Раяль з адламаным вечкам
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 526с.
Мінск 2016
Бедная ваўчыца...
Ваўчаня тыцкалася ў далоні вільготным носікам і дрыжала. Але ваўчыца не паказвалася, чакала, відно, калі чалавек адступіцца. Раіна адчула, як з-за блізкіх карчоў за ёю цікуюць халодныя, зялёныя вочы вечнага лесу. У сэрца яшчэ раз, як швайкаю, кальнуў боль, але тут жа адступіў. Як нічога і не было. Праз Раіну, такую спакойную і прасветленую, праходзілі цяпер усе лясныя гукі і пахі, усярэдзіну, здаецца, плыўхмель сасновай жывіцы. Перакінуўшы цераз плячо посцілку з шызымі кудзеркамі моху, Раіна рушыла наперад, асцярожна пераступаючы карэнне. Потым, ужо блізка каля краю лесу, спынілася і азірнулася, як быццам усё яшчэ нешта шукала за сабою сумным позіркам.
А можа, яе, Раіну, паклікала ў гэты лес успамінаў даччына душа? Каб нарэшце паспавядацца і паспавядаць. I распытаць аб усім...
У Раініным лесе стаяла яшчэ недзе блізка тое пявучае дрэўца, на якім зазелянела лістотаю, прыляцеўшы да родных людзей з далёкага краю, чыстая душа Косціка Лемяша, загінуўшага на вайне Сымонавага сына...
Дрэвы ўсё шчыльней абступалі Раіну. Пільна ўзіраліся ў яе пражытыя гады, у яе напоўненыя жыццём і смерцю вочы, у яе збалелае сэрца. Яны падступаліся бліжай і ўсё шапталі, шапталі нешта лагоднае і таямнічае, але сёння нарэшце ўсё ж разгаданае Раінаю.
Дрэвы цягнуліся ў вышыню. Да неба і памяці. I ўсё гэта былі яе, Раініны, і яшчэ нечыя дзеці. Яе і яшчэ нечыя ўнукі і праўнукі. Яе і яшчэ нечыя крыўды і праўды.
Чужая
Здадзеную людзьмі бульбу прыёмшчык Раман Каравай буртаваў тут жа, каля калгаснага прыёмнага пункта. Хаця і немалады ўжо, але высокі і дужы, Раман быў да таго ж не брыдкі і з твару — тонкія сухія вусны і прамы нос на смуглявым худым твары, да якога хораша пасавалі коратка падстрыжаныя сівыя валасы.
Сёння, як на тое ліха, на пункт прыязджалі адны ўдовы і «пакідзюнкі», кабеты, разведзеныя з мужамі, і ўсім ім даводзілася памагаць. Найчасцей — самому разгружаць вазы.
Жанчыны адчувалі сябе перад Раманам вінаватымі і ўдзячнымі, аднолькава збедавана ўздыхалі і запрашалі на пачастунак: «Гэта ж у лаўку віно прывезлі... Зайшоў бы!» Нібыта ўсе раптам забылі, што ён, Раман, не бярэ ні кроплі.
Цяпер, калі дзень канчаўся, тыя запрашэнні надакучылі і раззлавалі: «Зайду! На святыя нігды! Хоць бы адна дадумалася грошы заплаціць...»
Некалькі бульбяных капцоўу рэдзенькім, яшчэ мігатлівым прыцемку холадна блішчалі сваімі пукатымі, прысыпанымі знізужвірам і завершанымі саломаю, бакамі, гарбаціліся і цяпер здаліся Раману палеглымі на адпачынак, натомленымі коньмі. Часцяком налятаў калючы вецер, ад якога саламяныя грывы на капцах дыбіліся і суха шапацелі.
Ноч набліжалася па-восеньску хутка, і разам з яе халоднаю цемраю ў Раманаву душу запаўзала глухая незразумелая трывога. Трэба было ўжо збірацца дахаты — Раман праверыў замок на дзвярах пункта, міжволі зірнуў на капцы. Усё было ў парадку. На небе неяк раптоўна заблішчалі частыя нізкія зоркі, Раман яшчэ раз прыгледзеўся да вастраверхіх, як медныя вежы, капцоў і неяк глуха, ледзь не стогнучы, уздыхнуў: «А ўжо ж і нацягаўся, ліха яе матары!»
Нарэшце засунуў важкія, як налітыя волавам, рукі ў кішэні старога бушлата, рушыў напрасткі да калгаснага кароўніка, за якім пачыналіся платы першых вясковых двароў. I тут жа, толькі ступіўшы некалькі крокаў, спыніўся: перад ім даволі выразна пачулася таропкае жаночае ноканне і хрыплаватае фырканне каня.
