Раяль з адламаным вечкам
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 526с.
Мінск 2016
Назаўтра гэтую пляцёнку будуць абліваць кіпнем, распускаць і перыць на заслоне, пляскаць пранікам. I з нітак бу-
дуць ляцець ва ўсе бакі пырскі, і маміны рукі з падкасанымі рукавамі пакрыюцца малюпасенькімі рабацінкамі, а пад заслон будзе цадзіцца ў ночвы рудая вада. А тады развесяць над печчу на прутах, толькі ўжо не як пляцёнку, а нібы вялікія маткі, Калі ціхае надвор’е, няма ветру і марозу, то сушаць на дварэ. Калі вецер — нельга, бо зноў раскалмацяцца ніткі. А іх жа столькі пляскалі, каб былі гладчэйшыя! Потым, як высахне аснова, яе будуць вытузваць, каб параўнаваць крыху ніткі, падцягнуць тыя, што зблыталіся, заехалі бог ведае куды. Летась, як толькі кончылі тузаць, тата адразу палез на вышкі па кросны. Знёс — і нам адразу стала цікава: такая навіна ў хаце!
Навіваць на навой аснову — вялікая навука. Але якую толькі навуку не праходзілі, чаго не ўспаміналі з таго, што ішло яшчэ ад матак і бабак! Гэта была нібы адна вялікая навука — выжыць. Выжыць, устояць, што б ні звальвалася на твае плечы за час ліхалецця...
— ...Нешта акно зачырванела... Паглядзіце, недзе гарыць! — устрывожыўся ў той хаце бацька.
Вокны былі чырвоныя ўсе, не толькі ў спальні...
Мы апрануліся як папала, выскачылі на двор. Невядома было, куды глядзець. Усё неба крывавіла чырванню... Снег ружавеў, нібы яго заслалі пафарбаваным палатном. I гэтая чырвань, і гэтая ружовасць не трымцелі, не пераліваліся. Я ніколі не бачыў палярнага ззяння. Можа, яно бывае і такім?
Страшна вылі па ўсім сяле, бы хто іх душыў, сабакі...
— Мінск зноў гарыць...— прашаптаў Змітрок.
— He, тады, у сорак першым, свяціла толькі ў адным баку...— прашаптала мама.
Тады, як гарэў Мінск, то і я бачыў. Больш за сто кіламетраў, а зарыва заняло паўнеба. Самы цэнтр яго быў крыху правей, чым на поўнач...
— Знаменне нябеснае...— падышла да нашага двара Варвара Пракопавых.— Мусіць, зацягнецца яшчэ вайна... А мо на голад... Помніш, Ганна, як у мікалаеўскую вайну рыба з дажджом падала? I такі голад потым быў, такі голад...
— Якой толькі няма на чалавека напасці...— уздыхнула горка мама.
I раптам ззянне прапала, як і не было. Закалола ў вочы чарната, абарвалася і жудаснае выццё, толькі адзін малады сабака-падбрэхіч усё яшчэ дзяўкаў з падвывам...
— От, скажы ты... Каб хто сказаў цяпер, то і не паверыў бы...— перахрысцілася Варвара і пайшла дадому.
I мы таксама моўчкі пасунуліся ў хату, дзівячыся, як дружна высыпалі дробныя, як іголкаю ткнуць, але яркія на марозе зоркі.
Канчаліся яшчэ адны суткі другое ваеннае зімы.
Трывожным сном засынала вёска...
Сітус інверсус
Праўду кажуць: увосень пагода на рабым кані едзе.
To дождж, то сонца, то вецер. Думалі, што бабінага лета так і не прычакаюць. Але ўрэшце разлагодзілася, сціхла, выясніла — і паляцела павуціна. Вязе хто атаву, сена — тырчаць наверсе вілы не вілы, а дзіўная антэна: за тронкам цягнуцца «сучкаватыя» белыя ніткі, нібы прала няўмелая пралля.
Аднойчы захаладала, зрабілася ядрана. Падмарозіла на сухую зямлю, і яна падшэрхла зверху, пачала сыпацца, як чэрствы мякіш, і, здаецца, нават запахла «зайчыкавым хлебам». Закружылі-залуналі, пачалі гуляць у лавіткі-даганялкі першыя сняжынкі. He снег — «матылькі»... Hi хмурынкі не згледзіш на небе, а сняжынкі ўзнікаюць з нічога, трымцяць, як блакітнае мроіва, і зрэдзь, высверкамі на сонцы — блісь, блісь, блісь... Насела варухлівага пуху пальцаў на чатыры, а дол усё роўна прасвечваецца. Ідзеш — і пух распырхваецца з-пад ног, завісае дрымотна ў паветры. Тупнеш — а для яго ўжо як немаведама што: выбух, канец свету...
