Радзіва «Прудок»
Андрусь Горват
Выдавец: Альфа-кніга
Памер: 249с.
Мінск 2022
Цяпер у палацы жылі не прадзеды, а совы. Совы і цені.
Мы з Воляй блукалі па парку і гулялі ў Артура і Караліну. Я срэбнай лыжачкай тапіў цукар у кубку з чаем на палацавай тэрасе, яна з польскім акцэнтам пераказвала мне газетныя плёткі. Сярод хмызняку, вусеняў і цагляных аскепкаў мы былі ідэальнай шчаслівай парай. I яны Артур з Каралінай былі ідэальнай шчаслівай парай.
Іх сын Эдвард заснаваў самую старую з сённяшніх беларускіх кандытарскіх фабрык. Яна не называлася «Красный мозыряннн», як сёння, так яе ахрысцяць потым. А ў 1913 годзе гэта была проста сямейная фабрыка, якая здзяйсняла маленькі цуд: ягады і фрукты ператварала ў мармелад.
Я ўпэўнены, што чалавек, які вырашыў рабіць мармелад, не можа быць паганым.
Калі ў 1919 годзе Эдвард з’ехаў адсюль назаўсёды ў польскі маёнтак, то перабудаваў там браму на ўзор нараўлянскай і заснаваў такую самую фабрыку.
Як мы з Воляй гулялі ў шляхту ў хмызняку сярод слімакоў і цэглы, так ён гуляў там, у Польшчы, у Нароўлю.
Гуляў дваццаць гадоў да смерці.
Два гады я штомесяц ездзіў у Нароўлю... Архівы, бібліятэкі, польскія мемуары, сустрэчы, перапіскі я даведаўся ўсё што можна пра палац і яго гаспадароў. Я ведаў не толькі даты і колішні выгляд пакояў, а і звычкі людзей, якія ў тых пакоях жылі. Хоць мой радавод і радавод памешчыкаў сышліся толькі ў трынаццатым калене, кожная мая паездка ў Нароўлю была вяртаннем дадому.
От тады я купіў каву ў вулічнай кавярні на беразе Прыпяці, выдраў з сшытка аркуш у клетку і напісаў: «Прашу перадаць мне ва ўласнасць палац». Якраз выйшла адпаведная праграма па перадачы помнікаў архітэктуры, якія не выкарыстоўваюцца. Нараўлянскі палац быў у гэтым спісе пад нумарам 15.
Такая драбяза, а я дагэтуль помню.
Вядома, сваіх грошай на рэстаўрацыю я не меў, але ідэі, дзе іх узяць, у мяне былі. Я вёў перапіску, ладзіў сустрэчы з прадстаўнікамі розных фондаў і арганізацый. Былі і рэальныя прапановы фінансавай дапамогі. Я мог аб’яднаць вакол сябе людзей, ахвочых гэты будынак захаваць. Я быў гатовы на любыя ўмовы перадачы «аб’екта», абы кіно, якое ішло ў маёй галаве, спраўдзілася.
Я напісаў заяву і быў упэўнены, шо справа пойдзе. Палац месціўся на ўскрайку города. Ён быў вялікі, ён быў непатрэбны. Ён быў надмагільнай плітой гісторыі мястэчка. Я думаў, што ў райвыканкаме прачытаюць маю заяву і зладзяць салодкі стол з радасці, што пазбавіліся гемарою. Бо ёсць маленькія чыноўнікі з вялікімі партфелямі, а ёсць закінутае памяшканне на балансе. I адно другому не патрэбна.
Але мне прыйшоў адказ: маўляў, палац наш, мы яго пачынім, адкрыем у ім цэнтр дасугу і будзем радавацца.
Я доўга вёў перапіску. Я біўся аб гэтую цвёрдую нерухомую сцяну, але разбіў не яе, а свой лоб. Шэсць гадоў ужо мінула, як я сказаў сабе, што буду жыць у свеце, дзе Нароўлі няма.
Часам выпадкова бачу ў сеціве фота палаца. За шэсць гадоў ён разбурыўся шчэ болей. Прыпяць выдзірае з яго абдымкаў каменныя лавы і падбіраецца бліжэй. Калі-небудзь рэчка праглыне гэтую надмагільную пліту гісторыі мястэчка і маёй гісторыі, як ужо праглынула тыя лавы, сямейную капліцу і сцежкі з бэзам.
Я баюся ехаць у Нароўлю. Баюся, бо ведаю, што калі ўбачу палац і дакрануся да яго, то ўспомню, як колісь зрабіў разрэз на руцэ і паяднаўся з ім крывёю. Прыеду, убачу, успомню, адчую цагляны пыл у маёй крыві ўзбудзіцца, заварушыцца. і я захачу зноў біць свой лоб аб цвёрдую нерухомую сцяну сістэмы.
