Разбурыць Парыж
Валянцін Акудовіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 298с.
Мінск 2004
Метафізічная сістэма навучання праіснавала ў Еўропе больш за тысячагоддзе і ііачала рэалыіа трансфармавацца адію з пачаткам Тэхналагічнай эры.
Вось гэтая абыякавасць да магчымасцяў тэхналагічнага мыслеішя з боку сістэмы адукацыі, як і абыякавасць да тэхналагічных навацыяў у штодзённай набытовай сферы, якія тэхналагічна знаходзіліся побач з ужо засвоенымі тэхналогіямі, былі блізкімі да ўжо выяўленых і таму не патрабавалі рэвалюцыйных перарухаў, сведчыць, што незапатрабаванасць патэнцыялу тэхналагічнага мыслення была абумоўленая прычынамі, якія палягалі за межамі самога тэхналагічпага мыслення.
Пакуль мы не можам адказаць, якія гэта прычыны; мы можам толькі канстатаваць, што на працягу тысячагоддзяў і тысячагоддзяў панавала не тэхналагічная, a метафізічная індустрыя, якая эстэтычна-інтэлектуальнымі сродкамі ў безлічы выпрацоўвала метафізічную прадукцыю. Як пе можам з дастатковай мерай упэўненасці адказаць і на адваротнае пытанне: чаму ў пэўны момант гісторыі чалавецтва адбылася рашучая нерамена быційных нарадыгмаў і наперад метафізічнага мыслення заступіла тэхналагічнае? Нам застаецца хіба толькі просталінейна меркаваць, што ў рэшце рэшт метафізічнае мысленне ўсвядоміла немагчымасць нраз свае інтэлектуалыіыя тэхналогіі прарваць аблогу Ёсць. I калі
Р н з У r ij u U TTneuX
153
капчаткова сталася зразумелым, што для метафізічнага чалавека нрастора Няма заўсёды будзе недасяжнай, метафізічны чалавек памёр, і на яго месцы нарадзіўся тэхналагічны чалавек, якому нічога не заставалася, як толькі выяўляць і рэалізоўваць магчымасці Есць у справе забеспячэння сябе мерай і якасцю быцця.
Заакцэнтуем: метафізічная эра скончылася не таму, што распачалася эра тэхналагічная, а, наадварот, тэхпалагічная эра распачалася таму, што скончылася метафізічная. I хаця на працягу колькіх стагоддзяў (прыкладна з эпохі Рэнесансу) яны знаходзіліся як бы ў crane парытэту, а пара йершых рэвалюцыйпых тэхналагічных прарываў недзе супадае з росквітам нямецкай класічнай філасофіі, усё больш фактаў сведчыла за тое, што метафізічны час чалавека на сыходзе. Адным з першых і найбольш выразна ўвідавочніў гэты факт Фрыдрых Ніцшэ. Бадай, менавіта адсюль, з рэальнай сітуацыі канца эры метафізікі, увогуле досыць звычайпая фразеалагема «Бог памёр» (чаго толькі задоўга да Ніцшэ не казалася пра Бога, згадаем хаця б французскі атэізм у пару Асветніцтва) сталася знакавай, ключавой фразеалагемай для ўсяго сучаснага мыслення. Гэты яе выключны статус якраз і быў абумоўлены тым, што яна наўпрост тлумачыла змену быційных парадыгмаў, сведчыла пра канчатковы заняпад гіганцкай індустрыі па вытворчасці метафізічных сімулякраў праз смерць Бога, галоўнага сімулякра, сімулякра ўсіх сімулякраў.
Хаця тут мы мусім адразу адзначыць і іпшае: дагмат і яго аналітычныя іпстытуцыі — тэалогія — сёння застаюцца адзіным месцам, дзе метафізіка захоўвае сваю рапейшую ролю.
Трансцэпдэнтны Бог як адзін з сінонімаў метафізічпай Ісціны ўжо некалькі тысячагоддзяў выступае ў якасці таго, што для прафаннага ўзроўпю свядомасці аптымізуе скруху быцця і жах небыцця. Праз Бога дагмат адаптаваў праблему метафізічнай Ісціны для масавага выкарыстання, завярнуўшы яе з інтэлектуальнага дыскурсу ў дыскурс эмацыяналыіы, дзе, уласна, патрэба
Ісціны як магчымасць вытлумачэпня феномену Няма і ўзнікла.
