КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
К вечару вецер заціх. Яўген Мікалаевіч падцягнуў крэсла бліжэй да форткі, зноў надоўга ўсеўся ў яго. Слухаў, як парыпвае, нібы капуста, снег пад нагамі людзей, як звіняць галасы неўгамоннай дзятвы. Па тратуары прагульвалася пара. Яўген Мікалаевіч ведаў іх. Гэта акцёры-пенсіянеры. Мужчына далікатна і грацыёзна падтрымліваў пад руку жанчыну. Яна трымала на павадку маленькага, з рукавіцу, сабачку... Пад акном загаварылі. Галасы маладыя, знерваваныя. — He маўчы... Чаму ты ўсё маўчыш? — настойваў жаночы голас. — А што? — Ну — мы ж распісацца дамовіліся... Вяселле... — He трэба зараз пра гэта. Пачулася ўсхліпванне — прыдушанае, сутаргавае. — Перастань, чуеш! — У нас... У нас... будзе маленькі... Упала дрогкая цішыня. Мужчына шумна ўздыхнуў. — Можа, яшчэ абыдзецца... Можа, здалося... — Праўда, Юра... Зноў уздых і цяжкае рыпенне снегу пад нагамі. Яўген Мікалаевіч зачыніў мыліцай фортку: як быццам спецыяльна сеў, каб падслухоўваць чужыя тайны. I толькі калі ад акна пайшлі двое, пазнаў — Алёшаў хлопец... I TaMapa. Нешта кальнула ў сэрца. Памяць паслужліва ўзнавіла размову слова ў слова. «Дык Юра — нягоднік? Алёшкаў сын здольны ашукаць?» — Яўген Мікалаевіч спалохаўся ўласных думак. А сэрца забілася ў грудзях гулка, трывожна, балюча, і гэтае біццё ўсё нарастала. «Не можа быць... Ён не такі... He можа быць!» А сам, таго не заўважаючы, ужо рухаўся па пакоі, штосьці намацваў, штосьці шукаў у цемры — з асцярогаю і разлікам лунаціка. Ён не помніў, як апрануў паліто, як выйшаў на вуліцу. Снег пад мыліцамі не рыпеў, а ўскрыкваў — віскатліва, з енкам. Яўген Мікалаевіч кідаў уперад цела рыўкамі, укладваючы ў кожны кідок усю сілу саслабелых за доўгія гады мышц. He, ён не дапусціць... Юра не можа быць нягоднікам... За домам Юры і Тамары не было. Ён аббег суседні дом, заглянуў у пад’езды — пуста. 3 тым жа імпэтам праскочыў вуліцамі вакол квартала — няма... Стаў на ганку свайго дома, слухаў, як бухае сэрца ў грудзях, як млява трымцяць саслабелыя рукі, нага. А як пацішэла сэрца, пачало дыхацца раўней — і думаць пачаў больш цвяроза. «Ну чаго я выскачыў? Што я гаварыў бы яму ці ёй, каб і сустрэў? Яны ж яшчэ самі не пагаварылі толкам... He абдумалі ўсяго... I адкуль я ўзяў, што ён нягоднік?» I ўсё ж стаяў, не маючы сілы прымусіць сябе вярнуцца ў кватэру. — Жэня, ты?! Божа мой...— пачуўся ля яго здзіўлены, усхваляваны голас жонкі. Ён даўся завесці сябе дадому, як маленькі. Вольга Андрэеўна пасадзіла яго на канапу, зняла тапачку і доўга расцірала нагу — спрытна, ласкава, далікатна. А ён сядзеў у здранцвенні і ўсё думаў, нават не заўважаючы гэтых турбот, яе самую. Ён быў думкамі на заснежаных вуліцах, там, куды яго настойліва клікала жыццё. Ён нібы выглядаў адну пару з усіх маладых пар. Бацькоўскае, нязнанае раней пачуццё запаўняла яго. Амяла на бярозе Як падхапілася з цёмнага Харытоніха, дык яшчэ і не прысела, не прылегла. Ухадзілася па гаспадарцы, падмяла, папрыбірала. Як прачнуўся і выйшаў з тае хаты прымак — дзябёлы мужчына з заспаным, ацеслівым тварам — паставіла яму яечню-сядунку. З’есць і з хлебам, не да блінцоў ёй сёння. А ў самой ні расінкі, ні макавага зярняці ў роце не было яшчэ. Начыста забыла, што пара ўжо і ёй душу чымнебудзь пажывіць. Таўклася з кутка ў куток, з пакоя ў пакой, то беручы што, то апусжаючы рукі ў нерашучасці і бездапаможнасці. Што ж гэта яшчэ думала ўзяць? Ну