Разбурыць Парыж
Валянцін Акудовіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 298с.
Мінск 2004
Таму тут мы мусім збочыць ад анталогіі ў бок экзістэнцыі, бо відавочна, што дзе б і ў чым метафізічнае ні разгортвалася,узнікненне гэтага феномена было з’ініцыявана чымсьці, што зпаходзіла сябе ў чалавеку, у нейкіх спратах ягонай экзістэнцыі.
Спробы прадумвапня нытаішя, што ў экзістэнцыі чалавека магло справакаваць надзею метафізікі, патрабуюць асобнага тэксту. Тут я пазначу толькі адну з верагодных версій, якая акрэслівае месца магчымага ўзпікнепня метафізічнага здумлепня, а менавіта: найбольш пэўна, што падзея метафізікі выявілася ў полі запатрабаванняў эмацыяналыіа-пачуццёвага чалавека, з a priori дадзенаіі яму здолыіасці пе проста функцыянальна рэагаваць на праявы існага, а рэагаваць эмацыянальна, гэта значыць суадносіць рэагаваіше не толькі з колькасцю забеспячэння сябе існавашіем, але і з якасцю існавання. інакш — суадносіць сваё існавашіе не адно з існым, але і з быццём. I хаця эмацыянальнае напэўпа правакуе актыўнасць эстэтычнага ці тэхналагічнага мыслення як таго, што вырашае праблсмы асалоды, голаду, болю, а не інтэлектуальнага, абстрактна-лагічнага, снекулятыўна-універсалыіага — тым не менш, калі мы хочам хоць як пазначыць тое месца, дзе маглі запачаткавацца экзістэнцыйныя інтэнцыі метафізічнага мыслення, то гэтым месцам, падобна, мусім абраць эмацыянальнае.
Эмацыяналыіа выяўлены і зафіксаваны жах ні ўва што сэнсоўнае не ўгрунтаванага быцця і жах нерад яшчэ болып бессэнсоўным небыццём з’ініцыявалі і мабілізавалі магчымасці, якія меліся ў мове і мысленні, каб спачатку нраз эстэтычнае (міф), потым лагічна-абстрактнае (філасофскую сістэму) і. урэшце, этычнае (рэлігійны дагмат) паспрабаваць задаволінь тыя патрабаванні аптымізацыі жаху небыцця, якія ўзійкалі ў сферы эмацыяналыіага.
Вызначыўшы, натуралыіа, з нэўнай доляй умоўпасці, што метафізічнае ўзнікла ў нолі эмацыяналыіага з патрэбы аптымізацыі жаху небыцця, мы не можам ухіліц-
ца і ад наступнага запытання: калі ўзнікла метафізічнае мысленне, што пепасрэдна змусіла яго аб’явіцца?
Мне здаецца, я магу досыць канкрэтна адказаць на гэтае запыташіе. Метафізічнае мыслешіе пачало намацваць сябе толькі тады, калі нраз эмацыянальнае чалавек усвядоміў наяўнасць Няма.
Ёсць (існае) не патрабавала метафізічнага мыслення. Ёсць натрабавала толькі тэхналагічнага мыслення, бо Ёсць было тым, з чаго чалавек забяспечваў сябе мерай існавання.
Ёсць (існае), акрамя тэхналагічнага мыслення, яшчэ магло хіба спарадзіць эстэтычнае мысленне як адказ на патрэбу выяўлення радасці быцця, як форму захаплення веліччу і прыгажосцю ўсяго, што існуе, як зафіксаваную ў містычнаіі ці мастацкай дзеі асалоду ад быцця ў існым. Амаль папэўна эстэтычнае мысленне ў сваіх пачатковых варыянтах з’явілася раней, чым метафізічнае. Пэўна, нейкі (і досыць працяглы час) чалавек толькі цешыўся тым, што Ёсць, што ёсць існае і ёсць ён, чалавек (назавем гэтую ягоную нару перыядам Эдэма), не ведаючы, нават не ўсведамляючы, што акрамя Ёсць ёсць яшчэ і Няма, што Няма ўвогуле магчымае, што Няма можа быць... А калі ўсвядоміў — яго наскрозь працяў метафізічны жах. Усведамлеіше наяўнасці Няма было і застаецца пайвялікшаіі падзеяй з усіх тых, што здарыліся з чалавекам за ўсю яго гісторыю. Нават само з’яўленне чалавека саступае ў значнасці гэтай надзеі, бо сам факт з’яўлешія прынцыпова не вылучаў чалавека з астатпяга жывёльнага свету, і нават калі чалавек стаў забяспечваць сябе не толькі мерай, але і якасцю існавання, гэта значыць быццём, то і тады ён яшчэ радыкалыіа не вылучаўся ў нешта выключнае сярод існага. Каб набыць ужо сапраўдны статус чалавека, яму спатрэбілася ўбачыць за відарысам Ёсць акрайчык Няма, і ў пагоні за гэтай відзежам ёп пакінуў Эдэм, дзе і па сёішя застаецца ўсё астатняе: рыбы, птушкі, звяры, дрэвы, камяні.
