Радзіва «Прудок»
Андрусь Горват
Выдавец: Альфа-кніга
Памер: 249с.
Мінск 2022
Быць асаблівым дазваляецца толькі пасля смерці.
Суседка запыталася:
- Чаму пераехаў?
- Захацелася.
- Дзе працуеш?
- Нідзе.
- Нейкі ты не такі.
Участковы дапытваў:
- Чаму пераехаў?
- Захацелася.
- Дзе працуеш?
- Нідзе.
- На ўчоце састаіш?
- He.
- Я праверу.
Цётка кажа:
- Зрабі плот вышэй.
- Навошта?
- Каб людзі не бачылі.
Кожны беларус мусіць быць партызанам. Самы лепшы беларус Taxi, які зрабіў штосьці неверагоднае, а пра яго не напісалі ў газеце пры жыцці.
Але я свой партызанскі ген згубіў. Пра мяне нават прыказка е: язык у роце, як чорт у балоце.
Прыміце мяне такім.
- Каго любіш?
- Люблю Беларусь.
- To трымайся.
Быў у Мінску, шукаў на вакзале разетку, каб падзарадзіць тэлефон. Знайшоў толькі платны аўтамат. Але, бляха, я ўжо стары вясковы дзядзька, каб разбірацца, якім бокам што куды ўтыкаць. Калі ў мяне не было сваёй электрычнасці, я зараджаў тэлефон або ў калгасе, або ў краме.
Калгаса на вакзале я не знайшоў, то пайшоў да касіркі.
- Можна, кажу, я ў вас усуну на дзесяць хвіліначак?
I тыкаю ў яе провадам ад падзарадкі паказваю, як я гэта збіраюся зрабіць.
Касірка адказвае:
- Маладой чалавек, вы ваабшчэ адкудава зваліліся? У какоя врэмя вы жавёця? У нас ёсць платный аўтамат, ідзіця і ўсуньця ў яго.
- У вас жа ёсць разетка. Я толькі на пяць хвіліначак усуну, і ўсё.
- Ідзіця, кажа, у аўтамат. I не дурыця мне галаву.
У аўтамат я не пайшоў, а пайшоў у прыбіральню, знайшоў там бясплатную разетку. Уваткнуў провад у яе.
Апасля спусціўся ў пераход і купіў букецік кветак. Прыношу касірцы.
- Гэта вам, кажу.
- За што? Я ж не дала ўсунуць.
- Я ўжо ўсунуў. Мне болей не трэба. Гэта проста так. Бясплатна.
А тым часам у Прудку.
Учора ў краме:
- Цукар е?
- Няма.
Сёння ў краме:
- Цукар е?
- На, я табе з дому прынесла.
Першыя хвіліны гэтага года я сустрэў у натоўпе ў Вільні. Апошнія хвіліны я правяду ў адзіноце ў сваёй хаце ў Прудку. Будзе мароз і снег. Будзе гарэць агонь у печы. I я спалю ў ім усё непатрэбнае. Я памыюся ледзяной вадой, буду піць гарбату ў лесе і глядзець у неба. У мяне няма тэлевізара, алкаголю і салатаў. У мяне ёсць толькі лес, Космас, вада і агонь. У мяне няма нічога, але я маю ўсё.
Быць зімой дармаедам у вёсцы фізічна прасцей, чым быць зімой дворнікам у Мінску. Летась я насіў на сваіх плячах вялізныя гурбы снегу. Учора пачысціў маленькую сцежку для паштаркі, і яна прывезла паштоўку з Купалаўскага тэатра клёвую, дурную, як я люблю.
Шаноўны Тэатр, прыём! Гэта Прудок. Дзякуй, што не забываеце нас, ветэранаў, раскіданых па свеце. Вы гэта мая вялікая мінская батарэйка.
2016 год
СТУДЗЕНЬ
Ісці ў навагоднюю ноч у лес страшна. Ён блізенька, але ж вельмі цёмны наперадзе толькі чорная сцяна з дрэваў. Адразу ўзгадваюцца фантазіі пра палешукоў, што перакінуліся ў хвоі. Стаяць і шумяць:
- Увшшшш.
I ніхто іх не чуе.
Потым страх сыходзіць. Відаць ашмёткі неба між галінаў. I як хвоі цягнуцца галінамі да таго неба. У гэтым ціхім натоўпе дрэваў на некалькі хвілін перастаеш быць чалавекам. Як выпускаеш з цела душу палётаць.
Радзіва «Прудок». Навагодні выпуск.
Шчаплю лучыну. Коля едзе на лісапедзе па галалёдзе.
- Змагаешся?
- Змагаюся.
- Е што?
- Я ж не п’ю.
- Ну і дурак.
- Ідзі ў сраку.
- Заходзь у госці.
- Добра.
- Давайпака.
