Рамэо i Джульета | Гамлет | Тарцюф | Разбойнікі
Вільям Шэкспір, Жан Батыст Мальер, Фрыдрых Шылер
Для старэйшага школьнага ўзросту
Выдавец: Юнацтва
Памер: 443с.
Мінск 1996
Стары Маор. 0, ты правільна, правільна гаво рыш! Гэта суд божы нада мною! Гасподзь абраў яго сваёй прыладай.
Ф р а н ц. Дык палюбуйцеся на сыннія пачуцці вашага любімца! Ён душыць вас вашай жа бацькоўскай паблажлівасцю, забівае вас вашай жа любоўю. Ён падкупіў ваша бацькоўскае сэрца, каб яно адмовілася служыць вам. He стане вас — і ён гаспадар вашых зямель, уладар сваіх страсцей! Плаціна рухнула, і паток яго пажадлівасці імчыцца, не сустракаючы перашкод. Пастаўце сябе на яго месца! Як часта павінен ён заклікаць смерць на свайго бацьку, на свайго брата, якія так бязлітасна перагараджалі дарогу яго распусце. I гэта — любоў за любоў? I гэта — сынняя ўдзячнасць за бацькоўскую ціхасць, калі імгненнаму прыліву похаці ён ахвяруе дзесяць гадоў вашага жыцця, калі, ахоплены сладастраснасцю, ён ставіць на карту славу сваіх продкаў, незаплямленую на працягу сямі стагоддзяў? I яго вы называеце сынам? Адказвайце! Яго — сваім сынам?
Стары Маор. Так, ты правільна кажаш! Мой грэх, мой грэх!
Ф р а н ц. Колькі тысяч людзей, якія прагна пілі з чашы асалоды, выкупілі свае грахі пакутаю! I няўжо цялесная немач, спадарожнік усялякай празмернасці,— не ёсць перст божы? Ці мае права чалавек сваёй жорсткай мяккасцю адхіляць гэты перст? Ці мае права бацька навекі загубіць залог, уручаны яму небам? Падумайце, бацька: калі вы хоць на час адцураецеся ад Карла, ці не будзе ён вымушаны вярнуцца на пуць ісціны і выправіцца? Калі ж ён і ў вялікай школе няшчасця застанецца нягоднікам, тады гора бацьку, які патураннем і мяккасардэчнасцю разбурыў прадвызначэнне вышэйшай мудрасці! Ну, як, бацька?
Стары Маор. Я напішу, што пазбаўляю яго бацькоўскай падтрымкі. _
Ф р а н ц. Вы зробіце правільна і разумна!
Стары Маор. I каб ён мне і на вочы не паказваўся.
Ф р а н ц. Гэта яго можа выратаваць.
Стары Maopf пяш чотна). Пакуль не выправіцца.
Ф р а н ц. Добра, вельмі добра! А раптам ён вернеЦ. ва, прыкрыўшыся крывадушнай маскай, выплача ў вас спачуванне, выкленчыць дараванне, а назаўтра пойдзе і ў абдымках распусніц пачне насміхацца над вашай слабасцю?.. Але — не, не, бацька! Ён вернецца па добрай волі, толькі тады, калі сумленне пакіне папракаць яго.
Стары Маор. Так я яму і напішу.
Ф р а н ц. Пачакайце! Яіпчэ адно, бацька! Я баюся, як бы ў гневе ў вас не сарвалася з пяра занадта жорсткае слова; яно разаб’е яму сэрца. I яшчэ: ці не палічыць ён дараваннем ужо тое, што вы ўдастоілі яго ўласнаручнага ліста? А таму ці не лепш вам даручыць гэта мне? *
Стары Маор. Добра, сын мой! Ах! Гэта і сапраўды разбіла б маё сэрца. Напішы яму.
Франц (хутка). Значыць, так таму і быць?
Стары Маор. Напішы яму, што ручаі крывавых слёз, што тысячы бяссонных начэй... Але не даводзь майго сына да роспачы!
Ф р а н ц. Можа б, вы прылеглі, бацька? Усё гэта так узрушыла вас.
Стары Маор. Напішы яму, што бацькоўскае capita... Але паўтараю табе: не даводзь майго сына да адчаю! (Выходзіць засмучаны.)
