Разбурыць Парыж
Валянцін Акудовіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 298с.
Мінск 2004
Вышэй я зусім не вынадкова сказаў — «метафізічныя праблемы», а не «філасофскія». Я належу да тых, хто тоесніць філасофію амаль выключна з метафізікай, гэта значыць абмяжоўвае поле філасофскай нраблематыкі некалькімі элементарнымі падлеткавымі запытаішямі, якія адначасна знаходзяцца як у праекцыі анталогіі, так і ў праекцыі экзістэнцыі, а менавіта: скуль існае і быццё, навошта яны і навошта я ў гэтым існым і гатым быцці? А калі яшчэ карацей, то і зусім проста: што ёсць ісціна?_
Усё астатпяе, што прама ці ўскосна не стасуецца з праблемай ісціны, знаходзіць сябе ў дыскурсе іншых інтэлектуалыіых практыкаванняў, што ў асобных выпадках не выключае іхніх інтэрвенцый у метафізіку (як, скажам, у выпадку з псіхааналізам Фрэйда ці «фізікай» Прыгожына). Але перш чым неііасрэдна надступіцца да сітуацыі «канца метафізікі», у якой мы цяііср быццам знаходзімся, здаецца, будзе не лішнім запытацца пра пачатак і росквіт метафізікі.
Кажучы пра пачатак метафізікі, я не маю на ўвазе першых філосафаў і ііершыя філасофскія тэксты, зафіксаваныя гісторыяй. I зусім не таму, што Фалес ці Геракліт, відавочна, былі далёка не першымі, хто пачаў разважаць над існым і быццём як над актуалыіай праблемай, а таму, што мне тут не ўяўляюцца істотнымі ні геаграфія, ні гісторыя, ні персаналіі. Істотным у нытанні пра пачатак метафізікі мне здаецца толькі адно: скуль, з чаго ў чалавека ўзнікла патрэба метафізічнага мыслення?
Верагодна, некага можа здзівіць нават магчымасць падобнага пыташія... Паколькі чалавек быў, то ён не мог не пытацца, чым ёсць тое, дзе ён ёсць, і кім ёсць той, хто ёсць у гэтым Есць.
He думаю, што ўсё гэтак проста. і на карысць майго сумневу тая ж самая сённяшняя сітуацыя, калі згадка пра «канец метафізікі» сталася агульным месцам, а гэта значыць, што пытанні пра існае і быццё як цэлае, пра ісціну і чалавека як суб’екта ісціны ўжо амаль пазбаўлепыя статусу карэктнасці, з чаго лагічна вышкае, прыпамсі цалкам гэтага нельга выключаць, што неўзабаве ўсе метафізічныя пытанні могуць згубіць для чалавека хоць якую ўцямпую матывацыю.
У 1996 г. «ЭўроФорум» у серыі «Адкрытае грамадства» выдаў кнігу Жашіы Эрш, якая называлася «Філасофскае здумленпе». У аснову канструкцыі сваёй іірацы Жанна Эрш паклала першапачатковае здумленне, якое падштурхнула таго ці шшага еўрапейскага філосафа да тых ці іншых развагаў над метафізічнымі праблемамі быцця. Але на працягу ўсёй кнігі ні сама Жанна Эрш і
TTfirujK
ніхто з суплёту выбітных еўрапейскіх мысляроў, якіх яна прэзентуе, не кранае пытання: а чаму, уласна, метафізічнае здумлешіе ўвогуле сталася магчымым? 3 якой такой чалавечай патрэбы чалавек стаў здумляцца над сэнсам быцця? Урэшце, што ён меў з гэтага ці хаця б што сііадзяваўся займець?
Я магу, прынамсі самому сабе, дастаткова лагічна вытлумачыць паяўнасць тэхналагічнага мыслешія; вытлумачыць як нрычыну яго ўзнікнення, так і падставы яго разгортвання, бо праз тэхналагічнае мысленне, яго развоіі і ўдасканалеіше чалавек вялічыў меру забяспечацасці сябе жыццём. Урэшце, механізм забеспячэішя сябе мерай існавання закладзены ўва ўсё, што з’яўляецца існаваць, інакш і само з’яўлеіше хоць чаго было б немагчымым. I ў сілу самога факта паяўнасці нечага гэты мехапізм забеспячэшія існаваннем не можа ў той ці іншай меры не ўдасканальвацца. Магчыма жартам, а магчыма і не да рэшты жартам, я часам думаю, што нават пеарганічныя формы іспаваніія не пазбягаюць эвалюцыі, скіраванай на павелічэнне забяспечанасці мерай і якасцю існавання, і, скажам, камяні сёння больш моцныя, дакладней, больш камянейшыя, чым яны былі мільён гадоў таму пазад.