Настрой сапсаваўся зусім.
«У Вазнюка, напэўна, калёсы выпрасіла. He рыпяць, ха-ллера!»
Трэба было вяртацца і зноў адмыкаць дзверы...
Праз якую хвіліну ў няяркім святле запыленай лямпачкі і сапраўды паказаўся нізенькі Вазнюкоў конік. Раман звыкла абмацаў позіркам наладаваныя на возе мяхі з бульбаю: не меней як восем.
Каля воза подбегам тупала Анюта Байкава. У светлай хустцы і ў пругка-цеснаватай, быццам пашытай з бліскучага жылавіння, ватовачцы яна выглядала даволі зграбнай і не па гадах маладой.
— Царыца нябесная! Добра, што не пайшоў яшчэ, Раманка! Гэта ж я бульбу вязу...
— Бачу, што не капусту!
— А што, ты і капусту прымаеш?
— Ну, глядзіце на яе!
Сумеўшыся ад гэтай нечаканай злосці, жанчына здзіўлена падняла на Рамана свае вялікія, па-дзявочы цёмныя вочы. Паднесла маленькую далоньку да рота, нібыта хацела апраўдацца. Але раптам упарта, нават крыху крыўдліва, накапыліла вусны і яшчэ вышай узняла галаву. Нібыта гэта ён, прыёмшчык, быў вінаваты ў тым, што яна спазнілася са сваёю бульбаю.
I Раман ускіпеў: «Пані заморская! А от жа калі прывезла сярод ночы, то цярпі. Цярпі! Як сам нацярпеўся і намучыўся некалі. Бульбу сваю каравую прывезла...»
Ён думаў, што вось-вось выкажа ёй усё, што набалела ў душы і ўзрушылася цяпер, але замест гэтага, нечакана для сябе самога, махнуў рукою, падышоў да воза і падцягнуў бліжай самы верхні мех. Узваліўшы мех сабе на плечы і папраўляючы, Раман падкінуў яго так моцна, што ў кожнай бульбінкі, здаецца, ажно нешта ёкнула ўсярэдзіне. Раман таксама крактануў, павярнуўся і патупаў да вагаў няспешнымі шырокімі крокамі, быццам цягнуў разам з гэтым важкім мяшком свой уласны, амаль забыты і раптам вось цяпер нечакана вылузаны з душы, трывожнабалючы ўспамін...
Анюта ўсё яшчэ такая ж прыгожая... Бач, якая... Гэткая ж самая спраўная і ганарыстая маладзіца, якою была і тады, дваццаць пяць гадоў назад...
Раман усё ніжай згінаўся пад праклятым, як набітым каменнем, недзе ўжо чацвёртым па ліку бульбяным мяшком, жаласна і роспачна дзівіўся сваёй нечаканай пакорлівасці. На вочы пачала наплываць салёная гарачыня, апякаючы скроні і шчокі...
Дваццаць пяць гадоў назад, якраз у чэрвені, Раман вярнуўся з фронту, жывы і здаровы. 3 медалём «За адвагу» і двума ордэнамі. Вярнуўся, як цяпер помніць, раніцаю. I доўга, як мёртвы, спаў. Здаецца, да самага вечара. Абудзіўшыся, адразу ж запытаў у маці пра Анюту... Пра каго ж яшчэ яму было пытаць? Вядома, пра Анюту...
Але маці быццам не пачула гэтага ягонага пытання, замітусілася, затузала ражкі хусткі і чамусьці пачала расказваць пра Сцяпана Байку. Маўляў, вярнуўся той з фронту з пустым рукавом — бяда бядою. А тут яшчэ, праз год, і зусім бабылём астаўся, гадуе цяпер дзвюх дачушак. Адна нічога, большанькая, затое другая — зусім грудное дзіця.
Раман набраўся цярпення і слухаў маці не перабіваючы — дойдзе ж яна да канца! Нарэшце дачакаўся. От яно што! Яго Анюта ў Сцяпана... У гэтага бязрукага...
Ён, вядома, не паверыў. Выйшаў з хаты ахалонуць, але не вытрымаў. Пабег, падстаўляючы грудзіну ў расхрыстанай гімнасцёрцы ўжо цвёрдаму вечароваму ветру, на другі канец сяла. Спяшаючыся, нават прамінуў Байкаў двор, крыху вярнуўся назад. Нарэшце спыніўся і так стукнуў кулаком у зялёную брамку, што тая ажно рыпнула. Гэтак жа, кулаком, з усяе сілы бухнуў і ў дзверы...