што? Забыла! Чарната ў галаве, чысты правал... Харытоніха пакутліва моршчыць маленькі і цёмны, нібы закураны тварык, вядзе няўцямна вачыма па сценах. Нібы з туману выплылі, зацямнелі дзве плямы. Ага, партрэты... Нікому яны тут не патрэбны, адно замінаць будуць... Падцягнула ўслончык, узлезла з каленцамі, а потым, пахістваючыся, выпрасталася. Склала пад грудзьмі рукі, задумалася, узіраючыся. Злева — Харытонаў партрэт, па правую руку — яе. У драўляных чорных рамках. Мо за год да Харытонавай смерці парабілі іх з нейкіх старых, малюсенькіх і пажоўклых картак. He памятала, калі і здымаліся на іх. «Згадзяцца! — сказаў тады нейкі заезджы партач,— Такія зробім — ахнеце!» Схаваў картачкі ў вялікі, як рэзгіны, партфель і пацягся ў суседнюю хату. Мо і не рашыліся б пераздымаць тыя картачкі, але ж людзі рабілі. Паказваў чужыя, гатовыя ўжо — харошыя, вялікія. Ды, галоўнае, што грошай чалавек напярод не браў. He ашукаў — праз месяц прывёз. I як тут было не ахнуць: Харытона толькі па вусах і пазнала. Сядзеў ён пры галынтуку, у цёмным гарнітуры. Божачкі, ён жа ніколі гэтага не насіў... I такі гладкі быў, чысты з выгляду — як жаніх. Ёй жа прымалявалі шырокенькую белую палярыну з кутасамі-бубачкамі на грудзях. Спачатку нязвыкла было, а потым і Харытон, і яна ўпадабалі свой новы выгляд. I можа, якраз за тое, што заказчыкі, якія прыносілі што пашыць, бачылі іх на сцяне інакшымі, чым яны былі ў жыцці,— больш прывабнымі, лагоднымі. Такімі, што можна даверыць ім не толькі адзежу. Як тут прыступіцца да таго вузельчыка... Харытоніха асцярожна бярэцца за матузок, і ён нават не пэнкнуў, а неяк паціху разлезся ў руках. Іржа пераела. I каб не падхапіла партрэт, то кульнуўся б на падлогу. Пакашляла ад пылу, працерла Харытона рукавом, паклала на стол. Узялася за свой — цвік лёгка выцягнуўся з тынку і застаўся матляцца на почапцы. Заадно і Багародзіцу з Дзіцяткам. Бачыш ты, як усохла амяла... Харытон неяк падабраў пад бярозаю кусцік, за абраз засунуў. Каленчатыя галінкі з тоўстымі лісцямі зжоўклі і сталі крохкімі. А-яй, колькі пылу на ручніку... Як замуж за Харытона ішла, дык нябожчыца-маці благаслаўляла тым абразом, у пасаг дала. А гэта ж зноў замуж збіраецца. На старасці гадоў, у чужое сяло за рыжага каваля-ўдаўца Сямёна Кухарчыка. Маецца той над паўдня прыехаць па яе, па куфар... На добрае, дык патрэбен ёй другі замуж, як дзірка ў мосце. Але ж дзе дзецца? Дзе? Засіліцца хіба ці ў Хлынаўку галавою... Дык жа страшна грэх на душу браць, чарцей цешыць. I без гэтага людзям гаворкі на цэлы год будзе... Ім жа языкі не завяжаш... Харытоніха злазіць з услончыка, з натугай адчыняе куфар, падпірае цяжкае века кіёчкам. Хіба сюды і партрэты пакласці... Куфар амаль пусты, толькі на дне тонкі сувойчык палатна, дзве посцілкі, некалькі хустак, старамодныя чаравікі з высокімі, ледзь не да калень, халяўкамі. Ляжыць і расшыты гаруснымі ніткамі паўкажушак, крамная спадні- ца і кофта — «на смерць». Было чаго і больш у куфры, але спрадала, як не хапіла ў Харытона запасаў мураванку закончыць. У доўгім прыскрынку ўсялякая драбяза валяецца: вянок яшчэ з вяселля, падшлюбны пярсцёнак у анучцы, сапсаваны нутраны замок з дзіўным звонам, пачаты пачак нафталіну. Асобна ў газеціне загорнуты грошы — «кацярынкі», аркушы «керанак», складзеныя ў восем столак і нават не парэзаныя, польскія злотыя, патроху савецкіх грошай старых выпускаў, нямецкія маркі з мікалаеўскай і