Раздзел 10
Пазаўчора я пахаваў бацьку.
Ён сышоў як сапраўдны палкоўнік: прачнуўся, памыўся, пагаліўся, першы раз у жыцці пайшоўулякарню і вярнуўся адтуль у дамавіне. Усе гэтыя дні ў мяне не было слоў. У мяне быў толькі камяк у горле.
Сёння я прачнуўся, памыўся, пагаліўся і паехаў на лісапедзе на прудкаўскія могілкі выпіць з бацькам гарэлкі. Цяпер мы з ім побач. Я буду садзіць яблыню, а ён будзе бачыць. Ён ляжыць пад хвоямі на месцы, якое я для яго выбраў.
Калі я хоць напалову буду такім чалавекам, як ён, я пражыву жыццё не дарэмна.
Мой самы вялікі гонар, маё самае вялікае шчасце быць тваім сынам, папа. Ты гэта ведаеш. Але няхай і свет ведае таксама, што ты найлепшым чалавекам быў. Я вывучу ўсе словы на свеце, але я навучуся расказаць пра гэта. Я раскажу.
Маці дражніла бацьку:
- Валодзя да цябе падобны. Тут адразу відаць, што твой сын. А Андрэйка от хадзі і думай: твой ці не твой.
Бацька адказваў:
- He дуры галаву. У Андрэйкі мой характар. Гэта мая парода. Гэта мой сын.
- Твой, твой, адказвала маці. Чай будзеш?
Праз паўгадзіны бацька прыносіў стос фотаздымкаў:
- Hoc мой. Вушы мае. Губы мае.
- Твае, твае.
- Што ты мне кажаш, што не падобны?
- Падобны, падобны. Пі маліну.
Люблю разглядаць стары сямейны фотаздымак, на якім дзед Валодзя, баба Дуся і іх дзеці ў маім двары. Толькі адзін чалавек з іх яшчэ ходзіць
па свеце. Астатнія ляжаць пад хвоямі гэтак жа блізенька адзін да аднаго, як на здымку.
Я думаю: от яны жылі ў адной хаце, выйшлі ў двор, сфоткаліся, разляцеліся, атрымалі дыпломы і кватэры, а потым ізноў сабраліся разам на могілках. Іх прынеслі, прывезлі з розных месцаў у адно.
Мне думаецца, што няма ніякага жыцця пасля смерці. Хочацца верыць у яго, але вера ёсць страхам. Колькі свечак ні запалі, колькі кадзілам ні махай, а людзі знікаюць назаўсёды.
Мама кажа:
- Налі свежай вады бацьку.
Я наліваю. Але не бацьку. А каб працягваць адчуваць яго прысутнасць. To нам вада.
Крыжы, помнікі, Дзяды, Радаўніцы патрэбныя толькі жывым каб не адчуваць сваёй адзіноты, каб спадзявацца, што пасля смерці будзе працяг. Але працяг адзін: цела згніе і дасць перагной дрэвам, у галінах якіх будуць жыць птушкі.
He, пэўна, ёсць у целе і нейкая жыццёвая энергія, якую называюць душой, якая не ўмірае, але пасля смерці цела энергія не можа ўсвядоміць сябе. Гэтая энергія не можа падумаць: «От я і ўмёр». Каб падумаць, патрэбныя мазгі.
Я, пэўна, зараз ізноў кагосьці пакрыўджу, але мне думаецца, што ўся заклапочанасць сваёй душой ёсць эгаізмам.
Усё, што засталося пасля бацькі, гэта мы з братам і памяць. От і ёсць бацькава жыццё пасля смерці.
Людзі, якія ўчора хацелі набіць мне морду, прыходзяць і кажуць:
- Твой бацька харошым чалавекам быў. Дзякуй.
Яны дзякуюць проста так за тое, што я яго сын. Яны паціскалі руку і сыходзілі ў сваю шэрую будзённасць. Бацька памёр, але пакінуў мне разуменне, як трэба жыць, каб людзі з тваёй вёскі сказалі: «Дзякуй». He начальнік у офісе. He блогеры. He калегі. А менавіта гэтыя простыя людзі. Калі яны не кажуць «дзякуй», значыць, ты тут не жыў, а калі жыў, то дарэмна. От і я напісаў вельмі шмат непатрэбных слоў. Я атрымаў за іх лайкі, але не пачуў «дзякуй» тут. У сваім Прудку.
Цяпер я буду думаць пра тое, каб пасля сыходу маім дзецям не сорамна было людзям у вочы глядзець, а не пра тое, каб мая душа спявала ў нябёсах.