- Давайпака.
Старадаўняя прудкаўская народная прыкмета.
Калі памыўся і памыў падлогу, ніхто гэтага не ўбачыць. Калі тыдзень жыў нясвежым бяздушным кабачком, прыедуць новыя госці і навек запомняць цябе такім.
Уся тэрыторыя, якая пачынаецца за метр ад грубы, называецца зонай высялення. Я туды хаджу толькі па сала. А раздзецца перад сном гэта зняць куртку і шапку-гандонку.
У такі мароз хадзіць да ветру можна толькі з бацькавага блаславення. Добра, што трэба ехаць у Мінск. Хоць пагрэюся ў маршрутках.
Па дарозе заехаў да бацькоў.
А вы ведалі, што цёплая вада цячэ з крана? Гэта такая штука, якая тырчыць са сцяны.
Радзіва «Прудок». У нас на прамой сувязі прудкаўскі дзядзька, які ходзіць па праспекце.
У гэтае вашае кіно я схадзіў, свае валёнкі мінчукам паказаў, у «Цэнтральным» быў, у «Логвінаве» быў, на тэатр паглядзеў.
Мінск! Хто возьме на ноч няп’юшчага дзядзьку з дзярэўні?
Прынамсі адно жаданне ў жанчын я выклікаю жаданне мяне накарміць.
У архіве:
На дваццаць восьмага.
На двадцать восьмое?
Так, на дваццаць восьмага. У касе чыгуначнага вакзала:
На сёння.
На сегодня?
Так, на сёння.
У маршрутцы:
У Каленкавічах.
В Калннковнчах?
Так, у Каленкавічах.
У прудкаўской краме:
- Паўкіло шакаладных канфет.
- Цукерак?
- Так, цукерак.
Я дома.
Я мусіў вярнуцца дадому заўтра. Аднак нясцерпна захацелася ў Прудок, і я здаў свой квіток на начны цягнік і паехаў маршруткай.
Прыехаў. У хаце нуль градусаў. У коткі абледзянела вада ў місцы. У слоіку з малаком плавае лёд. У вядры з вадой плавае лёд. Усё адно цёпла, бо я дома.
Сябар-талаковец кажа: «Можаш жыць у мяне тыдзень і хадзіць у свой архіў». У яго цёпла і добра, але я не магу. Хтосьці мусіць паліць у грубе. Бо, калі з хаты выходзіць цяпло, з мяне бы сыходзіць душа.
Яшчэ ў Мінску насіць валёнкі лічыцца вычварэнствам. Ніколі раней я не адчуваў сябе так навідавоку. Тут не лічыцца. Тут я нармальны.
Дома гэта там, дзе ты нармальны.
Маці пытаецца: «Не сумна табе там аднаму?»
Я не адзін, мама. Я тут з псіха-эратычнымі думамі.
Я выходжу ў двор і кажу зямлі:
- Я хачу спазнаць тваю глыбіню, зямля, і зацята сую ў яе свой дыктафон.
А яна маўчыць і не пакараецца мне.
- Баба Наташа, а вы помніце штоліся?
А баба Наташа зачыняе дзверы.
Я прашу ў архіве пяць спраў. А мне прыносяць адзін танюсенькі сшытак з лічбамі пра зямельныя надзелы, бо астатнія справы на рэстаўрацыі.
Я кажу:
- Хачу глыбей.
Колісь у мяне быў штодзённы рытуал. Я прачынаўся а шостай раніцы, выходзіў у двор, зачэрпваў вядро чыстай халоднай вады са студні і мыў ёю вочы. Так можна ўгледзець ўтоеную ад непамытых вачэй прыгажосць.
Трэба зноў прачынацца а шостай, мыць вочы, сядаць на ўслончыку ля грубы і думаць, думаць, думаць. Думаць, чаму глыбіня не даецца мне.
Гляджу я на сваю кавяню і думаю. От яна складаецца з атамаў. Атамы з электронаў, пратонаў і нейтронаў, унутры якіх кваркі. Кваркі ж складаюцца са струнаў. Вібрацыі гэтых струнаў скрыўляюць час і прастору ў дзесяці неймаверных вымярэннях і ствараюць форму ўсяму.
Гляджу я на сваю кавяню і баюся браць яе ў рукі.
Дзень народзінаў пачаўся з таго, што я ноччу глядзеў дакументальныя фільмы пра кваркі і атамы і праспаў усё што можна: і памыць падлогу, і схадзіць па малако.
Прыехаў мой чатырох’юрадны брат са сваімі бацькамі. Мы пазнаёміліся нядаўна праз «Нашу Ніву».
Мне 33. I гэта добра. Я ўжо не 32-гадовы мінчук, які з’ехаў у дзедаву хату, а 33-гадовы прудкавец, які застаўся жыць у ёй.