Але паколькі Бог — гэта тое самае Есць, толькі адсунутае ў прыцемкі трансцэндэнцыі, то Бог, усё роўна як і Ісціна, не здолыіы перасунуцца ў прастору Няма. Таму Бог — хаця Ён як быццам і апякуецца намі ў нашым небыцці, у нашым Няма — не адказвае сваёй наяўнасцю на ўсё тыя самыя, толькі ўжо пазначаныя канкрэтнаму адрасату, пытанні метафізічнага чалавека: навошта Богу існае, быццё і чалавек, а тым болей навошта Бог сам сабе?
Аднак дзякуючы таму, што Дагмат адмаўляе ў легітымнасці падобным пытанням, ён і застаецца адзіным месцам, дзе метафізіка, хай і ў абсечаным стане, мае сабе прытулак. Хаця асабіста мне далейшыя перснектывы метафізікі ў форме тэалогіі ўяўляюцца праблематычнымі, бо мысленне ў сваёй скіраванасці да тэхналагічнага дыскурсу таталыіа пакідае метафізічныя абсягі, а гэта значыць, што доўга яму не ўтрымацца і ў абсягу тэалагічнага.
Натуралыіа, перамена быційпых нарадыгмаў (з метафізічнай на тэхнакратычную) не магла доўга заставацца незаўважапай. Аналітыку Ніцшэ, у якой найбольш поўна выявілася і найбольш ярка сфармулявалася тэза пра канец метафізікі, неўзабаве нроста ці ўскосна пацвердзілі самыя розныя інтэлектуалыіыя праграмы. Уласна, пачынаючы недзе з апошняй чвэрці XIX стагоддзя і па нашу пару ўсе гуманітарныя дысцынліны — біялогія (Дарвіп), псіхалогія (Фрэйд), сацыя.тогія (Маркс), культуралогія (Шпэнглер), гісторыя (Фукуяма), лінгвістыка (Вітгенштайн), уласна метафізіка (Гайдэгер) і г.д. — проста ці ўскосна даводзілі сабе і іншым, што гэта наііраўду так, метафізіка канчаткова занядужыла. Дарэчы, меркаванні ліпгвістыкі ў кансіліуме ля бездыхаішага цела метафізікі былі ці не найбольш абгрунтаванымі. Сучасная лінгвістыка выявіла магчымасці і акрэсліла межы мовы, з чаго сталася зразумелым, што мова можа толькі фармуляваць метафізічныя пытанні, але не можа па іх ад-
казваць, паколькі мова сама знаходзіцца ў дыскурсе Ёсць, а адказы на гэтыя пытанні палягаюць (калі палягаюць хоць дзе) за межамі Ёсць — у Няма.
Такім чынам, напрыканцы другога тысячагоддзя мы апынуліся ў сітуацыі «насля» метафізікі, «пасля» метафізічнага мыслеішя, а ў пэўным сэлсе і ў сітуацыі «пасля мыслення», бо традыцыйна папятак «мыслепне» ў нас найперш асацыяваўся з тым дыскурсам, які арганізоўваўся метафізічным мысленнем.
Натуралыіа, тут узнікае пытанне: наколькі гэтае «пасля» капцавое, ці пе зможа метафізічпае мысленне знайсці дадатныя рэсурсы ў самім сабе альбо ці не зможа неяк самадастаткова выявіцца ў формах паноўнага цяпер тэхналагічнага мыслення? Тым болей, што ўжо сёння мы маем даволі прыкладаў, калі метафізічныя праблемы нерасаджваюцца філосафамі на тэхналагічны грунт, дзе і ладзяцца спробы іх вырашэння праз фактуру і тэрміпалогію тэхнакратычнай рэалыіасці. Скажам. Гайдэгер атаясаміў метафізічнага «звышчалавека» Ніцшэ з сучасным чалавекам, які валодае звышэнергіяй тэхнакратычнай цывілізацыі, Дэрыда нагрузіў метафізічным значэнпем атамную бомбу, а Бадрыяр выявіў метафізічную сутнасць у звычайпых набытовых рэчах — інтэр’еры жытла, легкавіку...
У гэтым сэнсе, бадай, найболын паказалыіым мне падаецца досвед нямецкага філосафа Гігерыха, які ўсё быццё перасунуў з натуральнага, прыроднага дыскурсу ў тэхналагічны; адпаведна там жа апынулася і метафізіка.
Дык, можа, Гігерых сапраўды мае рацыю, калі сцвярджае, што на змену метафізічнаму Богу прыходзіць Бог тэхналагічны (у Гігерыха яго таксама прэзентуе атамная бомба), паколькі ўся гэтая гіганцкая тэхнакратычная індустрыя ўрэшце не можа не сакралізавацца, не можа не стаць у сваі.м цэлым печым трансцэндэнтным, паколькі ўжо нават сёння досыць цяжка патлумачыць, як і чаму няспынна ды зладжана дзеіць гэтая нічым не вымераная махіна сусветнай цывілізацыі і з яшчэ большым, чым
прырода, дэтэрмінізмам навязвае чалавеку свой, тэхнакратычны лад жыцця.