Калі цётка Воля памірала, у мяне забалела спіна. Спіна балела, балела, балела. Я хадзіў па хаце літарай «Г». На цётчыным пахаванні спіна перастала балець.
На саракавы дзень я пабачыў цётку ў сне. Яна ляжала ў ложку і вышывала. Ложак стаяў у пустым светлым пакоі. У другім пакоі быў я з бацькам і маці. Мы глядзелі на цётку, яна хітравата пазірала на нас. Бацька пайшоў у цётчын пакой і знік у ім. Я ўглядаўся ў белую прастору яго не было відаць. I от я бачу, што і маці збіраецца туды ісці. Але я схапіў яе за руку і не пусціў.
Прачнуўся, пайшоў па дровы і сарваў спіну. Яна балела, балела, балела. Я хадзіў літарай «Г». Ноччу амаль не спаў. А раніцой памёр бацька. Сышоў у цётчын светлы пакой, як было ў сне.
Тыдзень таму я пераехаў да маці, бо ў яе адняло ногі і ўвесь гэты час не было ніякай ахвоты жыць. Учора мы выклікалі хуткую. А ў мяне пачала балець спіна. Яна балела, балела, балела...
I я ўбачыў на падваконні бацькаў партрэт. Падышоў да яго і сказаў:
- He аддам.
Бацька пазіраў на мяне і ўсміхаўся.
Я пазіраў на яго і сціскаў губы.
Сёння я пішу гэты тэкст, а мама пыласосіць дываны.
А заўтра я вярнуся ў Прудок, бо ў мяне больш не баліць спіна, і я адчуваю, што гэты сон скончыўся.
KPACAB1K
Дзядзька кажа:
- За сорак дзён у Прудку ніхто не памёр. Уладзіміравіч маладзец. He пацягнуў нікога за сабой. Палкоўнік.
Усім, каму бацька сніцца, ён штосьці дае: з тым выпіў, таго накарміў, а мне сказаў у сне:
- Сынок, надзявай маю вопратку.
Я корпаюся ў шафе, не ведаю, што надзець. Надзявай, кажа, маю вопратку. Сынок, кажа.
Мама гаворыць:
- Забірай бацькаву кватэру і жыві ў ёй.
- Я забяру бацькавы кеды.
- Ну забірай кеды.
Забраў кеды. Сёння вярнуўся ў іх дадому. Кеды на адзін памер большыя. Але я буду расці.
Пап, я дарасту.
Калі я працаваў у манастыры, неяк раз мы з Евай пайшлі на бераг Свіслачы. Сядзелі, гаманілі. Было цёплае лета. Ева расказвала, як памірала яе маці:
- Яна ўмірае, а мне радасна.
Ева няўпэўнена сказала тое слова «радасна» цішэй, чым іншыя словы. Нібы не спадзявалася, што я зразумею. Я і падумаў пра сябе, што ніколі не змагу зразумець яе.
Сёння я выйшаў з хаты і адчуў гэтую радасць. Бацька памёр, але яго нібы стала болей. Цяпер ён усюды: у паветры, у небе, у зямлі. Нібы памёр не ён, а тое, што не давала любіць яго.
Колісь я марыў найхутчэй вылецець з бацькоўскага гнязда. Ну, як усе.
Адным вечарам яшчэ не спаў і пачуў размову бацькоў у кухні. Яны кінуліся ва ўспаміны, смяяліся, перабівалі адно аднаго. Маці сказала:
- Ты ведаеш, што, калі ноччу зайсці да Андрэйкі, ён павернецца на другі бок. Як бы ты ціха ні зайшоў. а ён усё адно павернецца.
Каб даказаць свае словы, маці павяла бацьку ў мой пакой. Яны краліся ціхенька-ціхенька. Але я зрабіў выгляд, што сплю, і павярнуўся на другі бок, каб яны былі рады. У той мамант усе гармоны сціхлі, і я адчуў пяшчоту да бацькоў. Такую сарамлівую, троху нязвыклую пяшчоту.
Ці вось жыў я на хутары з жонкай і доняй. Адным ранкам прачнуўся раней за ўсіх і ўбачыў жончыну каленку, якая высуналася з-пад коўдры. I так нясцерпна захацелася мне пацалаваць тую каленку! Такая ўдзячнасць была да яе! Я пайшоў у поле, нарваў кветак, паставіў у вазу побач з жонкай.
I гэта таксама была пяшчота.
Прыязджаю да маці мучыць смага, бяру слоік з бярозавікам, выпіваю мо літр. Маці ўсміхаецца, кажа:
- Здаволіўся?
Здаволіўся.
Як гэта сапраўднае сказаць інакш? Як перакласці яго? Можна перакласці слова, але пяшчота хіба перакладзецца разам з ім?
КНІГІ ОНЛАЙН