Першы прымаразак — як першы званок з нябеснай канцылярыі. Падпужаў людзей толькі крыху.
Потым вецер павярнуўся з Байнёва, з цёплага боку. Нахмарыла і задажджыла надоўга. I лік дням згубілі, а дождж ідзе ды ідзе без адхлання: то імжыць, то цярушыць, як на грыбы, то лупцуе, што пугамі. Зямля здаволілася піць, набрыняла, раскісла, бы ў рошчыну «перахаўкнулі» вады. Па вуліцы без ботаў-гумовак і кроку не ступіш. A то і боты не памагаюць. Дзед Хвядось, ліхенькі ўжо стары, на печы б толькі сядзець, надумаўся памагчы сваім у «норме» буракі церабіць. He ішоў поплавам, а няшчасце ўзбіла яго на грэблю, дзе бульдозер за пагодаю навярнуў свежае зямлі з глеем. Уліп Хвядось, як муха ў патаку: ногі вылузваюцца з ботаў, а каб вырваць гумоўкі — сілы не хапае. Нарабіў крыку, набеглі з балота бабы — Тарасіха і яшчэ жанкі, выбавілі з рогатам старога. Каб памарудзілі, то ўсмактала б Хвядося да калень.
Людзі прыстасаваліся: дождж дажджом, а выбіраць буракі трэба. Першая выйшла ў дождж Тарасіха. Зрабіла сабе на галаву накідку-капюшон з новага, у кветкі, плёнчатага настольніка. Склала рог на рог, падраўняла, каб пруг супаў, правяла па самым краечку гарачым прасам — «зварыла». Навальнага дажджу не было, і яна пабрыла на балота. Чорт яго перачакае, работы ж хоць захлыніся...
У каго сем’і, тым лягчэй. Гэта толькі лічацца буракі на жанчынэ, а і гаспадар памагае, і дзеці — падкопваюць, ірвуць, падносяць. I раней, яшчэ на поліве, на прарыўцы, жанкі ніколі па адной не сядзелі.
Тарасіха ж адна, як былінка ў полі. Ёй, каб не адстаць, трэба за траіх круціцца: Мікітун жа намераў поўную норму, шэсцьдзясят сотак. Магла і зусім не браць — пенсіянерка ўжо, адпрацавала сваё. Але характар дурны, характар спакою не дае, гараваць прымушае. Як ёсць яшчэ здароўе, дык грэх сядзець дома. Дый Мікітун, «выпраўляючы праізвосцвеннага ўчастка», расплакаўся вясною: «Семдзесят сем пенсіянераў! За што на мяне такая кара Гасподня?! 3 кім жа праізвосцвеннае заданне спалняць?»
Як першы раз уселася ў дождж каля кучы нарваных буракоў, нікагенька больш не было. Яна знарок колькі разоў
азірала тарфянік ад грэблі і аж да самай Калюгі, да чыгуначнага насыпу: ні душы! «Распанелі, трасца вашай матары...— злавала Тарасіха немаведама на каго.— Панаядаліся, каб вас...» Нават на «ўласці» яна гневалася: нашто было так адразу даваць мужыку вялікія заробкі? Нябось, як не было пенсій, не было грашовай аплаты, лепш у іх калгасе хадзілі на работу. «Дальбог!.. А гэта ж...»
I назаўтра, і напаслязаўтра сядзела яна адна, як глыба бліскучага лёду ў дажджовым тумане. I толькі на чацвёрты дзень сям-там павыходзілі на тарфянік бабы: хто ўскінуў башлыком мяшок на галаву, хто цырату на плечы. Мікітун, дурны, даўмеўся нават парэзаць на кавалкі плёнку — не ўсю скарыстаў на сенаж, параздаваў жанчынам. To плакаўся, што не дастаць, а гэта разбагацеў вельмі — парэзаў. Гаспадар!..
Дажыліся! Мяшка не знойдуць ускінуць на галаву ці якога старога плашча. Скора ж вельмі звялі тыя мяшкі... «Усё куплёнае падавай, крамнае... Крам не набудуешся, як папрэ кожны па гатовае...»
Тарасіха бярэцца за заслончык, рыўком вырывае яго з торфу, падыходзіць, сагнуўшыся, не адрываючы ад спадніцы, на два крокі бліжэй да буракоў, зноў апускаецца ножкамі заслончыка на дол. Зноў уся ў сваіх думках...
