Радзіва «Прудок»
Андрусь Горват
Выдавец: Альфа-кніга
Памер: 249с.
Мінск 2022
Маці прывезла бацькаў архіў. Там у акуратных пакеціках выразкі з газет і выпіскі:
«Полезные советы».
«Разное».
«Первая помоідь человеку, укушенному жмвотным».
«Косніде нзготавлмвается мз осмны, ясеня, елкн» (а я, дурань, зрабіў з бярозы).
«Третнй тост на поммн всех погнбшнх м умершмх».
«Бог мусульманнна Аллах. Бог любвн Амур».
«Бывает, н заяц на лмсу кндается, когда поннмает, что каюк ему».
«Хмлять убегать».
«Что легко достается, счастья не прнносмт».
Яшчэ ёсць сшыткі на кожны месяц.
«Август. В сухую погоду полмвать молодые деревья. После сбора ягод почву под крыжовнмком, смородмной, малмной подрыхлнть».
Ёсць і бацькавы планы на верасень. Планы ёсць бацькі няма.
У дзяцінстве я баяўся яго. Ён быў палкоўнікам. Цяпер бачу, што ён быў... ну, такі... просты.
А сшыткі працягну весці.
Сёлета я навучыўся не баяцца смерці. Я люблю жыць. Пісаць люблю, людзей люблю. Люблю садзіць моркву, люблю думаць пра сваю старасць. He хацеў бы жыць там, дзе няма восені і старасці.
Але калі раптам так станецца, што мне застанецца жыць адзін дзень, хацеў бы ведаць пра гэта загадзя. Гэта мая адзіная просьба да смерці.
Мне няважна, калі і ў колькі. Я адно хачу: ведаць загадзя.
Я б не змагаўся за жыццё, не думаў пра рай я не веру ў рай, я толькі хацеў бы прыбраць пасля сябе, памыць шкарпэткі, выдаліць непатрэбныя тэксты. Потым проста думаць. Мне здаецца, у чаканні смерці можна зразумець нашмат болей пра жыццё. Само жыццё з'яўляецца перашкодай, каб ведаць пра яго ўсё.
Калі я пачую, што смерць ідзе, я буду ўсхваляваны і ўрачысты. Я буду радасны.
Пакуль не чутно, як яна крочыць, мая прапанова жыць і ствараць, колькі е дуру.
Калі прыязджаю ў Мінск, адчуваю сябе маслам, якое намазалі на хлеб.
Сёння ў Мінску парваліся бацькавы кеды. Яны даўно былі нягожыя, але я шчэ насіў іх. Цяпер пачаў губляць на тратуары кавалкі падэшвы і да крамы дайшоў ледзьве не ў адных шкарпэтках. Зайшоў у краму і адразу ўбычыў іх самыя хіпстарскія, самыя чырвоныя мае новыя кеды.
- Бацька б такія не надзеў, сказаў унутраны голас.
- У мяне далей свая дарога, так адказаў я яму.
А дзеўкам кажу:
- Дзеўкі, дайце мне чырвоныя кеды. Маёй душы так захацелася.
Дзеўкі даюць кеды. Я шпацырую ў кедах па праспекце. Я масла ў чырвоных кедах. Я таксама чалавек.
Штосьці скончылася, штосьці чырвонае пачынаецца.
Прыснілася сёння, што ем я кільку ў таматным соўсе, а да мяне старац падыходзіць і дае дзіця. Дае і кажа:
- Назаві яго Васілём.
Васіль выслізгвае і падае долу.
Я бяру яго на рукі.
- А чаму ён не плача? пытаюся.
Бо шчаслівы.
Во, ізноў прыляцеў матылёк. Здаровы-здаровы. Я такіх ніколі не бачыла. Калі па Івану сорак дзён было, ён прылятаў. Сеў мне на плячо і сядзіць. Я яму гавару: «Іван, ты?». А мо то Воля была. Яно ж так бывае, што душа лётае. Я з ім пагаманіла. Няма розніцы, чыя душа: чыясьці ж душа. I паляцеў. Цяпер во ізноў тут. Дрыжыць. Чаго ты дрыжыш? Табе што, холадна? Ляці ў хату. Во, я дзверы адчыніла.
Мама.
Цётка Воля, з як пазнаеміліся мае бацькі?
А ты хіба не ведаеш?
Матка твая працавала на пошце. Начальніка аддзялення падмяняла. Ну і папала ў Прудок і сільна дзеду Валодзі прыглянулася. Яна ў іх на хаці жыла. От. I з дзеўкамі са Светай, Тамарай мама сябравала. А бацька твой недзе вучыўся. У Саратаве ці дзе. Адзін раз дзед Валодзя і кажа на дзевак:
Выдурце ў Юлі фатаграфію.
Яны і выдурылі:
Ты зараз скончыш работаць і паедзеш, а нам фатаграфію дай на памяць.