Франц (са смехам глядзіць яму ўслед). Суцешся, стары! Ты ніколі ўжо не прытуліш яго да сваіх грудзей! Шлях туды яму перагароджан, як пеклу іплях да нябёс. Ён быў вырваны з тваіх абдымкаў раней, чым ты паспеў падумаць, што сам таго пажадаеш. Нікчэмным быў бы я іграком, калі б мне не ўдалося адарваць сына ад бацькоўскага сэрца, хоць бы ён быў прыкаваны да яго нават жалезнымі ланцугамі. Я абвёў цябе магічным кругам праклёнаў, якога яму не пераступіць! У добры час, Франц! Няма болып любімага сынка — поле чыстае! Трэба, аднак, падабраць гэтыя кавалачкі, a то хто-небудзь яіпчэ пазнае маю руку. (Збірае кавалачкі разадранага пісьма.) Цяпер гора хутка прыбярэ старога. Ды і ў яе з сэрца я вырву гэтага Карла, хоць бы разам з ім давялося вырваць палову яе жыцця. У мяне ўсе правы быць нездаволеным прыродай, і, клянуся гонарам, я выкарыстаю іх. Чаму не я періпы выйшаў з матчынага чэрава? Чаму не адзіны? Чаму
прырода ўзваліла на мяне гэтае бярэма пачварства? Іменна на мяне? Быццам яна абанкроцілася перад маім нараджэннем. Чаму іменна мне дастаўся гэты лапландскі нос? Гэты рот, як у негра? Гэтыя готэнтоцкія вочы? На самай справе, мне здаецца, што яна ў ва ўсіх людскіх парод узяла самае брыдкае, змяшала ў кучу і спякла мяне з такога цеста. Пекла і смерць! Хто даў ёй права надзяліць яго ўсім, усё адабраўшы ў мяне. Ці ж можа хто-небудзь задобрыць яе, яшчэ не нарадзіўшыся, ці вельмі пакрыўдзіць, яшчэ не бачыўшы свету? He, не! Я несправядлівы да яе. Высадзіўшы нас, голых і нікчэмных, на беразе гэтага бязмежнага акіяна — жыцця, яна дала нам вынаходлівы розум. Плыві, хто можа плыць, а няспрытны — тапіся! Мяне яна нічым не забяспечыла ў дарогу. Усё, чым бы я не стаў, будзе справай маіх рук. Ува ўсіх аднолькавае права на вялікае і малое. Дамаганне разбіваецца аб дамаганне, імкненне аб імкненне, магутнасць аб магутнасць. Права на баку пераможцы, а закон для нас — толькі граніцы нашых сіл.
Існуюць, вядома, нейкія агульнапрынятыя ўяўленні, выдуманыя людзьмі, каб падтрымліваць пульс светапарадку. Сумленнае імя — сапраўды, каштоўная манета: можна нядрэнна пажывіцца, калі яе ўмела пусціць у абарот. Сумленне — о, гэта выдатнае пудзіла, каб адганяць вераб’ёў ад вішнёвых дрэў, ці, дакладней, спрытна састаўлены вексель, які дапаможа выкруціцца з бяды і банкроту.
Што і казаць, вельмі пахвальныя ўяўленні! Дурняў яны трымаюць у рашпекце, чэрнь пад абцасам, а разумнікам развязваюць рукі. Жарты набок,— забаўныя ўяўленні! Нагадваюць мне плятні, якімі нашы сяляне агароджваюць свае палеткі, каб, барані божа, па іх не прабег які-небудзь заяц. Заяц — вось іменна! Але пан прышпорвае каня і імчыцца, тарасуючы поле. Бедны заяц! Няшчасная доля быць зайцам на гэтым свеце! Але якраз зайцы і патрэбны пану.
I так, імчыся смялей! Хто нічога не баіцца, не менш дужы, чым той, каго баяцца ўсе. Цяпер у модзе спражкі на панталонах, што дазваляюць па жаданню то сцягваць, то распускаць іх. Мы загадаем пашыць сабе і сумленне па новаму фасону, каб шырэй расцягнуць яго, калі растаўсцеем! Наша хата з краю! Звярніцеся
да краўца! Мне столькі манілі пра так званую кроўную любоў, што ў іншага сумленнага дурня галава б закружылася. «Гэта брат твой!» Перавядзем на мову розуму: ён выняты з той жа печы, адкуль вынялі і цябе, . а пагэтаму ён для цябе... свяшчэнны. Удумайцеся ў гэты вельмі мудроны сілагізм, у гэты варты смеху вывад: ад суседства цел і гармоніі душ, ад агульнага месца нараджэння да агульнасці пачуццяў, ад аднолькавай стравы да аднолькавых схільнасцей. I далей: «Гэта твой бацька! Ён даў табе жыццё, ты яго плоць і кроў, а пагэтаму ён для цябе... свяшчэнны». Зноў вельмі хітры сілагізм! Але паўстае пытанне, навошта ён нарадзіў мяне на свет? He праз любоў жа да мяне. Калі я яшчэ толькі павінен быў стаць сабою. Ды ці ж ён мяне ведаў да таго, як мяне змайстраваў? Ці ён хацеў зрабіць мяне такім, якім я зрабіўся? Ці, жадаючы стварыць іменна мяне, ведаў, што з мяне атрымаецца? Спадзяюся — не: інакш мне давялося б пакараць яго за тое, што ён усё ж такі нарадзіў мяне на свет. Ці можа мне шчыра дзякаваць яго за тое, што я нарадзіўся мужчынам? Гэтак жа бессэнсоўна, як скардзіцца, калі б я аказаўся жанчынай! Ці ж магу я прызнаваць любоў, якая не аснавана на павазе да майго «я», калі гэта «я» само ўзнікла з таго, чаму павінна было б служыць прадпасылкай? Дзе ж тут свяшчэннае? Хіба што ў самым акце, дзякуючы якому я ўзнік? Але ён быў не болып як жывёльнае задавальненне жывёльных інстынктаў. Ці, быць можа, свяшчэнны вынік гэтага акта? Але ад яго б мы ахвотна пазбавіліся, калі б гэта не пагражала небяспекай і нашай плоці і крыві. Ці я павінен услаўляць бацьку за тое, што ён мяне любіць? Але ж і гэта — толькі ганарыстасць, першародны грэх усіх мастакоў, якія фанабэрацца сваім творам, нават калі ён агідны. Вось вам і ўсё чараўніцтва, якое вы так трывала ахуталі свяшчэнным туманам, каб на ліха ўжыць нашу баязлівасць. Няўжо ж і мне, як дзіцяці, хадзіць на гэтым павадку?