Як гэта ні праблематычна ў сітуацыі таталыіага скепсісу да ўсялякіх эвалюцыяністычных тэорый, але хаця б у якасці гіпотэзы мы можам нават дастаткова лагічна выснаваць пачаткі тэхналагічнага мыслення чалавека з эвалюцыі тэхналагічнай інтуіцыі жывёлаў. Уласна, уся розніца паміж тэхналагічнай інтуіцыяй жывёлаў і тэхналагічпым мысленнем чалавека і палягае ў меры ды якасці забяспечанасці існаваннем. Бадай, нават можна сказаць, што менавіта з нрычыны большай эфектыўнасці тэхналагічнага мыслення адпосна тэхналагічнай інтуіцыі і стаўся магчымым для чалавека статус чалавека сярод іншых жывёлаў, да якіх ён належыць па ўсіх астатніх параметрах існавання.
Канструкцыя жытла, камеііная сякера, кола, іерархічная структура хаўрусу, жалеза, свойскія жывёлы і ап-
рацаваныя палі, сістэма падліку і астраномія, і г. д. і да т. іі., аж да малекулярнай фізікі і кампутараў — адным словам, усё, што месціцца ў полі тэхналагічнага мыслення, досыць лагічна і ясна абгрунтоўваецца натуралыіым памкненнем чалавека да павелічэішя меры і якасці забеснячэнпя сябе быццём.
Але дзе, у чым падстава, нрычына метафізічнага мыслеішя, якой такой патрэбай чалавека было справакавана пытанне нра ісціну?
Відавочна, што метафізічная нраблематыка не надыктаваная нрагматыкай адбывання быцця. Для таго, каб адбыць свой век, зусім не абавязкова задзіраць бараду дагары і певядома ў каго пытацца, навошта зорпае неба нада мной, альбо ўнурвацца ў сваё нутро з трывожным здумленнем, скуль гэта маралыіы закон ува мне? Нічога гэтыя пытанні да колькасці і якасці жыцця не дадавалі і, нягледзячы на мноства філасофскіх сістэмаў, якія паўсталі на подзе метафізічнага здумення, шчога гэтыя шматлікія філасофіі не змянялі ў рэалыіым жыцці як асобнага чалавека, так і чалавечай суполыіасці, хіба толькі ўскосна дапамагалі ўдасканальваць апарат тэхналагічнага мыслешія.
У свой час (эсэ «Хто «Я», альбо Мяне не было, пяма, не будзе») я, падзяліўшы ўсю гісторыю бытаваішя чалавека на эру Татэма, Міфа і Тэксту, наспрабаваў прамаркіраваць эвалюцыю метафізічнага мыслеішя, вылучыўшы яго ў адмысловую, інтэлігібелыіую прастору, якую назваў прасторай а-рэальнасці. Але тады перада мной пыташіе матывацыі ўзнікнеішя феномена метафізічнага мыслення не наўставала, хаця не выключана, што я інтуітыўна ўхіляўся яго, наперад прадбачачы немагчымасць уцямнага адказу. Бо калі пра пераемнасць ад тэхналагічнай інтуіцыі да тэхналагічнага мыслення мы можам казаць хоць з якой мерай упэўненасці, бо і сёння на свае вочы бачым, як нраз тэхналагічную ііітуіцыю (тэхналагічныя інстынкты) жывёлыіы свет забяспечвае сябе мерай існавання, то казаць пра надобную пераемнасць у метафізіцы, пра пераемнасць паміж метафізічнай інтуі-
цыяіі жывёлаў і метафізічным мыслеішем чаланека ніяк не выпадае, прьшамсі ў нас, здаецца, няма ніякіх падставаў сцвярджаць, што іншыя ад чалавека біялагічныя формы існавання (нс кажучы ўжо нра неарганічпыя формы існавання) валодаюць нечым (інтуіцыяй, інстынктам, чымсьці яшчэ), што дае ім магчымасць успрымаць і ацэньваць існае як цэлае, гэта значыць — як быццё.
