Разбурыць Парыж
Валянцін Акудовіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 298с.
Мінск 2004
Калісьці гэтай жывёліны ў чалавеку было шмат, a чалавека зусім мала. Маленькаму чалавеку было няўтулыіа ў вялікім целе жывёлы, і яму тады вельмі хацелася чалавечага, як мага болей чалавечага...
Спакваля чалавек атрымаў тое, чаго яму так моцна жадалася, але за жаданым пе заўважыў, што разам з тым ён страціў. Л страціў ён тую магутную жывёліну, якая несла яго скрозь тысячагоддзі небыцця ва ўсё новае быццё.
Хто панясе чалавека далей ужо скрозь іншыя тысячагоддзі? Тое распешчанае выгодамі цывілізацыі зверанятка, што яшчэ неяк зпаходзіць сабе месца ў чалавеку? Але калі не япо, то і нішто іншае. Вось чаму нават гэтае анемічнае зверанё цяпер начынае выяўляцца для чалавека большай каштоўнасцю, чым усё ўласна чалавечае, усё створанае гэтымі гамерамі, рэмбрантамі, бетховенамі, эдысонамі, эйнштэйнамі...
* * *
Я не ведаю, чаму не пра што яшчэ, а менавіта нра жывёлыіасць чалавека як пра абсалютную для яго каштоўнасць надумалася мне, калі я прагарнуў аношшою
старонку «Дамавікамэрона» і выйшаў на гаўбец, каб нацешыцца з вялізпай калматай хмары, якую пярун гнаў у бок майго жытла.
Пэўна, Адам Глобус, складаючы свае бруталыіыя навэлкі, меў на мэце што заўгодна, толькі не апалагетыку «скаціны», і тым не менш я, трохі адсланіўшыся ад тэкстаў, думаў не пра тое «пізкае», што татальна апанавала прастору двух «Дамавікамэронаў», а, наадварот, нра нешта «высокае», ііра нешта значна вышэйшае і за Платонавы вершны эйдас эйдасаў — Дабро, і за Плоцінава ўсюдыіснае Адзінае, і за Хрыстовую неабсяжную Любоў, — і гэтае нешта больш высокае за ўсё вышыннае месцілася не дзесьці наверсе ўсяго існага, не ў нейкай абсалютнай чысціні і цноце ідэалыіага, а ў самым нізе, хавалася за брудам, гноем, смуродам, як бы... правакуючы для сябе сітуацыю табу, як самую падзейную хованку для таго, што змушана заўсёды быць навідавоку...
Гэтае «нешта больш высокае за ўсё вышыннае» розныя людзі называлі на-рознаму: Шапэнгаўэр — воляй да жыцця, Ніцшэ — воляй да панавання, Фрэйд — лібіда, Гайдэгер — воляй да волі, Дэлёз і Гватары — машынай жаданняў... Але як бы хто ні называў тое, што ляжыць у аснове жывога жыцця і ўвесь час рухае яго, адбываецца ў безлічы праяваў, пайлепей выяўляе сутнасць гэтага руху мужчына, які гвалціць жанчыну. Менавіта гвалціць — не просіць яе, не ўлашчвае, а бярэ сам; бярэ жорстка, бязлітасна, магчыма, нават без асаблівай асалоды, а толькі таму, што так трэба.
Вось пра гэтае «так трэба» я і думаў, углядаючыся ў расцярэбленую сечкамі бліскавіцаў хмару і разважаючы, што ханя кожная са ста дваццаці дзвюх навэлаў падвоенага «Дамавікамэрона» мае свайго «персаналыіага» героя, але па сутнасці герой тут адзін: гэта вынацканая ў сперме і экскрэментах магутная жывёліна з цягліцаў ды хэнці, якая бязлітасна, жорстка і, калі заўгодна, абыякава сто дваццаць два разы гвалціць адну і тую самую жанчыпу (нават калі на сюжэту і не гвалціць, і пе жанчыну...) толькі таму, што так трэба, што гэтага перма-
ТГ ft р tj )(
нентнага гвалту патраоуе нешта оольш значнае і магутнае і за Дабро Платона, і за Любоў Хрыста...
* * *
Чалавек — гэта толькі дадатак да свайго чэлеса.
Чэлес (у стане эрэкцыі) — тая даміпанта, якая вызпачае каардынаты ўласна чалавека і арганізуе яго ў пэўную сітуацыю, у пэўную надзею быцця.