I так, жвава! Смялей за справу! Я выкарчую ўсё, што перагараджае мне дарогу да ўлады. Я буду ўладаром і сілай даб’юся таго, чаго мне не дабіцца прывабным выглядам. (Выходзіць.)
Сцэна другая
Карчма на граніцы Саксоніі. Карл Маор, паглыблены ў чытанне. Шпігельберг за сталом п’е.
Карл Маор (закрывае кнігу). О, якім агідным робіцца для мяне гэты век бяздарных пісак, варта толькі мне пачытаць у майго мілага Плутарха пра вялікіх дзеячаў старажытнасці.
Шпігельберг (ставіць перад ім шклянку і працягвае піць). Лепш пачытай Іосіфа Флавія!
Карл Маор. Бліскучая іскра Праметэя пагасла. Яе замяніў плавунны парашок — тэатральны агонь, ад якога не прыкурыш і люлькі. Вось яны і бегаюць цяпер, як пацукі па булаве Геркулеса, і ламаюць сабе галовы над загадкай: што гэта за сок такі ўтрымліваўся ў семянніку гэтага асілка? Французскі абат сцвярджае, што Аляксандр быў нікчэмным баязліўцам; прафесар, хворы на сухоты, які пры кожным слове падносіць да носа флакончык з нашатыром, чытае лекцыю аб сіле; малойчыкі, якія адзін раз змахлявалі, гатовы тут жа страціць прытомнасць ад страху, крытыкуюць тактыку Ганібала; жаўтаротыя хлапчукі вывуджваюць сказы аб бітве пры Канах і хныкаюць, пераводзячы тэксты, якія расказваюць пра перамогі Сцыпіёна.
Шпігельберг. Гэта называецца скавытаць паалександрыйску.
Карл Маор. Някепская ўзнагарода за пот, які ліўся з вас у бітвах: вы жывяцё цяпер у гімназіях, і вучні нехаць цягаюць у ранцах ваша бяссмерце! Някепскае ўзнагароджанне за шчодра пралітую кроў пайсці на абгортку грашовых пернікаў у краме нюрнбергскага гандляра ці, у выпадку асаблівай удачы, трапіць у рукі французскаму драматургу, які паставіць вас на хадулі і пачне тузаць за вяровачкі! Ха-ха ха!
Ш піге л ьбе рг (п'е). Лепш пачытай Іосіфа, прашу цябе.
Карл Маор. Прападзі ён пропадам, гэты кволы век кастратаў, здольны толькі перажоўваць подзвігі былых часоў, ганьбіць у каментарыях герояў старажытнасці ці карабаціць іх у трагедыях. У яго сцёгнах
высахла сіла, і людзей плодзяць цяпер з дапамогай піўных дрожджаў.
Шпігельберг. He! Чаю, братка, чаю!
Карл Маор. Яны калечаць сваю прыроду пошлымі ўмоўнасцямі, баяцца асушыць шклянку віна: а раптам не за таго вып’еш, падхалімнічаюць перад апошнім лакеем, каб той закінуў за іх слоўца яго светласці, і цкуюць бедняка, таму што ён ім не страшны; яны да нябёс узносяць адзін аднаго за ўдалы абед і гатовы адзін аднаго атруціць з-за подсцілкі, якую ў іх перахапілі на аўкцыёне. Яны праклінаюць садукея за тое, што ён не старанна наведвае храм, а самі падлічваюць ля алтара свае ліхвярскія працэнты; яны схіляюць калені, каб пышней распусціць свой плашч, і не зводзяць вачэй з прапаведніка, выглядаючы, як завіты ў яго парык; яны трацяць прытомнасць, убачыўшы, як рэжуць гуся, і плешчуць у ладкі, калі іх канкурэнт абанкроціцца на біржы. Як горача паціскаў я ім руку: «Адзін толькі дзень!» Марна: «У турму, сабаку!» Упросы, клятвы, слёзы!.. (Тупае нагой.) О, сіла пекла!
КНІГІ ОНЛАЙН