Але якімі б аўтарытэтамі ні падмацоўваліся спробы трансплантацыі метафізічнага мыслеішя ў тэхналагічпае, я не думаю, што там яно зможа адрадзіцца ў сваім ранейшым значэшй. Прычыну гэтага мы ўжо сфармулявалі раней: тэхналагічнае мыслешіе ў сваёй сутнасці скіраванае на забеспячэіше чалавека не сэнсам, а мерай ды якасцю быцця, і таму яно ў прынцыпе не здолыіае да выхаду за межы Есць у Няма.
3 таго, што метафізічнае мысленне засталося амаль цалкам незапатрабаваным тэхнакратычнай цывілізацыяй, філасофія апынулася ў сітуацыі, якая пакідае ёй адно значэнне прыватнай справы, нератварае яе ў нешта вельмі падобнае да звычайнага хобі. Нехта, стаміўшыся ад кампутарных гулыіяў у працу ці Гулыпо, ііляце лапці, нехта з той жа нагоды рэфлексуе над нейкімі метафізічнымі дэфініцыямі. Але ні для каго гэтае рэфлексаванне не патрэбнае, акрамя як для самога рэфлексуна. (Натуральна, «не патрэбна» я тут ужыў у анталагічным значэіші «патрэбы».) Бо хаця памкнешіі да адцягненага рэфлексавашія падтрымліваюцца і ўсё яшчэ ініцыююцца шматлікімі інстытуцыямі, але як «высокая», скажам так, мастацкая літаратура, так і філасофская літаратура ўжо цалкам згарнулася ў форму інтэлектуальна-эстэтычнай забавы для вузкага кола людзей, якіх пе задавальняюць (ці задавалыіяюць не цалкам) поп-забавы.
Адным словам. стратэгія адбывання быцця ў тэхнакратычную эру ўжо не ўключае філасофію ў склад сваіх базавых чыннікаў; больш за тое, яна ўжо не звяртаецца да філасофіі па апалітыку гэтай стратэгіі — адваротнае ўражанне ствараецца хіба толькі з асобных выпадкаў, але найперш з таго, што філасофія сама напрошваецца на гэтую ролю, каб мець хоць якую ролю ў тэатры механічных марыянетак. Hi з якога гледзішча тэхнакратычная цывілізацыя пе мае ў метафізіцы патрэбы і, пэўна, адно з інерцыі традыцыі трымае яе за нейкую каштоўнасць. Разам з тым як бы ні была выключана метафізіка
157
з дыскурсу тэхнакратычнага быцця, тэхпакратычнаму чалавеку таксама пакуль нікуды не надзецца ад метафізічных пытанняў, бо памкненне да аптымізацыі жаху небыцця ўсё яшчэ застаецца актуалыіым запатрабаваннем экзістэнцыі.
Дык што рабіць чалавеку ў сітуацыі, калі тэхнакратычны лад быцця не натрабуе метафізікі, а канстытуцыя экзістэнцыі яе патрабуе, як і раней, у метафізічную цывілізацыю, калі ўсё быццё ладзілася ў форме адказу па гэтае запатрабаванне?
Безумоўна, гэта рытарычнае пыташіе ў тым сэнсе, што яію не можа мець універсалыіага адказу. Асабіста я не бачу для сябе іпшага выйсця, як свядома зрабіць філасофію сваёй іірыватнай справай — гэта зпачыць вярнуць сябе ў метафізічную цывілізацыю ці, дакладней, у прасторы тэхнакратычнай цывілізацыі адгарадзіць сабе месца пад майстэрню па вырабу іпдывідуалыіых нраектаў аптымізацыі жаху небыцця. Хай сабе Есць як існае і быццё ііерапрацоўваецца ў меру і якасць майго існавашія, але экзістэнцыйна я застаюся за метафізічнай агароджай самнасам з Няма. Бо калі чалавек як «Я», калі я-чалавек у нешта і ўгрунтаваны анталагічна, то напэўна ён угрунтаваны пе ў Ёсць, дзе апталагічна яго сапраўды няма, a якраз наадварот — у Няма. 3 гэтага гіпатэтычнага меркавашія вынікае, што калі дзе і можна падшукаць анталагічнае абгрунтавашіе феномена чалавека і яго экзістэнцыйны сэнс, то толькі ў Няма.
КНІГІ ОНЛАЙН
