Разбурыць Парыж
Валянцін Акудовіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 298с.
Мінск 2004
Вось чаму ўсе ранейшыя цывілізацыйныя ўладкаваіші я схілыіы наяднань агулыіасцю, пазначапай як цывілізацыя мужчыны (пакідаю за абсягам праблемы цьмяныя міфы пра матрыярхат, амазонак і да т. п.). наколькі ва ўсе часы менавіта праз мужчыну мысленне
выяўлялася для чалавечай суполыіасці ў сутнатворных канцэптах бытнага і быцця.
Але ў сваім бясконцым рушэшгі нраз тысячагоддзі мыслеіше пекалі мусіла было выблукаць на мяжу самога сябе, — што мы бачым сёння на ўласныя вочы. Мысленне выблукала куды выблукала ды запынілася на ўласнай мяжы, і адсюль цывілізацыя мужчыны скончылася...
Цянер, калі мужчыну ўжо няма што сказаць ні сабе, ні свету, у запанавалай моўчы мы нарэшце пачулі голас жанчыпы. Цалкам верагодна, што надалей ужо мужчына будзе слухаць жанчыну. Аднак зусім не таму, што жанчыне ёсць што сказаць мужчыну, а толькі таму, што мужчыпу заняло мову. Між іншым, жаіічына таксама слухала мужчыну не дзеля таго, каб нешта пачуць і з пачутага лепей паразумецца з уласным і знадворкавым сусветамі... Жанчына слухала — каб слухацца.
Нам няма што сказаць адно адпаму, хаця мы ўвесь час і знаходзімся побач, бо нашая блізіня абумоўлена не ўласнай патрэбай гэтай блізіпі, а тэхналагічнай канструкцыяй фабрыкі іірыроды, у якой мы з’яўляемся дзвюма нераз’емнымі часткамі механізму па бясконцым рэпрадукаванні біялагічных балванак для нашай папуляцыі.
Мужчына і жанчына шмат нрамаўляюць адзіп да адпаго, але ў прамоўленым іншым кожны чуе толькі самога сябе, паколькі мужчына (Бог) стварыў слова не дзеля таго, каб казаць і слухаць, а каб загадваць і слухацца, найперш — яго (Яго). Мова — найбольш магутны і самы надзейны інструмент улады. (Я б не выключаў версію, з якой вынікала б, што феномен мовы і ягонае разгортвашіе перадусім абумоўленыя наяўнасцю анталагічнага феномепа ўлады, што мова з’явілася і запанавала пад усім з уласнага патэнцыялу ўлады...). Таму моўча мужчыпы азначае адно: ён сваю ўладу губляе. I з гэтага ўсё больш выразна чуваць голас жанчыны. Яііа яшчэ паўтарае моўныя фігуры, сфармаваныя цывілізацыяй мыслешія, і з гэтага мы, мужчыны, яе пакуль трохі разумеем, бо гэта тыя словы. якія мы ў сваю пару самі казалі
р к з е у ? u ч і. TTfijjc
177
жапчыне, але ііеўзабаве хоць якое паразуменне скончыцца, і мы будзем чуць у словах жанчыны толькі голас яе ўлады.
* * *
Шчасце — імаралыіая катэгорыя. Яно па-за кантэкстам праблематыкі дабра і зла. Шчаслівы нраз дабро і шчаслівы праз зло, перабываючы ў стане шчаслівасці — аднолькава шчаслівыя. Іншая рэч, што калі пачуццё шчаслівасці прамінае і чалавек вяртаецца ў свет маральнага, то яму не ўсё роўна, куды ён вяртаецца — у дабро ці ў зло.
* * *
Ніякі грамадскі інстытут не можа быць больш маральны за маральнасць таго часу, таго грамадскага ладу і ягонага стану, у якім гэты грамадскі інстытут існуе. Ен можа дэклараваць якія заўгодна маралыіыя пастулаты, абапірацца на якія заўгодна высакародныя прынцыпы, але дзейнічаць будзе па тых, якія выснаваны тагачасным жыццём. Этычны кодэкс хрысціянства застаецца лязменным з часоў апостала I Іаўла, а сама царква ў розную нару бытавання і рабавала, і забівала, і здраджвала сабе і Богу — адпым словам, падпарадкоўвалася этычнаму пульсу рэалыіага жыцця. Больш ці менш маральнай можа быць асоба, але не грамадскі інстытут, не тая ці ішная грамадска-палітычная суполыіасць.