Юля і дала. А дзед Валодзя напісаў Івану ліст у Саратаў: «Сынок, я табе знайшоў жонку. Сільна харошая дзевачка. От. I я высылаю фатаграфію. Паглядзі: прыглянецца ці не прыглянецца». Той паглядзеў, яму сільна прыглянулася. Юля ўжо працавала ў Бярозаўцы. Ён напісаў ліст і падпісаў: «Начальніку аддзялення (Юлі)». Начальнікам аддзялення Маруся Рыжая была. Ёй і прынеслі ліст. Ну, начальніку, дык я ж начальнік. А там у дужках Юлі.
Гэта тваё, кажа. Гэта не маё.
Юля пачытала, прыйшла дадому, на маму гаворыць:
Што мне рабіць? Сын дзядзі Валодзі даслаў ліст, а я не ведаю, што адказаць.
А мама кажа:
Адкажы, ты ўсё-такі жыла ў іх. Нядурна напісаў ліст.
Юля і адпісала. I так некалькі раз пісалі адно аднаму.
У нас ярмарка дваццаць пятага была ў Юравічах, і баба Дуся пайшла на ярмарку і сустрэла Юлю там. Кажа:
Юлька, прыедзь, памажы бульбу капаць.
Добра.
Ды і Іванчык прыедзе.
Раз Іванчык прыедзе, то я не паеду.
He паехала. От.
Аж Іванчык заехаў у Валгаград да Галі з Толікам і кажа:
Я еду жаніцца.
To ты не бачыў дзеўку.
Я не бачыў. А бацьку прыглянулася, то і мне спадабаецца.
I папрыязджалі ўсе. I Галя прыехала, і Толік усе сюды прыехалі.
А твой бацька дзеду Валодзі кажа:
Вязі мяне.
Помню, бульбу капалі мы. Я з жыватом была якраз. He помню, якім хлопцам, мо Толікам. От. А Юля мяхі высыпае. Ды ў гразнай адзёжы. Прыйшлі з Юляй з копкі, а яна памідораў нарэзала са смятанай, есць.
Нехта грукае ў дзверы. От. Яна адчыніла.
Ой, дзядзя Валодзя!
Пачакай, Юлька, я ж не адзін, я з Іванам.
Юля бягом за штору ды давай хутчэй адзявацца. От. Яны зайшлі ў хату. Мама, праўда, на стол паставіла, сто грам дала, усё-такі дочкін гаспадар.
Потым селі на лавачку. Юля кажа:
Пайшлі ў клуб.
Ты што, хочаш мне сваіх дзевак паказаць? Я прыйшоў да цябе, а не да тваіх дзевак.
I ўсё. Мама паслала свёкру з Іванам, каб яны палеглі ўдвох. А яна ўжо легла са мной на падлозе. Адна ж хатка ў бабы Ганны была. От. Потым назаўтра ўжо ехаць у Прудок. Іван ні ў якую:
Я не паеду без Юлі. Толькі калі яна паедзе.
Матка ў голас:
Зганьбяць дзеўку! давай плакаць.
А ён:
Нікуды не паеду і ўсё.
Ужо свёкар просіць матку:
Ну пусціце, няхай праедзе. У мяне таксама дзевачкі. Яна будзе з дзевачкамі. Ну, пусціце.
Так зайшло, што матка кажа:
Божа мой! Адна зганена, што разышлася, а тут яшчэ другую забяруць ды зганьбяць!
Іваньчык не паехаў, покуль не забралі Юлю. Паехала Юля, пабыла там, пагуляла, пераначавала з дзеўкамі. I назаўтра прыязджаюць з Іванам. I ўсё і ўжо ў сваты. За тыдзень і вяселле зрабілі.
За адзін год Юля выйшла за Івана і паехала, я сышлася са сваім, у Каленкавічы паехала, Саша, наш брат, у войска пайшоў у той самы год. Усе мы так разляцеліся. To ўсе з мамай былі, a то ўляцелі.
Яна, бедная, павесіць фатаграфіі нашы ды паглядае на іх і плача-плача: адна засталася. Было трое дзяцей, усе з ёй жылі, a то за адзін год усе ўляцелі.
От як матка твая выходзіла замуж за твайго бацьку.
Разрл 11
Хар
Хадзяін той, хто ходзіць па сваёй зямлі.
Раблю апошнія вечаровыя агледзіны агарода: кукуруза не праростае, зато гарох павылазіў. Рана я тую кукурузу пасеяў ці што?
Раптам знекуль прама па маёй разоры ідзе нянаскі хлопец.
Здароў, хадзяін!
Здароў.
Слухай, а ты не скажаш, якая гэта дзярэўня?
Прудок жа!
Дарма я адразу прызнаўся. Партызаны-прудкаўцы не ўхвалілі 6.1 ўжо не возьмуць мяне з сабою пускаць цягнікі пад адкос, калі пачнецца вайна. Трэба было, як баба Наташа, усё адмаўляць: «Нічога не ведаю, хлопча. Я ўжо старая, хворая на галаву. А што ведала, даўно забылася. Няма ў мяне часу з табой вазюкацца. Ідзі з богам і не дуры мне галаву».
