляе тым, што сячэ суседзям дровы. I ён і я непатрэбныя гэтай краіне людзі. Нас няма. Ён ужо з гэтым звыкся, а я яшчэ буду змагацца.
Некалькі дзён я выношваю ідэю пайсці да дзядзькі Валодзі ў чаляднікі і заваліць свет прыгожымі рэчамі ад лыжкі да хаты.
Ёсць тэорыя, што калі нешта варта зрабіць, то Космас дапамагае распачаць.
Космас, я тут, і я ўважліва цябе слухаю.
«Гэта ненармальна, калі малады здаровы мужык цэлымі днямі сядзіць у хаце і думае пра Космас», падумаў я.
I пайшоў думаць пра Космас у двор.
Хаджу па хаце, вучу свой маналог:
Дзядзька Валодзя, я не ўмею размаўляць па-барусканску. Але я навучуся. Я ўжо ведаю, што малатком гэта малаткэм. Я не ўмею працаваць тым малаткэм. Але таксама навучуся. Вы толькі пацярпіце. Вы, скажу, майстар ад бога. А я, таксама скажу, маю падвешаны язык і ўменне прадаваць электрачайнікі. Давайце мы разам зробім што-небудзь патрэбнае. Напрыклад, таўкачык для бульбы. I будзем у трэндзе. А калі не будзем у трэндзе, то будзе трындзец мне.
А ён мне такі:
- Андрэйка, што ты там бармочаш? Чаго ты хочаш?
- Хачу рабіць простыя рэчы.
- To ідзі і зрабі таўкачык для бульбы.
- Так давайце разам зробім.
- Так бы адразу і сказаў. А то бэ-мэ. Хочаш рабі. He хочаш не рабі. Усё ж проста. Павывучваюцца ў сваіх універсітэтах, а два словы звязаць не могуць.
Маці прыехала канапаціць вокны. А я сяджу ў крэсле пасярод хаты і распавядаю ёй пра Льва Сапегу.
- He дуры мне галаву, кажа. Ідзі канапаць.
ІДУ-
Я не люблю выконваць традыцыйную жаночую працу. От усё гэта: памыць, пачысціць, наварыць. Няхай мне даруюць «людзі, якія займаюцца фемінізмам», але ў вёсцы падзел абавязкаў на мужчынскія і жаночыя вельмі лагічны. У Мінску жаночыя справы займалі мала часу, а ў Прудку увесь. Таму я прыдумаў такі спосаб лакалізаваць праблему і накрыць яе зверху посцілкай. А ў нейкую суботу выяўляецца, што ўжо няма куды хаваць. Уся хата становіцца адной вялікай хованкай праблем.
Трэба напісаць такі закон, каб, калі ў хаце няма жанчыны, у ёй не было б і жаночых спраў. Добра ж я прыдумаў, ну?
Палюднела.
Гэта калі на вокнах фіраначкі вісяць, а паміж шыбамі на ваце ляжаць шышкі. Колісь баба Дуся не шышкі туды клала, а галінкі каліны. Але каліну я ў лесе не знайшоў.
- Во, бачна хоць, што ўжо людзі жывуць у хаце, а не бабыль.
Маці шчаслівая. Фіраначкі дурацкія. Я па-філасофску заплюшчваю вочы на сваё дызайнерскае мінулае.
Сёння я развітаўся з цёткай Дуняй. Яна падарыла мне дзве даматканыя посцілкі, мех картоплі, недаетае масла, смятану, якая «скісла, але ўсё адно забяры, бо мне шкода выкідаць», і паляцела зімаваць у цёплую кватэру.
Наперадзе доўгая зіма без «паслухай мяне сюды».
У вядры ў двары замерзла вада.
Прыедзе да мяне якісыді сталічны мажор, расчэпіць важна гузікі на паліто. А я, каб паказаць, што таксама чуў пра горад, прапаную яму:
- Мо каньяк, віскі, сырадой?