* * *
Рэлігійная схема бытавапня ў гранічна аголеным і максімалыіа спрошчаным тэксце выглядала б прыкладна так. Ёсць Бог, і ёсць чалавек. I больш нічога няма, прынамсі ўсё астатняе неістотнае. Бог і чалавек звязапыя наміж сабою верай чалавека ў Бога і .побоўю (хаця гэта і спрэчна) Бога да чалавека.
Праўда, з цягам часу выявілася, што ў звязцы «Бог — чалавек» неабходны насрэднік, інстытут Бога. У нашым выпадку ім стала Царква. Яна мацуе веру чалавека і тлумачыць іірынцыпова невытлумачалыіую сутнасць Бога. Вось і ўсё. Гэтым у схеме і абмяжоўваецца рэлігійная структура жыцця, існавання ўвогуле. I гэтай структуры не патрэбны ні Фрапцішак Скарына, ні Леў Сапега, ні Сімяон Полацкі і нават Лазар Богша не патрэбны, бо ў дачыненнях паміж Богам і чалавекам дзве змацаваныя накрыж трэскі маюць аднолькавую каштоўнасць з крыжам Еўфрасіпні Полацкай. А магчыма, трэскі — нават і большую. Вытанчаная, эстэтычная, самакаштоўная аздоба ўраўноўвае знак трансцэндэнтнага з творчым актам чалавека і ў поўным сэнсе нават супрацыіастаўляе людскае боскаму, спакушае веру культурай... У той час як ідэал рэлігійнага ладу жыцця — пячора, аскеза, пустэлыіік. Яго век належыць дыялогу з Богам напярэдадні апакаліптычнай сустрэчы. Ідэальны вернік не лучыць сябе з міпулым і будучым, ён па-за людствам, паза быційнасцю, па-за гісторыяй. Ён — суб’ект вечнасці.
Калі б не зацятая апазіцыя быційнай культуры, то зусім верагодна, што рэлігійная артадаксалыіасць была б даведзеная да лагічнага абсалюту і ў скутку хрысціянскі варыянт цывілізацыі нагадваў бы глухое напаўдзікунскае мястэчка Назарэт, уся акраса жыцця якога была згорнутая да відовішчаў містычнага экстазу вандроўных месіяў. Зрэшты, уся Еўропа ў прамежку ад сканання Рымскай Імперыі і да пярэдадпя Рэфармацыі была амаль што гэткім Назарэтам...
Усталяванне хрысціянства — гэта магутная па сваіх маштабах акцыя з мэтай перавесці цывілізацыю з інтэлектуальнага спосабу быцця на іптуітыўны, з рацыянальпага на ірацыянальны. Як казаў Тэртуліян: «Пасля Ісуса Хрыста нам не патрэбна ведашіе, а пасля Святога Дабравесця — пошукі».
На рацыянальным антычным ладзе жыцця быў пастаўлены ірацыянальны хрысціянскі крыж. Больш за тысячагоддзе еўрапейская цывілізацыя існавала ў межах
рэлігійнага закона, сфармуляванага Нікейскім саборам. Без перабольшвання можна сцвярджаць, што Царква зрабілася формаіі і мерай свету. Па словах Іаана Салсберыйскага, япа стаяла «над усімі царамі, царствамі, дзеяннямі, чалавекамі і народамі».
* * *
Чалавек — гэта вялікае запытанне Быцця.
Бог адна са спробаў адказу на яго.
Так, Бог — гэта адказ. Але не нераканаўчы...
Калі быць больш учэпістым, то пяцяжка заўважыць, што Бог толькі падвоіў запытанне нра чалавека. 3 гэтай падвоенасці запыту мы атрымалі сітуацыю, у якой нершае пытанне ўжо адслопенае Богам, як адказам, у моўкнасць — і з гэтага нам застаецца адно водгулле анадаючага рэха, некалі спароджанага няпэўным адказам...
Бог гэта рэха запытання пра чалавека, якое згубілася ў моўчы.
* * *
Ісціна — самае беспрытульнае слова. Яго прапіе ўсё бытнае, а само яно не знаходзіць сабе прытулку нідзе і ні ў чым. Нават у чалавеку...
Дарэчы, можа таму — не знаходзіць, што чалавеку зусім не патрэбная Ісціна дзеля жыцця. Ісціна яму патрэбная дзеля не-жыцця — дзеля таго моманту, той сітуацыі, калі ён ужо не будзе тым, кім ёсць, калі ён не будзе мець таго, што называў жыццём.
Чалавека налохае не смерць як страта жыцця, яго палохае страта сваёй прысутнасці у жыцці, і ён спадзяецца, што адшуканая Ісціпа нейкім чынам скампенсуе гэтую страту.