I перахрысціць яго. А як павернецца задам, ціхенька плюнуць уследкі тры разы на ўсялякі выпадак, ад суроку.
Прудок... А я ў Крышычы іду.
To туды ідзі, туды.
Я ўзгадаў, што ў Крышычах жыў Сяргей Палуян.
Сяргей скончыў жыццё самагубствам у дзевятнаццаць гадоў столькі, мабыць, гэтаму хлопцу, які пайшоў у Палуянаву вёску.
А болей за сто год таму тым самым шляхам Палуян прыходзіў у Прудок і агітаваў мясцовую моладзь, Мой прадзед быў на шэсць гадоў старэйшы за яго. Ён быў самым заможным і ўплывовым тут. To, пэўна ж, сустракаўся з Палуянам. Мо нават піў з ім сівуху, як мы ўчора з палякамі, якія прыехалі да мяне ў госці і з якімі мы гаварылі пра Палуяна. А прудкаўцы недаверліва пазіралі на нянаскія нумары машыны і ўсміхаліся, калі іх называлі панамі.
Дзіўна быць панамі на фоне парахні на сценах.
Апроч Палуяна, мы размаўлялі пра тое, якое слова больш беларускае гаспадар ці хадзяін. Я ў слове «хадзяін» чую, як нехта ходзіць па сваёй зямлі. Ходзіць і ладуе яе. От як я глядзеў свае градкі, а той хлопец сказаў: «Здароў, хадзяін».
Але цяпер хаджу не я, а ідзе дождж. За вокнамі хмарна, вецер дзьме і размазвае халодную ваду з тых хмар па агародзе і сцяне маёй хаты.
«Парахня сыплецца са сцен, мох паўсыхаў на стрэхах. Гніе вёска ў гразі і брудзе, а хоча яшчэ аджыць на сонцы», пісаў Сяргей Палуян пра Крышычы ў кнізе, якую мне даслала Вольга Бабкова з Купалаўскага тэатра.
Палякі з’ехалі на тую зямлю, дзе яны хадзяіны.
А я не хаджу я сяджу і гляджу на хмары, якія ганяе па небе неспакойны вецер.
Мама называе такія хмары гуракамі.
Доўгія тэлефонныя развітанні.
Ну добра, мам, давай ужо.
Ну добра, ыгы, давай.
- Ну ўсё.
- Ыгы.
- Ну давай.
- Ну добра, усё тады.
- Ыгы.
- От алыча цвіце-цвіце!
- А ў мяне не цвіце. Я кабачкі пасадзіў.
- А я нічога сёння не садзіла. Учора вінаград абразала, натамілася.
- Закатай на зіму вінаградны кампот.
- Кампот закатаць? А мо сок?
- Закатай сок. Ну добра, мам, давай ужо.
- Ну добра, ыгы, давай.
- Ну ўсё.
- Ыгы.
- Ну давай.
- Ну добра, усё тады.
- Ыгы.
- А персікаў не будзе.
Калі жыццё пасля смерці ёсць, я б хацеў, каб на ўваходзе на Той Свет выдавалі садовы інвентар: рыдлёўку, граблі, капаніцу. Каб можна было пісаць дурныя тэксты.
От думаю, а лепшых нябёсаў, чым яно ёсць, прыдумаць не магу.
Радзіва «Прудок». Экстраны выпуск навінаў.
Пабудаваў сёння сральню.
Прыедзе да мяне якаясьці прынцэса і запытае:
- Дзядзько, а дзе ў цябе прыбіральня?
- У мяне толькі сральня е.
- А што рабіць? Бо я ў сральню не магу, я не такая.
- To цярпі.
Едзе Міхайлаўна на кані.
- Андруша, прывет!
- Добры дзень, Міхайлаўна.
- Андруша, у цябе хораша выходзіць. Красіва ўсё робіш, маладзец.
- Дзякуй, Міхайлаўна.
У Мінску на пешаходным пераходзе стаю за цёткай гадоў шасцідзесяці з начосам, у джынсах і бліскучых кедах.
Калі я прыязджаю ў Мінск, я не магу наглядзецца на людзей. Мінчукі не такія, як прудкаўцы.
От хлопец па праспекце ідзе. У яго даўгая барада і тонкія ногі ў вузкіх портках. Знізу блішчаць голыя белыя лыткі. Нармальна? Нармальна.
У Прудку да мяне людзі хадзілі на споведзь, бо праз маю бараду думалі, што я святар. Я доўга не мог зразумець пытання: «Табе ўвогуле піць можна?». Потым дацяміў і пачаў галіцца. Бо тут мой мэсыдж «я модны еўрапейскі хлопец, трохі філосаф, трохі пацыфіст, я таямнічы, але бяскрыўдны для людзей» ніхто ў маёй барадзе не прачытаў. Няма разумення няма барады.
КНІГІ ОНЛАЙН