Пра сваю ролю як дадатку да чэлеса чалавек даведаўся даўпо, аднак гэтае веданне яму настолькі было не даспадобы, што ён яго не толькі затабуіраваў, але на гэтае табу яшчэ панаскідаў безліч адмысловых міфаў і самых розных прыгожых словаў (кшталту «эрас», «любоў», «кахашіе» і да т. н.) ды іншых вытанчаных прыдумак, каб толькі ніхто і ніколі не даведаўся праўды. А калі ў гэтым цвілым рыззі і снарахнелым ламаччы нехта наважваўся поркацца, каб пацікавіцца, што там спадыходу, то адразу ўсчынаўся несусветны гвалт: пе руш святыні. I так было да таго часу, пакуль не знайшоўся чалавек, абыякавы да ляманту. Звалі таго чалавека Зігмунд Фрэйд. «Гэтыя любоўныя інстынкты называюцца ў псіхааналізе a potiori і на сутнасці з’яўляюцца сексуалыіымі памкненнямі. Большая частка інтэлігенцыі ўспрыняла гэтае наймепне як абразу і адплаціла за гэта тым, што папракнула псіхааналіз у пансексуалізме. Хто лічыць, што сексуалыіасць утрымлівае ў сабе нешта абразлівае і прыніжаючае чалавечую прыроду, хай ужывае больш шляхетныя назовы: эрас і эротыка. Я мог бы сам гэта зрабіць ад самага начатку і тады пазбег бы шматлікіх абвінавачванняў. Аднак я не хацеў гэтага, бо па магчымасці ўнікаў патурання ўласнай слабасці. Нельга наперад ведаць, куды завядзе гэты шлях: спярша саступаюць у адносіпах словаў, а затым паступова і ў адносінах да сутнасці. Я не бачу якойкольвек заслугі ў тым, каб саромецца сексуалыіасці: грэцкае слова «эрас», якое павінна змякчыць сорам, у рэшце рэшт не што іншае, як нераклад слова «кахан-
не»; i напрыканцы, «хто мае цярненне чакаць, таму няма патрэбы ўлагоджваць».
Магчыма, некаму надасца, што гэтая вялікая цытата тут не зусім да месца, але мне яна вельмі патрэбная, і, пэўна, нават не здолею скарыстацца ўсім яе патэнцыялам, каб больш выразна выказаць нешта для мяне істотнае ў гаворцы з нагоды «Дамавікамэрона» Адама Глобуса.
Каб наііісаць «Дамавікамэрон», трэба не саромецца ляманту і быць абыякавым да енку абражаных. Гэта папершае. ГІа-другое, у абсалютнай большасці навэлаў Глобус, гэтаксама як і Фрэйд, мог бы «змякчыць» нейкія словы, іншыя памяняць на болып «прыгожыя» ці абысціся эўфемізмамі, а лішшою брутальнасць сітуацый загнаць у падтэкст, у сугестыю, укласці ў шматзначныя паўзы, урэшце абмінуць, як абмінае «гэта» ўся беларуская літаратура спакоп веку, і тады мы мелі б два зборнікі «звычайных» навэлаў. Але Адам Глобус не пайшоў гэтым шляхам, хаця пэўна ж зусім пе таму, што ён, як і Фрэйд, прагнуў нічым не прыхарошанай ісціны (якая там «ісціна» ў літаратуры). Інтэнцыі да гранічнай сексуалізацыі «звычайных» навэлаў трэба шукаць у нечым іншым. У чым? Сам аўтар кажа, што яму хацелася, каб у беларускай літаратуры была хоць адна кніга, якую трэба хаваць ад дзяцей. Дарэчы, амаль усё, што піша Адам Глобус, яму ад некага даводзіцца хаваць: ад мамы — «Толькі не гавары маёй маме», ад суседзяў і сваякоў — «Койданава», ад дзяцей — «Дамавікамэрон»; гэты нералік я мог бы значііа пашырыць, але тады ён вымагаў бы больш разгорнутых тлумачэнняў.
Тое, што хаваюць — даўжэй захоўваецца. Толькі трэба мець цярпенне чакаць (яшчэ раз нагадаем Фрэйда: «...Хто мае цярпенне чакаць, таму няма пагрэбы ўлагоджваць»). Дзеці вырастуць у дарослых, і ім абавязкова закарціць паглядзець, што ад іх хавалі бацькі. ІІаглядзяць і схаваюць ад сваіх дзяцей, каб і ыя ў сваю чаргу некалі зрабілі тое самае... 1 так бясконца... Вось ён, літаратурны «пернетуум мобіле».
t IS' Vr-JUt. rrt ruX
57
Магчыма, эфект кнігі на ўсе часы — гэта ііабочпы эфект, які ад пачатку не прадугледжваўся аўтарам, прынамсі — свядома. Але атрымалася, што атрымалася. Цянер нават каб Адам Глобус сам захацеў схаваць «Дамавікамэрон» назаўсёды і ад усіх, гэта ўжо будзе немагчыма. Механізм «вечнага» рухавіка пачаў дзейнічаць...
