Радзіва «Прудок»
Андрусь Горват
Выдавец: Альфа-кніга
Памер: 249с.
Мінск 2022
Дзякуючы прыўкраснай Вользе Дземцы ў прудкаўскім кнігазборы цяпер ёсць мой любімы О. Генры на мове арыгіналу!
Добра, што свет такі рознакаляровы і што можна чытаць 0. Генры па-англійску, Міцкевіча па-польску, Чэхава па-расійску, Караткевіча па-беларуску.
А паштарка, напэўна, хутка павесіць у хаце карту мацерыкоў. Раней у ейным ўяўленні за Гомлем пачыналася касмічная зеўра. А праз маіх сяброў яна патрымала ў руках кавалкі Польшчы, Літвы, Германіі, Чэхіі. Цяпер вось і далёкай невядомай Амерыкі, дзе людзі ходзяць на галовах і ўсё дагары нагамі.
Разам з кнігай Вольга даслала з Амерыкі ледзянец для Варвары.
Я мыю посуд, Варвара смокча ледзянец і гаворыць:
- Дзядзі не мыюць пасуду.
- А хто?
- Цёці.
- А дзе я вазьму цёцю?
- Ну, наплімер. няхай памые пасуду тая цёця, якая прыслала мне ледзянец.
Цёця, якая прыслала ледзянец, цяпер хочаш не хочаш, а мусіш прыехаць са сваёй Амерыкі і памыць мне посуд.
Самае цікавае, што можа быць у жыцці, выносіць з каморы хлам, сарціраваць яго і расстаўляць па новай схеме, набытай горкім вопытам. А яшчэ кожны раз у каморны дзень знаходжу новую ежу. Гэтым разам мех з кукурузай. Я і забыўся, што кукурузу сушыў.
Варвара, што будзеш: шарлотку ці сала?
- Сала-сала-сала-сала!
Наш чалавек!
Павёз Варвару назад у Мінск.
Ля Прудка спынілі машыну. Пакуль уладкаваліся, дзяўчына, што сядзела побач з кіроўцам, адчыніла дзверы і паставіла на асфальт пакет са смеццем. Яна нават не кінула яго ціхенька ў лес пад покрывам ночы, каб ніхто не ўбачыў. Дзяўчына выкінула вялікі пакет са смеццем наўпрост на асфальт на маіх вачах.
Паміж ёй і маладым кіроўцам адбыўся дыялог:
- Забяры назад.
- Ай, не дуры галаву, паехалі.
- Забяры назад.
- Паехалі.
- Забяры.
- Паехалі.
- Я не паеду, пакуль не забярэш.
- А куды яго дзець?
- Вунь мусарка. Выкінь у мусарку.
- He дуры галаву. Паехалі.
- Выкінь у мусарку, я не паеду.
- Дастаў!
Дзяўчына вылезла з машыны і выкінула пакет у сметніцу.
Пакуль мы ехалі, я практыкаваў перадачу думак на адлегласці глядзеў хлопцу на паголеную галаву і намаўляў: «Давай спынім машыну і выкінем дзеўку на асфальт. Давай спынім машыну і выкінем дзеўку на асфальт».
Ён не спыніў і не выкінуў, бо не прывучаны нічога выкідаць, нават такіх дзевак.
Але гэтае смецце ўжо нікуды не знікне. He ў прудкаўскім лесе, дык у іншым месцы яно будзе. Hi эколагі, ні вытворцы не ператвораць яго ў канфеці. У горадзе гэта цяжка ўсвядоміць. Здаецца, што ўсім кіруюць разумныя людзі. Яны ўсё ведаюць і ўсё робяць правільна. Ні-хе-ра. Усім кіруем мы, і за наша смецце адказныя таксама мы. I лепей я буду мыць посуд содай і дзіравымі трусамі, чым аддаваць сваю адказнасць чалавеку, якому пляваць на маю планету.
Калі я чытаю каменты кшталту «Каменный век, ей-богу», я хачу нагадаць, што ў каменным веку, да таго, як з’явіліся людзі з харошай адукацыяй, высокім IQ і прыгожымі манерамі, на маім Палессі не было зоны адчужэння. А былі балоты і дубровы.
Камунальнікі штотыдзень прыязджаюць па смецце, а ў мяне няма.
Другі месяц не магу назбіраць адзін пакет. Калі бачу іх, вінавата хаваю вочы. Прабачце, даражэнькія, няма, няма, няма. Каб штосьці выкінуць, трэба штосьці купіць. Прыязджайце ў сакавіку, я абавязкова што-небудзь куплю ў сакавіку.
Раней я часта ездзіў у Польшчу і прывозіў стуль падарункі Варвары. Калі яна прасіла купіць якуюсь цумаўскую ляльку-страшыдлу, я казаў:
- Давай я прывязу табе з Польшчы прыгожую?