* * *
Чаму, калі свет бясконцы, у ім няма месца вечнаму чалавеку? Гэта выглядала б так натуральна: вечны чалавек у бясконцым свеце.
ГУТАРКА HA РАЗВІТАННЕ*
Алесь Козік: Сп. Акудовіч, вы апынуліся ў бела рускай ліпгаратуры дастаткова позна — у трыццацігадовым узросце. Чаму так атрымалася?
— Калі быць зусім дакладным, то больш-менш сістэмна я пачаў працаваць у беларускай літаратуры, калі мне было каля сарака. У сваю нару факт маёй адсутнасці там, дзе я мусіў быць, зрэдчас мяне трывожыў. I тады я суцяшаў сябе самаробным афарызмам: маўляў, глыбокая рэчка заўсёды цячэ паволі. А назней зразумеў: не мае ніякага значэння, калі ты прыходзіш — рана ці позна, істотнае іншае — аб’явіцца ў свой час, не з пустымі рукамі і там, дзе цябе чакаюць.
Алесь Козік: У 1980 годзе вы скончылі Літара турны інстытут у Маскве. Ці не было ў вас спакусы стацца расійскім пісьменнікам?
— Пасля заканчэння інстытута мне прапанавалі месца рэдактара прозы ў маскоўскім часопісе «Знамя». Тады гэта была суперпрэстыжная праца для маладога літаратара з правінцыі, а я, сам не разумеючы чаму, адмовіўся (з гэтага сябры і знаёмцы нейкі час лічылі мяне трохі вар’ятам), вярнуўся ў Мінск і шэсць гадоў «служыў» вартаўніком у чаканні свайго часу і, калі заўгодна, свайго месца ў часе... Кагадзе пеяк падумаў: а што было б, калі б я застаўся ў Маскве? Падумаў, і мне адразу зрабілася вусцішна ад здумеішя, што я мог бы не мець усяго таго. што займеў, вярнуўшыся на бацькаўшчыну да самога сябе.
Алесь Козік: Вы лічыце сябе філосафам ці проста інтэлектуальна заангажаваным пісьменнікам?
* Тэкст скампіляваны з гутарак, што друкаваліся ў газетах “БДГ” і
“Згода". а таксама ў часопісах "Па.між” і "nihil”.
— У акадэмічным сэнсе я не філосаф, а літаратар, схілыіы да аналітыкі і абстрактнага рэфлексаваішя... Іншая рэч, што ва ўсе часы прыналежнасць да філасофіі вызначалася пе столькі нрафесійным статусам, колькі паяўнасцю ўласна мыслення ў таго, хто хоць нейкім чынам спрабуе асэнсаваць надзею быцця...
Алесь Козік: Ці магчымая беларуская філасофія?
— Пытанне пра магчымасць іспаванпя хоць якіх нацыянальных філасофій дастаткова спрэчнае. Але асабіста я схілыіы лічыць, што паколькі мыслеіпіе наўпрост залежыць ад мовы, яе структуры, лексікі і г.д., то ў кожнай мове можна сэнсоўна вы.мавіць нешта такое, што немагчыма ў іншай. Якраз у гэтым мне бачыцца роля сучаснай беларускай філасофіі. якая, па вялікаму рахунку, яшчэ толькі пачынаецца як сучасная.
Алесь Козік: У якім стане, на ваш погляд, знаходзіцца сучасная беларуская літаратура?
— Тут магчымыя два аднолькава нераканаўчыя і нры гэтым цалкам супрацьлеглыя адказы. I кожны з іх залежыць пе ад стану самой літаратуры, а ад вашага ўласнага іюгляду на яе. Калі ў вас ёсць жаданне бачыць беларускую літаратуру ў глыбокім крызісе, то вам ііе спатрэбіцца асаблівых высілкаў, каб давесці сваю пазіцыю на фактах, прыкладах і паралелях з іншымі літаратурамі. Але асабіста я выбіраю цалкам сунрацьлеглы варыяпт адказу: калі ад нацыянальнай культуры ў нас і засталося хоць нешта вартае сур’ёзнай увагі, дык гэта літаратура. На жаль, нашая пара — гэта ўжо не пара літаратуры. Зрэшты, як і традыцыішай культуры ўвогуле.
Таццяна Палякова: Існуе думка: усё беларускае мастацтва да самага апошняга часу было мастацтвам супраціву.А калі гэта сапраўды так, то ці не прыводзіць падобная тэндэнцыя да спрошчвання мастацкаіі формы, пазбаўляючы яе філасофскай і псіхалагічнай. глыбіні?
КНІГІ ОНЛАЙН