«А калі ўжо няма меха, накруці на галаву старых хустак, усцягні якія падраныя порткі, каб не было холадна ў калені. Падапрані пад куфайку джэмпераў, кофтаў, фартух падвяжы — не прамокнеш за дзень. Калі нацягнецца вельмі вадою — на печ ускінь, другое апранай. Хапае ж гэтых куфаек у кожнага — і старых, і новых... У старых самы раз у гразі кешкацца... Які тут можа быць сорам? От як буракі зазімуюць, от гэта будзе сорам...»
Адны старэйшыя выйшлі ў дождж на тарфянік, адны бабы... Сердабольныя дужа... «Ах, ах, яшчэ прастудзішся — прамокнеш... Ах, ах, рукі парэпаюцца на сіверы...» Самі ж дачок не пусцілі... «Патакайце, трасца вашай... Патакайце на сваю галаву... Нарасло смаркатай тылігенцыі;
скончыць восем груп ці дзесяць, не паступіць нікуды, a hoc ужо ад простай работы верне. Толькі і знаюць, што ўборы, целявізары, дрындушкі... Хлебам не кармі, а дай пагуляць. Гэта ж калі я была ў тым клубе? Ну але, як з Ільюшынага вяселля ішлі... Алёлячкі, што там толькі не выраблялі, хоць святых вынось... Каленькі выломваюць, азадкамі круцяць... I ўсё дулі адзін аднаму даюць. He танцы, а... Цьфу, брыдка глядзець!»
Тарасіха ўстае і чуе, што дождж ужо не лапаціць па яе бліскучай накідцы. Плёнка размякла, абляпіла кожную складачку адзежы. Дажджынкі не разбіваюцца на драбнюткія пырскі, а з лёту прыліпаюць да плёнкі, паўзуць да краёў і зрываюцца дадолу.
Тарасіха выдзірае з чорнае тарфяное гушчэчы заслончык, аж цмокае пад ножкамі. Ва ўсе чатыры кантовыя ямкі мутна, як дзёгаць, пабліскваючы, набягае вада. I дрэнаж, скажы ты, не памагае... А думалі, што дрэнаж — дык будзеш хоць бокам каціцца ў любую халепу. Спачатку, праўда што, смактаў як не ў сябе. Вунь дзе вуліца, за паўвярсты, а ўсе калодзежы былі паперасыхалі. У раён нават скардзіліся на такое асушэнне... А што з тых скаргаў? Далі праз сельсавет цэменту, нарабілі па трубе, па дзве, паглыбілі калодзежы. А цяпер поўныя, як вока, і вада стала нясмачная ў іх — нацякло верхаводдзя.
Хваравіта націснуўшы на сярэдзіну далоняй, Тарасіха разгінаецца больш, дрыгае, нібы атрэпвае, адною нагою, другою: здранцвелі, «мурашкі точаць».
Каля новай кучы буракоў яна не проста ставіць заслончык, а спачатку збірае і падкладвае пад ножкі корчыкі, каб не так урэзваліся, і цяжка апускаецца — гэпае. Валачэ з кучы за крохкую мокрую націну самы большы бурак — нібы адпілаваны вяршок тэлефоннага слупа, ставіць яго перад сабою лісцем угору.
Сакаўное якое бацвінне... I бучное, цёмнае. Каб не трэба было ўбіраць, то да самай зімы раслі б. Тарасіха спачатку абрывае гнілыя лісты — рудыя, звадзянелыя. Потым
абірае тыя, што пасохлі, абвіслі ўніз, як тытунёвыя. Цяпер, у дождж, яны як мокрыя вяровачкі ці дратва з бурымі пучкамі на кончыках. Абрэзвае нажом гразь і карэньчыкімахры, а тады ўжо ўзбамбэрвае бурак на калена, на цыратовы фартух. Шкрэб-шкрэб — у адным жалабку, шкрэб — у другім, з таго боку. Чырк — ляціць націна ўлева. Тарасіха бярэ бурак аберуч — слізкі, важкі, халодны — што камень. «Трасца яго матары... Пэўна, паўпуда зацягне... Параслі як перад канцом свету...» Бурак ляціць направа, чвякае аб зямлю — разлятаюцца пырскі. Нагінаецца па другі...
Гэта ж, каб даўней хто сказаў, што тут будуць араць, буракі сеяць, «кузюльку» («во яшчэ бручку выдумалі: адну парэж карове — паўцэбра»), дык вочы заплявала б... Хіба не было так, што едзеш на кані, а лапці задзіраеш на грыву, каб не замачыць? Было!.. А сена як на ночвах сплаўлялі, то і маладзейшыя помняць.
КНІГІ ОНЛАЙН