3 часам у Варвары склалася ўражанне, што ў Полылчы ёсць усё.
Я разумею людзей, якія з’ехалі з краіны цумаўскіх лялек. Я рады, што яны ўбачылі магчымасць застацца сабой і скарысталіся ёю.
Я сам двойчы пачынаў пакаваць чамаданы. Але не з’ехаў, бо ў Польшчы ёсць усё, але няма хаты майго дзеда і яго магілы.
Лёг спаць. Зачасалася нага. Расплюшчыў вока. Праз фіранку ўбачыў зорку ў небе. Падняўся. Заварыў багун. Надзеў бушлат «Хатабуд».
Іду ў двор піць гарбату. Выходзьце. Сустрэнемся на Птушыным Шляху. Я з чырвоным кубкам, калі што.
Радзіва «Прудок». Выпуск навінаў пра «Еўрабачанне».
Сёння ўсе прышчавыя дзевачкі з Гомля будуць галасаваць за праект IVAN, бо ён круты дзядзька з даўгімі валасамі, як у рокера, і пяе па-англійску. Нармальна пяе, не буду хлусіць. I сам модны, і песня ў яго модная, і прадзюсар модны.
Але яго крутая англамоўная песня не мае дачынення да культуры маёй краіны. Яна не вырасла з палескага балота.
Сапраўдная перамога гэта паказаць сябе як ёсць, без накладання вусаў ці валасоў.
Таму я заклікаю фэйсбучнікаў уцерці насы дзевачкам з Гомля і прагаласаваць за дуэт NAVI. За нашу простую, шчырую, нармальную беларускую песню. Як ёсць.
I няважна, якое месца будзе ў той Еўропе. Мы пераможам, калі прызнаем сябе тут, а не калі прызнаюць нас там.
Радуйцеся, прышчавыя дзевачкі з Гомля.
Усё адно Нобельнаш, a NAVI мы будзем любіць проста так.
Успомніў сёння цёцю Галю Рудакову.
Яна была мамінай сяброўкай, а потым паехала ў Мінск і стала дыктаркай на тэлебачанні. Калі цёця Галя сядзела ў тэлевізары, мама разглядала яе і каменціла:
- От які пінжачок харошы. А я шчэ помню, як мая матка ёй плацці шыла і як з Галяй на адной печы спалі.
Ці званіла ёй і казала:
- Галя, чуеш? Бачыла цябе сёння, ага. От. Як дзялы?
Калі я паступаў на журфак, мы пайшлі да цёці Галі ў госці. Жыла яна на праспекце каля станцыі метро «Усход» у вельмі акуратнай светлай кватэры. Узялі з сабой шампанскае і вафельны торцік. Мама хацела папрасіць цёцю Галю, каб тая дапамагла мне паступіць, нават прывезла ў Мінск некалькі кілаграм сырой рыбы ў якасці хабару. Але прасіць пасаромелася і павезла рыбу назад на Палессе.
Цяпер цёця Галя жыве ў Італіі. Ніколі болей я яе не бачыў.
люты
Сяджу ў дзядзькавай кухні ў Каленкавічах. Дзянна Марыя серыял глядзіць. Тарахціць старая лядоўня. Быццам і няма нагодаў адчуваць шчасце, а яно плыве над галавой і само лезе ў вушы.
«Калі Бог дзяліў прыгажосць, я спала. Калі Бог пачаў дзяліць шчасце, я ўстала».
Гэтыя словы сказала сто гадоў таму італьянская графіня Францішка Анела Паўленс дэ ла Рохэ, жонка галоўчыцкага пана Горвата, на глухім беларускім Палессі.
Аднекуль чую цыганскую музыку. Апранаю бушлат і выходжу ў двор. Пад акном стаіць цыганка і слухае песню на тэлефоне.
- Добры дзень.
- Здрасця.
Сядаю на ганак. Ніякіх пытанняў адно аднаму. Усё і так зразумела мы слухаем цыганскую музыку ў маім двары. Маё тваё... Гэта прыгажосць. У прыгожага няма прыналежнасці.
Сядзі, маўчы і слухай.
- А то мо ён твой брат?
- Ну.
- Харошы хлопец. Рабацяшчы. I жонка ў яго харошая. От. Заходзя да цябе?
- He, мы пасварыліся.
Ааа, от яно што. Абы-што, а не хлопец. I жонка ў яго абы-што.
Старадаўняя беларуская традыцыя на апошнія грошы купляць торт.
У барбароўскіх памешчыкаў Горватаў у хаце віселі Рэмбрант і Рубенс. Ад Прудка да Барбарова можна на лісапедзе даехаць. Адно што на той бок Прыпяці пераплысці трэба. У пана Алесіка была жонка цётка Ядзя. Мемуарысты жартавалі, што яна носіць на галаве вароніна гняздо.