Чалавек — гэта той, хто ведае, што ёсць Няма. Чалавек ведае, што ёсць Няма і што ён, чалавек, ёсць не
толькі ў Ёсць, а ёсць і ў Няма, і з гэтага яго сэрца, як джала, працінае метафізічны жах. Метафізічны жах ад неадчэпнай прысутнасці побач з чалавекам Няма і ёсць першапрычынай філасофскага здумлешія як сносабу пошуку шляхоў да антымізацыі гэтага жаху*.
3 пэўнай доляй верагоднасці можна сцвярджаць, што спачатку эмацыянальнае намагалася вырашыць праблему Няма ўласнымі сродкамі, гэта значыць, сродкамі эстэтычпага. Так з’явіліся містычныя рытуалы і міфы, якія спрабавалі асэнсаваць феномен Няма праз феномен Ёсць, а менавіта праз эстэтычна выяўленую інтэрнрэтацыю сусвету і чалавека ў сусвеце.
He станем заглыбляцца ў пыташіе, чаму эстэтычнае (інакш — міфалагічнае) мысленне сталася недастатковым для алтымізацыі жаху небыцця і ўзпікла патрэба ў мысленні ўжо ўласна метафізічным. Прычына тут, бадай, не ў недастатковасці эстэтычнага мыслешія. а ў тым, што эра Тэксту выявіла магчымасць кардыналыіа іншых тэхналогій мыслення і эмацыяналыіае імі скарысталася ў памкненні да ўсё больш вытанчаных і ўсё больш разгорнутых аргументаў на карысць прымірэння з наяўнасцю Няма.
Псршым задзіночыў жах (страх) і Няма (Нішто), як і адсутнасць іх з “эдэмам” Ссрэн Кірксгар у працы “Страх і трымцснне”: "Цнота — гэта няведанне. У няведанні чалавск не вызначаны як дух. але вызначаны душэўна ў еднасці са сваёіі прыродай, Дух у людзях мроіць... У гэтым стане панус згода і супакоснасць; аднак у той самы час тут знаходзіцца і нешта іншае, іпто, між іншым, не ёсць ні мірам, ні змаганнем, бо тут япічэ няма нічога, з чым можна было б змагацца. Але што гэта тады? Нішто. А якое дзеянне мае нішто? Яно родзіць страх" (курсіў мой. ВА.)
Праўда, Кіркегар, вызначыуіпы Нішто за радзіму “страху і трымцення”, не лучыў гзты звяз з феноменам запачаткавання мстафізічнага мыслення. Нішто, жах і метафізіку значна пазней задзіночыў Марцін Гаіідзгер (“Што ёсць метафізікай?''). Аднак ён таксама абмінае ўвагай праблсму пачаткаў мстафізічнага мыслення. ён толькі цалкам пагружае метафізіку як падзсю ў Нішто (“пытанне пра Нішто працінас сабой ўсё цсла метафізікі а жах робіць інструмснтам выяўлення наяўнасці Нішто. Таму v Гайдэгера, насуперак Кірксгару. не Нішто спараджас страх, a “Жах прыадчыняс Нішто"
Тут мы абыдзем увагай шматлікія міфалагічныя і метафізічныя версіі аптымізацыі жаху небыцця, якія зафіксавала гісторыя міфалогіі і філасофіі, каб паспець закрануць яшчэ адно з найбольш вялікіх і найбольш таямнічых пытаішяў гісторыі быцця чалавека, адказ па якое толькі і мог бы натлумачыць як нрычыны колішняга росквіту, так і падставы цяперашняга заняпаду метафізікі. А менавіта — чаму ў метафізікі ці, шырэй, метафізічнага мыслення магчымы быў росквіт, ды не проста росквіт, а нешта непараўналыіа большае за хоць якую з ацэначных катэгорый. На гэтае дзіва ўжо шмат хто звяртаў увагу, не прамінем яго і мы і сфармулюем пытанне пра дзіва наступным чынам: чаму, за выняткам апошніх двух-трох стагоддзяў, ва ўсю астатнюю гісторыю чалавецтва, як зафіксаваную хоць у нечым, так і рэканструяваную герменеўтычна, дамінавала метафізічнае мысленне, дамінавала наўсцяж, таталыіа, нраз тысячагоддзі? Верагодна. панаванне метафізічнага мыслешія ва ўсю, да Новага часу, папярэднюю пару чалавецтва не выглядала б на такое дзіва, каб паралельна яму актыўна разгортвалася тэхналагічнае мысленпе. Але апошняе быццам знерухомела ў тысячагоддзях. I вось гэтая невымерпая дысгармонія аб’ёмаў іх прысутнасці ў быцці чалавека і ёсць сапраўдным дзівам.