* * *
А яшчэ Адам Глобус сцвярджае, што «Дамавікамзрон» нішто іншае, як анталогія сучаснага гарадскога фальклору, дзе аўтар выступае адно ў ролі збіралыііка.
Адам Глобус фалькларыст — гэта выглядае спаважна і шляхетна. Толькі я ніколі ііе даваў веры дэкларацыям літаратараў. ІІадобна, што і ў нашым выпадку Адам Глобус альбо містыфікуе нас, альбо проста падманвае — магчыма, разам з намі і самога сябе. Я ўжо не кажу пра тое, што ладная частка тэкстаў — гэта «звычаі'шыя» навэлы, якія маглі быць уключаныя ў любы іншы зборійк (і, можа, найменш прыдатнае ім месца ў «Дамавікамэроне»). Але і фармалыіа як бы фальклорныя паданні ў пераважнай сваёй большасці выдуманыя аўтарам. Адам Глобус сам праектнае бюро і канвеер па вытворчасці брутальнага гарадскога фальклору. Некалькі лакалыіых сюжэтаў і герояў вуснапаэтычпай творчасці, якія беларуская вёска прыхапіла з сабой, калі пераехала ў горад, Адам Глобус разгарнуў у шырокую квазіфальклорную панараму, дзе месціцца мноства герояў, кожпы з якіх ёсць альбо чарговым аўтарскім варыянтам традыцыйнага вобраза, альбо і ўвогуле «наватворам». Хаця зусім верагодна, што некаторыя з ягоных герояў спакваля пераселяцца са старонак «Дамавікамэрона» ў гарадскія сутарэнні і зажывуць там самастойным жыццём.
Але не адно мадэрнізацыяй пачварнага свету адметны праект Адама Глобуса. Ад традыцыйных легендаў і паданняў (між іншым, аўтэнцыцы часам таксама дастаткова брута.іыіых) і іх літаратурных версіфікацыяў (кшталту «Шляхціца Завалыіі») квазіфалькларыстыку
Адама Глобуса грапічна адсланяе яе цялеснасць. Традыцыйныя здані і прывіды былі істотамі пераважпа бясплоцевымі і таму ў большай меры тоеспіліся з трансцэндэнтна-інфернальным, а не з сексуалыіа-жыццядайным светам. He так у Адама Глобуса: яго здані і прывіды гэта кавалкі магутнай плоці сексуальнай машыны, якая здзяйсняе сексуалыіую волю быцця з нейкай нават гіпертрафаванай прагай, як быццам яны, героі ірэальнасці, спрабуюць кампенсаваць тое, што татальна страчвае report сучаснай рэальнасці — жывёлыіую прагу волі да панавання над жыццём.
* * *
Адам Глобус увогуле па прыродзе свайго пісьма не эратычны (жаночы, цёплы, акварэлыіы, дыялагічны, пасіўны...), а сексуалыіы (мужчынскі, халодны, графічны, маналагічны, агрэсіўны...) пісьменнік. У «Дамавікамэроне» гэта бачна найбольш выразна.
Мужчына эратычны настолькі, наколькі эротыка дапамагае яму здзейсніцца сексуалыіа. Толькі герой Адама Глобуса амаль не мае патрэбы ў эратычным, паколькі ён мужчына ў абсалютным значэнні (нават калі яго report і не мужчына, сексуалыіа не заангажаваны...)Эратычныя гульні ён пакідае сексуальным недамеркам, а сам здзяйсняе сваю хэнць адкрыта, адразу і напоўніцу, бо воля да жыцця і панавання не мае натрэбы хавацца і не можа чакаць. Як сведчаіше гэтаму той факт, што пераважная большасць навэлаў «Дамавікамэрона» арганізуецца голым сексуальным актам, нахабна вызваленым з-пад эратычнага нокрыва таямнічасці (так вызваляецца з-пад кажуха рухавік на дэманстратыўпым стэндзе).
Вызначыўшы ў героі за сутнасць яго агрэсіўпую сексуалыіасць, Адам Глобус вярнуў у кантэкст беларускай літаратуры мужчыну (а можа дакладней было б сказаць, што ён стварыў прэцэдэнт мужчыны ў беларускай літаратуры, бо ці быў увогуле ў нашай вечна румзаючай паэзіі і прозе мужчына?). I гэта не істотна, у чым (кім)
КНІГІ ОНЛАЙН