Праз сто гадоў ні палаца, ні Рубенса, ні Рэмбранта.
Калі б я з’ехаў з Беларусі, я б парваў з ёй усе сувязі. Я б не мучыў сябе згуртаваннямі нацыянальных меншасцяў і праглядамі бабуліных спеваў на ютубе. Я б сказаў, што я кактус і заўсёды рос тут.
Я магу зразумець жаданне з’ехаць, але не магу зразумець настальгію. Гэта мазахізм.
Гэта падобна на тое, як сказаць жонцы: «Я цябе кахаю, але буду жыць у суседняй кватэры і лайкаць цябе адтуль».
Вядома, я кажу не пра выпадкі, калі хтосьці з’ехаў не па сваёй волі або на час вучобы, а калі падаўся за сіня мора, пабудаваў там хату і пасадзіў каля яе дуб.
Калі я жыў у Мінску, я папрасіў маці даслаць мне паўкіло палескай зямлі. Падчас прыступаў настальгіі я высыпаў зямлю на газетку і басанож станавіўся на яе.
Усе гэтыя эміграцыі гэта вандроўкі па свеце ў гаршках і на газетках.
На маю думку, ёсць толькі два выйсці: быць хвояй тут ці стаць кактусам там.
От мне тут сказалі, што польскія гуралі падзяляюць людзей на тры гатункі: пні, кусты і птушкі (pnioki, krzoki і ptoki). Адны не могуць пераехаць на новае месца, другія могуць, трэція перасоўваюцца, як ім хочацца.
Я стары пень, я не магу.
Учора напісаў, што на новым месцы стаў бы кактусам. Але, пэўна, я б проста ссох. Я чалавек-дрэва: магу лічыць сваім толькі тое, што бачу, зямлю ад гарызонта да гарызонта і касмічны кавалак над галавой.
У мяне ёсць карані, у кагосьці ёсць крылы.
Я гэта пачуў і буду ведаць.
Радзіва «Прудок». Экстраны выпуск навін.
От і перазімавалі. «Гэты ваш мінчук збяжыць, збяжыць!» Анігадкі! Трэба вастрыць рыдлёўку.
Да вясны засталіся чатыры гарбузы і два кабачкі. Абяцаю з’есці іх найхутчэй.
А Лялю папрашу жэрці снег.
Год таму мы з Ромкам ужо збіралі свае рэчы. Люты апошні месяц, які я не жыў у Прудку. Скончыцца ён усё абнуліцца і пачнецца нанова. Колісь мы з былой жонкай прыдумалі Нялюту свята ў ноч з зімы на вясну, калі от люты, а от ўжо нялюты. Рабілі пудзіла бабы Люты і палілі яго разам з усім непатрэбным. Сёлета трэба будзе адсвяткаваць тую Нялюту мой прудкаўскі Новы год.
Роўна год таму адбыўся купалаўскі алкаранішнік. Любоў Пятроўна, Каця, Арцём, віншую з гадавінай! Прывітанне з месца баявой славы.
Я патрабаваў ад эмігрантаў забыцца на настальгію, а сам ціхенька стаю ля тэатра і глытаю слёзы.
Прашу перадаць мне вз ўласнасць палац
«Прашу перадаць мне ва ўласнасць палац, размешчаны па адрасе: вуліца Кастрычніцкая, дом 20», напісаў я на аркушы сшытка ў клетку і панёс заяву ў райвыканкам.
Даўно то было. А пачалося шчэ даўней.
Добра помню першую паездку ў Нароўлю. Мы з Воляй выйшлі з маршруткі, убачылі дом і прывязаліся да яго на шмат гадоў.
У прыцемку на беразе Прыпяці стаяў вялікі мураваны палац. Занядбаны, без вокнаў, з купамі травы на твары, з бярозкай на страсе. Але ўсё адно велічны. Я адчуў сябе маленькай драбінкай, якая адкалолася ад сцяны, лётала па ветры і от нарэшце вярнулася назад.
I сёння баліць, хоць я ў Нароўлю больш не езджу і спрабую менш пра тое думаць.
Мы правялі ноч ля палаца. Нараніцу з'ехалі ў Мінск, але з таго часу ўсё навокал змянілася: і людзі, і я сам. Змянілася, бо я пачаў марыць жыць у гэтым доме.
Чаму менавіта ў ім? Бо ён быў радавым гняздом памешчыкаў Горватаў. Я не ведаў, ці жылі ў палацы мае прадзеды. Напэўна, мая прывязанасць да яго ўзнікла праз патрэбу мець уласную гісторыю. А тады яе ў мяне не было.
КНІГІ ОНЛАЙН