Суровыя беларусы віншуюць беларусаў так:
«Гараваць»;
«Трымайся»;
«Цярпення»;
«Добра гараваць»;
«Палескага цярпення»;
«Гаравання!»;
«Шмат гараваць»;
«Каб гараванне прыносіла плён».
Але сёння я не спраўджваю тых наказаў. Пакуль нармальныя прудкаўцы гаруюць, я працягваю думаць пра скрыўленне часу-прасторы і што баба Наташа гэта Еўропа, шосты спадарожнік Юпіцера, дзе пад тоўшчай ільду ёсць вада, а мо і жыццё з рыбкамі.
Каця зрабіла мне падарунак на дзень народзінаў паэмы Янкі Купалы ў выданні 1949 года. Кніга мае два подпісы. Першы 1953 года: «Желаю, как реалмст, прожмть п встретнть 1990 год, где жнзнь человека будет,
можно сказать с полной уверенностью, полнее, краше, счастлпвее м человечнее. В дар белорусу от белоруса». У 2016 годзе побач з’явіўся яшчэ адзін подпіс мне: «(...) Цікава, як там будзе ў 2053 годзе? Беларусу ад беларускі».
Як там будзе ў 2053? Ці будуць людзі болылі шчаслівыя і чалавечныя, я не маю ўпэўненасці. I Каця, відаць, не мае, інакш напісала б.
Але я ведаю, што ў 2053 годзе дакладна будзе Янка Купала.
Станавяцца ў хатах
Дзяды па кутох,
Час агонь паліці, Ночкі цень залёг.
Калі ноччу сядзець на ганку і глядзець далёка наперад, то можна ўбачыць сваю спіну.
Маці кажа:
Туды-сюды, і студзень скончыцца.
Я кажу:
- Яшчэ будзе люты.
Маці кажа:
- Туды-сюды, а люты кароткі.
Я кажу:
- А сакавік?
Маці кажа:
- Туды-сюды, а бацька ўжо піша планы на вясну.
Туды-сюды, і трэба купіць сшытак, падпісаць яго «Агарод», нарысаваць схему градак і планаваць вясну, як бацька.
Стабільнасць так абрыдла, што нават цыклон гэта радасць.
Глыбіня снежнага покрыва вымяраецца ў валёнках. Сёння 0,8 val.
Мінскі гарвыканкам неспадзеўкі даслаў эсэмэску: «Убеднтельно проснм убрать снег у машмномест н во дворах».
Я назад засыпаў снегам сваю сцежку ў двары.
У1864 годзе прудкаўскія сяляне «мзьявнлн своё неудовольствне на то, что у нмх мало огородов н тесно стоят постройкм».
Прыйшоў такі ўпаўнаважаны да Міхася, Матвеевага сына, і кажа:
- Убеднтельно просмм мзьявнть своё неудовольствме.
- Шо?
От гэтыя чыноўнікі ніяк па-чалавечы не навучацца размаўляць.
Я, пэўна, адзіны чалавек у Прудку, якому прыносяць «Народную волю». Мяне на яе падпісала Марыя Вайцяшонак, каб я не кіс у палескім інфармацыйным вакууме. Думаў нават, што паштарка не будзе болей любіць мяне, калі даведаецца, што я чытаю. Але не прыносіць газету, грукае ў шыбу і крычыць:
- Андрушачка, Андрушачка, выходзь!
Выходжу.
- От табе твая газета. От табе часопіс тоўсты. От табе за тэлефон квітанцыя. Оттабе пісьмо, распішыся тута. Маладзец. Ідзі, чытай.
Mae тэксты можна чытаць на аўтобусным прыпынку і ў метро. Я пішу іх для людзей, якія спяшаюцца жыць.
А от да апавяданняў Марыі Вайцяшонак заўжды трэба рыхтавацца: уключыць цішыню і цмянае святло лямпы, заварыць багун, выбачыцца перад гадзіннікам на сцяне за спынены, скрадзены час. Тады словы расцякуцца па целе водарамі.
«Маё лецішча насупраць, бачу Тамару з вакна. Я да Бога: «Божа, памажы ты ёй, Божа шчыры, памажы...». Іншы раз, каб толькі дзверы яна ў сваёй хаце адчыніла, яна мне быццам толькі дзеля самой хаты».
Маці кажа, што дзверы не зачыняліся: было шмат каляднікаў.
- А да цябе прыходзілі?
- He, не было.
I я ўзгадваю траіх хлапчукоў, якія ўчора доўга стаялі ля плота і спрачаліся аб нечым. Але так і не наважыліся зайсці да здзічэлага дзядзькі.
Помню, у верасні мінаў дзіцячы натоўп пад брылём крамы яны там хаваліся ад дажджу і чуў:
КНІГІ ОНЛАЙН