Буду спадзявацца, што адмовіцца. А не адмовіцца, то пашукаю трохі ды скажу, што свіння ўлезла ў склеп, усё віскі папіла.
Але ён не папросіць віскі. Ён скажа:
- Я так упарнлся в дороге. Я бы не отказался от чмстой пнтьевой воды co льдом.
А ў мяне яно е! Цэлае вядро!
Радзівапастаноўка «Кукуруза».
Дзед: To мо кукурузу вязуць?
Баба: Кукурузу пруць, ага.
Дзед: Во, адумаліся. Памерзла. Бач, якая белая. Каб зялёненькая была, a то такая белая. Во як!
Баба: Дык ён у Акцябры колькі год пражыў. Там на паляванне хадзіў, там сябры ў яго. Сябры не якія папала. To настаўнікі. To міліцыянеры.
Дзед: Была зялёная кукуруза...
Баба: Дык туды хоча.
Дзед: Чакаюць, пакуль памерзне...
Баба: Жыць няма дзе. Я кажу: там што, у сяброў будзеш жыць? У алкашоў? Што заробіш, тое прап’еш. I галодны, і ўсякі будзеш.
Дзед: Ужо падурэлі людзі.
Баба: Дык цяпер матак ніхто не слухае.
Дзед: Начальства недалёкае. Сядзелі, пакуль кукуруза не памерзла.
Баба: Гарэлка даражэй усяго на свеце, даражэй жыцця. Я казала і казаць буду.
Дзед: Сухую збірае... Эх, падлы! Іці вашу маць! Чэрці! Дзе б зялёную збіралі, дык польза была б. Скаціна!!! Накорміш ужо... Сухою...
Баба: Галодныя паядуць і сухую.
Дзед: Сухое гаўно то сабачае! To зялёненькае. А то сухое!
Баба: Ох-ох-ох.
Зрэзаў я бараду і пайшоў у Боруск да дзядзькі ў чаляднікі. Дванаццаць кіламетраў па лясах. Калі б не фэйсбук, не паверыў бы, што я ў тым самым сёння, LUTO і вы.
Па дарозе пакланіўся дзедавай магіле.
У Аўцюках быў у гуморы і ўсміхнуўся карове. А яна адвязалася ад калка і прычапілася да мяне.
- Ідзі, кажу, дадому. Я не твой гаспадар.
- Мууу.
Пляцецца за мною і таксама ўсміхаецца.
Думаю, трэба неяк па-аўцюкоўску з ёй. Успомніў слова «хэйма» «хадзем».
- Найн хэйма, кажу. Ду ю андэстэнд мі? Найн хэйма. Чашы адселя, дура рагатая.
У Боруску павітаўся з бабцяй.
- Добры дзень, кажу.
- Добрага здароўя.
Хм. Трэба запомніць.
Другой бабці кажу:
- Добрага здароўя.
А яна мне:
- Добры дзень, галубсж.
Ага, думаю, хітрыя барусканскія бабкі! Я нянаскі хлопец, то можна мне і галаву дурыць.
Я ў маці пацікавіўся, як адно да аднаго звярталіся раней у вёсцы. Кажа: «Гэй, Пятро! Гэй, Маня!».
Але на Палессі ёсць і традыцыя разам з імем ужываць слова, якое паказвае на сваяцтва: сват, дзядзька і г. д. («Сват Васіль, як здароўе?») Ёсць нават такія словы, якіх у Мінску дагэтуль не чулі. Напрыклад, «дзянна» («дзядна») гэта жонка дзядзькі. Мая маці да бабы Гашы заўсёды звяртаецца «дзянна Гаша».
To для мяне баба Гаша мо дзедна?
Тая дзедна Гаша якраз ладавала свежыну. А тут я прыпёрся ахвочы да сала.
Прайшоў я, значыць, дванаццаць кіламетраў да дзядзькі Валодзі, a Taro дома не было.
КНІГІ ОНЛАЙН