Але калі ўсё існае існуе па-за метафізічным, то відавочна, што метафізічнае абумоўлена не самім існавапнем, а толькі пэўнай яго формай, і яно неабходна не для ўласна існавання, а толькі для існавання менавіта гэтай формы як такой. Аднак гэтая a priori відавочная выснова ўсё роўна нам яшчэ нічога не тлумачыць, бо як мы не бачым натрэбы метафізічнага мыслення ў справе забеспячэішя чалавека мерай і якасцю існавання, так і не бачым месца абавязковай прысутнасці метафізічпага мыслення для забеспячэння чалавека формай і сутнасцю чалавека. Каб у свеце існаваішя арганічных формаў займець форму і статус чалавека, чалавеку дастаткова было тэхналагічнага мыслення, якое адпачаспа забяспечвала яго як самім існаваннем, так і формай гэтага існавання.
Таму мы зноў мусім запытацца, з якой гэта натрэбы чалавек пачаў мысліць метафізічна, гэта значыць злучаць мноства адзінкавых (сінгулярных) фактаў і падзеяў у нейкія абстрактныя паняткі, катэгорыі, універсаліі, каб потым (ці адначасна) пытацца (і пытацца пе стамляючыся цягам тысячагоддзяў): які сэнс чалавека і сусвету выяўляецца нраз гэтыя універсалыіыя паняткі і катэгорыі? Карацей, навошта чалавек навыдумляў безліч сімулякраў (словаў, якім нішто не адпавядае ў наўсцяж адзінкавай, у кожным сваім моманце канкрэтнай рэалыіасці) і стаў вярэдзіць сябе бясконцымі пытаннямі пра Ісціну, замест таго, каб проста з’яўляцца ў быццё, адбываць яго і без ліншіх метафізічных мітрэнгаў сыходзіць у невараць?
Гэтак катэгарычна вымаўленае «павошта», натуральна, мы пакінем без адказу. Пакуль мы з нашых папярэдніх развагаў хіба можам выснаваць адно тое, што
метафізічнае палягае не ў дыскурсе адбывапня быцця, а ў дыскурсе фупкцыявання мовы, што мова ёсць бацькаўшчынай метафізікі, што здумленне над быццём магчымае толькі пры наяўнасці абстрактных паняткаў — а адсюль, што праблема метафізікі — гэта найперш праблема мовы, бо гэтая мова нытае ў самой сябе, мова пытае ў мовы, чым ёсць быццё, Ісціна, Бог, чалавек.
3 таго, што метафізіка разгортваецца ў дыскурсе мовы, а існавашіе чалавека — у фізічным дыскурсе, атрымліваецца, што яны не проста рассунутыя паміж сабой, а рассунутыя па розных вымярэннях. Адсюль мы і маем, што адносна сэнсу і сутнасці існавання ў фізічным свеце метафізічныя ныташіі ні нра што ііе пытаюцца, a метафізічпыя адказы ні на што не адказваюць. I калі гэта насамрэч так, то сама метафізіка як праблема павінна аналізавацца не метафізікай, а лінгвістыкай.
Аднак вернемся трохі назад: падаецца найбольш верагодным, што мова з прычыны самой сябе ўжо латэнтна ўтрымлівала магчымасці метафізічнага мыслення — іншая рэч, ці ў самой сабе яна ўтрымлівала механізм яго разгортвання. Бадай недзе тут, у запытанні: а менавіта што паклікала метафізічнае мысленне да разгортвання ў мове? — і палягае ўвесь цяжар праблемы. Метафізічнае мысленне амаль напэўна паўстала з нейкіх адцягненых лексічных формаў, якія снакваля напрацоўваліся тэхналагічпым мыслеішем, увогуле на сваёй нрыродзе не надта схілыіым да залішняй універсалізацыі сінгулярнага. Гэтая сітуацыя вельмі добра заўважная ў старажытнагрэцкай мове, дзе адны і тыя ж словы вельмі часта пазначалі як канкрэтныя рэчы і канкрэтныя тэхналагічныя дзеянні, так і адцягненыя эстэтычныя ды метафізічныя катэгорыі.
Але калі гэта і так, калі метафізічпае мысленпе ўзнікла і сфармавалася на подзе мыслення тэхналагічнага і было абумоўленае не запатрабавашіямі існавапня, а ўнутранымі магчымасцямі мовы, то гэта ўсё роўна пакуль нам не тлумачыць, якой жыццёва неабходнай чалавеку патрэбай яно было накліканае выявіцца ў мове.
КНІГІ ОНЛАЙН