гэтай вайны. Харытон раз дахапіўся да іх, на сметнік павыкідаў. Дык адтуль сабрала — от хай ляжаць, есці ж не просяць, месца не пралежаць. Ці мала што можа быць... Хіба цяпер выкінуць іх? Асабліва вось гэтыя, нямецкія... Цэлыя скруткі марак... Узяла адзін у руку, другі. I ўжо знік з вачэй і куфар, і тое, што ў куфры. I быццам не ў хаце яна, а на высыпанцы, што на Баранавічы бяжыць, у руках налыгач, побач карова пыльны дзяцельнік скубе. Сонца агнём смаліць, на ўсходзе пагрымвае. Хацелася б, каб на дождж гэта, на навальніцу. Ды не бура насоўваецца, а фронт, не гром то, а гарматы... А можа, і бокам пранясе навальніцу, пашкадуе Свят Гасподзь, як у пачатку вайны? Праскочыў жа тады немец на ўсход, абмінуў іх — не ведалі, у які дзень нават. Ведама — не было паблізу бітых дарог... Але пад паўдня запыліла на ўсходзе, пакаціліся адна за адной машыны і фурманкі — з немцамі, скрынкамі, мяшкамі. На некаторых вазах былі нават жанкі і дзеці, у перадках размахвалі бічамі мужчыны з цёмнымі, скамянелымі ад злосці і страху тварамі. Харытоніха спачатку адвяла карову на палявую дарогу, падалей ад гэтай заварухі, і ўсё вагалася — вяртацца ў вёску ці не. Карова ж яшчэ галодная. Але тым, што перлі без аглядкі на захад, было не да яе, і жанчына пасмялела, зноў прывяла карову на ўзбочыну гасцінца. «Ат, што яны мне зробяць... Як Харытон казаў: не чапай нічога і не бойся нікога...» — I яна нават стала рваць сям-там між збажыны жменямі канюшыну і папарніцу, падкідваць пад мысу карове — мо пад’есць хутчэй. Неўпрыкметку прайшла яна за каровай да самай даліны. Прыпусціла ўнізе ў нечую сенажаць — хай ухопіць трохі, усё роўна вайна... I тут на горцы, на самым пуку, дзе яна была з гадзіну назад, узнялася раптам вялікая хмара пылу — бязладна імчала чарада машын. I толькі выкацілі на самы лоб, як нешта заекатала ў небе, пачуліся ўсплёскі, шалясценне, нібы хто моцнай, злубянелай палатнінай затрос. Сярод машын бухнула ўгару зямлёю і агнём, засвірчэла. Упала Харытоніха ў роў і галаву рукамі затуліла: «Свят... свят... свят!» Зямля ўскалыхнулася яшчэ некалькі разоў, камякі шлопалі ў пыл зусім блізка ад яе. Ляжала, пакуль не аціхла ўсё. На горцы пад адхонам гарэла адна машына. Другая валялася побач дагары коламі. Цягнула паленым мясам. У бок ад дарогі, да грыўкі сеянага лесу, уцякала па жыце пяцёра немцаў — адно галовы і плечы мільгалі. Непадалёку ад машын пераступаў з нагі на нагу вывернуты ў аглоблях задам наперад гняды конь. У рове мітусіліся і люта крычалі адно на другога жанчына і мужчына ў чорным мундзіры. Чалавек у чорным падскочыў да задранай угору храпы каня, хуценька распрог, абярнуў воз назад на колы, ударамі бота пад жывот загнаў каня зноў у аглоблі. Жанчына тым часам кідала з рова ў воз рэчы. Потым палезла наверх сама. «А божачкі мае... От дурная баба, яшчэ галавою налажу... I чаго мяне няшчасце пагнала сёння...» — Харытоніха, цяжка дыхаючы, цягла за сабою карову. Праскочыць бы хутчэй гэта страшнае месца, а там і паваротак да вёскі, там блізка... Хутчэй!.. I нічога не чуць, не бачыць... Карова, пачуўшы кроў, зарыкала дурным, вантробным голасам, вырвала з рук вяроўку і паперла краем жыта дадому. Прабегла трохі за ёю Харытоніха, зяпаючы ротам, і махнула рукою — хай яна ўдушыцца... Міма пралескацеў той воз. Конь зрываўся на нейкі кволы, мітуслівы галоп, прыціскаў азадак да адной аглоблі, хаваючы ад гарапніка абдзёрты бок. Харытоніха зжахну-