Сам Сцяпан моўчкі стаяў за сталом, каля акна, і пусты рукаў яго аж загайдаўся ад скразняку. Пасярод хаты вісела калыска, прывязаная вяроўчынаю, як пупавінай, да пабеленай столі. Анюта, убачыўшы Рамана, нахілілася над дзяўчынкаю, асцярожна выняла яе і ласкава прыціснула да грудзей. Як родную.
Раман глядзеў і не верыў сваім вачам. Бачыў, як на Анюцін лоб падаюць густыя светлыя валасы, з непаразуменнем і шчымліваю роспаччу ўзіраўся ў празрыстае ад стомленасці, яшчэ прыгажэйшае, чым раней, Анюціна аблічча.
Ён глядзеў на яе і — не пазнаваў. He разумеў: як жа яна рашылася на двое чужых дзяцей і на гэтага бязрукага Сцяпана... Ды хоць бы хата была як хата, а то ж пограб нейкі! Галеча! Анюта нават не азірнулася на яго. Ну, што ж, не азірнулася дык не азірнулася. Значыць, так і трэба было!
Затое пазней, недзе праз гады чатыры, ужо застаўшыся ўдавою, Анюта стала іншай.
...Мяшок раптам саслізнуў з Раманавых плячэй і гупнуўся долу. Але ён толькі скрыгатнуў зубамі і павалок яго на вагі па зямлі.
Амаль як тады, у далёкую цёплую восень, калі Анюта папрасіла яго ссыпаць у лёх накапаную бульбу.
Пасля смерці Сцяпана яна ледзь зводзіла канцы з канцамі, шыла зімою з рукавоў старой ватоўкі буркі для старэйшай падчаркі. Меншай было яшчэ толькі гадоў пяць. Праўда, людзі казалі, што надта ж слабая яна і кволая, наўрад ці выжыве...
У той восеньскі пагодны дзень з самай раніцы Раман пачаў крыць сваю новую хату. Седзячы на латах, радасна ўдыхаў моцны сасновы пах, змешаны з саладкаватым балотным пахам чаратовых снапоў. Уздоўж крокваў, якраз наўкруг цёмных, як вавёрчыныя вочкі, згабляваных сучкоў, пацяклі празрыстыя, ліпкія і бліскучыя, што мёд, пацерачкі свежай смалы. Раман дакранаўся да іх пальцамі і адчуваў, як пасля кожнага дотыку яго душа напаўняецца тонкаю пявучаю радасцю.
Новую хату Раман ставіў разам з будучым цесцем, калгасным брыгадзірам, на самым крутым беразе рэчкі. Адсюль, з гэтага берага, усё наваколле бачылася Раману незвычайна бязмежным і прыгожым.
Хата была на ўсё сяло. He тое што ў гэтай дурніцы, якая не дачакалася... Зрэшты, чым яго Манечка горшая? I ўдалая, і бацька во — брыгадзір! Не-не дый падкіне чаго...
Задумаўшыся, Раман і не заўважыў, як да будоўлі падышла сама Анюта, якраз пацягнуў да сябе чарацяны сноп. Але той раз’ехаўся і пагрозліва зашаргацеў пад самыя Анюціны ногі. Раман аж сумеўся ад нечаканасці, адчуў, што твар яго абліваецца, як у нейкага там блазнюка, гарачым сорамам. А яна гэтак шчодра ўсміхаецца, нават закрылася ад сонца рукою, пазіраючы знізу на Раманаву страху. Тоненькая і зграбная, уся як бы цягнулася да яго ўверх.
Раман думаў, што будзе з ёю па-мужчынску грубы і строгі. Але варта было Анюце папрасіць яго прыйсці і падсабіць па гаспадарцы, адразу ж згодна кіўнуў галавою. Нават не здзівіўся, што яна просіць дапамогі менавіта ў яго. У каго ж яшчэ?! Праўда, як толькі Анюта знікла з вачэй, ён астыў і пашкадаваў, што згадзіўся.
Ды і як гэта ён пойдзе амаль праз усю вёску на вачах у людзей? Ім — абы прычына, абы знак! Адразу ж заплешчуць языкамі. He ўжо, няхай лепш пашукае іншага памагатага! He разумеючы, што ж яго так гняце, Раман працаваў як шалёны. Вечарам, змучаны работаю і рознымі думкамі, ледзьве злез са страхі і рашыў адразу ж ісці дахаты. Але ногі, толькі ступіўшы на зямлю, раптам перасталі слухацца яго і самі павярнулі ў той бок, дзе быў Анюцін двор. Раман ішоў моўчкі, рэзкімі кіўкамі галавы адказваючы на прывітанні вяскоўцаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