Тэхналагічнае мысленне забяспечвае чалавека існаваішем. Метафізічнае мысленне забяспечвае чалавека толькі сэнсам існавапня.
Навідавоку першынство тэхналагічнага мыслешія перад метафізічным, і тым пе менш тэхналагічнае мысленне знерухомела ў зародкавым стане на тысячагоддзі, а метафізічнае за гэты час стварыла велічныя, ні з чым не параўналыіыя і па сёння паэтычныя міфы (Гільгамеш, Эды, Гамэр, Вергілій і да т. п.), проста неверагодныя ііа вытанчанасці, складанасці і глыбіні філасофскія сістэмы (Платон, Арыстотэль, Тамаш Аквінскі і шмат, шмат хто яшчэ), магутныя рэлігіі (юдаізм, хрысціянства, мусульманства, будызм) і безліч, безліч усяго іншага... Адным словам, чалавек сканструяваў мноства мудраге-
лістых метафізічных канструкцый, дасягпуў мяжы дасканаласці, якую ўжо ніколі не будзе магчымым перасягпуць, у скулыітуры, паэзіі, архітэктуры, драматургіі, логіцы, але за ўвесь гэты час ён не змог прыдумаць коміна, каб дым у хаце альбо палацы не еў вочы, ці хаця б форткі, праз якую можна было б гнілую задуху жытла разагнаць свежым паветрам. Тысячагоддзі праміналі за тысячагоддзямі, а чалавек, прабачце, штодня выстаўляючы ў загумемні па натуралыіай патрэбе голы азадак на скразнякі, мароз, заедзь, думаў не пра тое, як зладзіць прыбіралыію, не кажучы ўжо пра ўнітаз, а думаў нра касмалогію існага, пра сутнасць быцця і сэнс раскірэчанага сядзення чалавека ў загуменні.
Усе тыя версіі, якімі пачынаючы з эпохі тэхпалагічнай рэвалюцыі спрабавалі патлумачыць, чаму раней так марудна адбываліся тэхпалагічныя зрухі ў забеспячэнні чалавека мерай і якасцю жыцця, ніколі нікога не задавалыіялі, улучна з самімі аўтарамі гэтых версій. Бо можна яшчэ зразумець і пагадзіцца, што каб паходню ў руцэ замяніў электрычны ліхтарык, тэхналагічнаму мысленню трэба было зрабіць шэраг гіганцкіх перарухаў (хаця ўсё роўна застаецца невытлумачалыіым, чаму гэтыя перарухі былі праробленыя не за дзесятак папярэдніх тысячагоддзяў, а за колькі там апошніх стагоддзяў), але якімі тэхпалагічнымі адлегласцямі можа быць абгрунтаваны той факт, што чалавек пе адпо тысячагоддзе скакаў на кані, бязладна боўтаючы нагамі, перш чым дадумаўся да страмёнаў, ці бог ведае колькі ігнараваў магчымасці падлогі ў жытле а.чьбо ўжо згадапага вышэй коміпа, і г.д. і да т.п.?
Больш за тое — нават калі чалавек вынаходзіў нейкія новыя тэхналагічныя ідэі, якія відавочна вялічылі меру і якасць забяспечанасці жыццём, то не сняшаўся імі скарыстацца, на доўгія стагоддзі, a то і тысячагоддзі забываўся на іх ці выкарыстоўваў адно дзеля забаўкі (згадаем хаця б гісторыю пораху ці лятучага змея).
Лле, бадай, куды болын яскрава за кожпы факт паасобку малюе нам рэалыіую сітуацыю тагачасная сістэ-
ма адукацыі. Зверпем увагу хаця б па апошні перыяд метафізічнай эры. Яшчэ на пачатку V стагоддзя рымлянін Мартыян Капэла вылучыў у аснову сістэмы адукацыі так званыя «сем волыіых мастацтваў»: граматыку, рыторыку, дыялектыку, арыфметыку, геаметрыю, астраномію і музыку. Гэта ўсё былі пераважна метафізічныя дысцыпліны, бо нават арыфметыка і геаметрыя, якія сёшія безумоўна адносяцца да дысцыплін тэхналагічцых, у метафізічную пару ў значна большай меры вучылі містычнаму вытлумачэішю сакралыіага сэнсу лічбаў і прасторавых кампазіцый (згадаем хаця б Мікалая Кузанскага), чым іх практычпаму выкарыстаншо дзеля прагматыкі існавання.
КНІГІ ОНЛАЙН
