Рэлігія і царква на Беларусі
Энцыклапедычны даведнік
Памер: 248с.
Мінск 2015
Aim.: Ш е й к н н Г. Полоцкая епархня. Мн., 1997.
В.Р.Кі/ыу.
ПОЛАЦКІЯ — ПОЛІТЭІЗМ
259
пбЛАЦКІЯ ЕВАНГЕЛЛІ — тры рукапіс-ныя помнікі 12—14 ст. з Полацка. Напісаны на пергаміне царк.-слав. мовай. 1-е П.е. належала Свята-Троіцкаму манастыру. Напісана ўставам, двума почыркамі ў 2 слупкі на 172 лістах. Перга-мін гэтага рукапісу захаваў разметку лінеек вос-трым пісалам; дзірачкі, што непазбежна з’яўляюц-ца пры вырабе скуры, акуратна зацыраваны. Заха-валіся 2 застаўкі, адна з іх мае арнамент стараві-зант. тыпу. Абедзве застаўкі дрэнна захаваліся, бо для малявання было выкарыстана серабро, якре з цягам часу акіслілася. Аздоблена кінаварнымі іні-цыяламі і загалоўкамі. На палях рукапісу захава-ліся ўкладныя запісы 14—17 ст. аб падараванні манастыру зямель бел. феадаламі; адзін зроблены Андрэем Полацкім (14 ст.). У 19 ст. рукапіс тра-піў у Маскву: асн. частка —да гісторыка М.П.Па-годзіна, a 2 аркушы — да збіральніка В.М.Ун-дольскага. Пазней яны трапілі ў б-ку Румянцаў-скага музея (цяпер Аддзел рукапісаў Рас. дзярж. б-кі ў Маскве). У 1852 рукапіс выкуплены імператар-скай Публічнай б-кай і перавезены ў Пецярбург. 2-е П.е. належала манастыру Іаана Прадцечы. На-пісана паўуставам у адзін слупок на 196 лістах. Аздоблена кінаварнымі ініцыяламі. На палях за-хаваліся ўкладныя запісы, сярод якіх зробленыя кн. Ульянай (жонкай вял. князя Альгерда), полац-кім кн. Іванам Юр’евічам. 3-е П.е. належала так-сама манастыру Іаана Прадцечы. Напісана ўста-вам у 2 слупкі на 144 лістах. Аздоблена застаўкай-пляцёнкай, ініцыяламі ў візант. і тэраталагічным стылях. Mae шмат датаваных прыпісак (1507— 22), якія з’яўляюцца дадатковай крыніцай выву-чэння тапанімікі і анамастыкі Полацкай зямлі 12—17 ст. Усе рукапісы захоўваюцца ў Рас. нац. 6-цы ў С.-Пецярбургу. Некаторыя даследчыкі да П.е. адносяць рукапіс 12 ст. з Рас. дзярж. б-кі ў Маскве, дзе захаваліся каляровыя мініяцюры.
/І/w.i Гранстрсм Е.Э. Опмсанме русскмх м слаоянскмх пергаментных рукопнсей. Л., 1953; НікаласўМ. Палата кні-гапісная. Мн.. 1993. М.Нікаласў.
ПЙЛАЦКІЯ МАНАСТЫРЫ — праваслаў-ныя манастыры ў Полацку ў 16 ст. Вядомы з да-кументаў і асабліва з рэестра 1583 Скуміна царк. сёл, перададзеных Стафанам Баторыем Полацка-му езуіцкаму калегіуму. У іх ліку названы Полацкі Спаса-Ефасіннеўскі манастбір', Багародзіцкі муж-чынскі, засн. ў 12 ст. Ефрасінняй Полацкай\ Полацкі Бо/аяўленскі ліанаапыр, Бслбчыцкі Барыса-Глебскі манас-тыр\ Сафійскі мужчынскі; Гарадзецкі св. Міхаіла, якому ў 1583 належалі 10 вёсак (64 дымы) і 20 ды-моў у горадзе; Лучанскі св. Мікалая, меў 6 вёсак (40 дымоў); Казьма-Дзям’янаўскі мужчынскі, зна-ходзіўся за ракой Палата, спыніў існаванне ў час Лівонскай вайны 1558—83; Пятроўскі мужчын-скі, знаходзіўся ў замку, разбураны пры ўзяцці
ЛН/ЛЛІіМ"^«™ «ВОІІГО-ІІОЯІІ'ШІЬ
■pitlHMtTBO/IUHJM ІМ|ііілтні«ін« aiBi’SMii-yiirBtnf
Н пшомітв'Ллітк-AqHNyAtTMUWioyTpv YTmtAceywTiHeKw «WW^niTMITMIArijA-НфНМірннГмі|ДППТД-n^tAiBxy/BnmcHHKui.-ТТАНЛГОІгрТЛНПОВЧ ^Авятпшнпігбііфн-(0у-н-м(-утпт«оу-п tit noBijA імтжнн-ЛВХКб-ПОГННАвірг#^.;.
Свхпоны-нсново
мдндпгтшннцн-ВІІіМКГЛАІГрТІШМ (ABf нлюлмс-коір К|Н|ІЬШЙСАНІШОЛД ірЮмЛьртОШАГА.) нпсдмннадгп'іі птслсан’мішь^рд отяюмілгвлугхнй дашеісхнш кыглд-тіпспкні монв'фівмпіцн-отыехлгполнх'ь--
Sicat-ppi- Mip? EBwww-Sxiif--.-^ЙЛо-іЧімгп арахвно-кітйіміяі.
4 r viiipwwm S Глліімгннпм
•S ®.НН1ГМКЛНХ4І< J і'Ы "“'“■і’ііро Д.
Да арт Полац-кія Евангеллі Старонка Евангелля са Свята-Тро-іцкага мана-стыра.
снт,айшннш |к*-іі<вкфввг-
Полацка Стафанам Баторыем; Іаана Прадцечы на востраве Экіманскім на Дзвіне, вядомы з 12 ст., адсюль паходзяць два Полацкія еваніылі, у 1583 яму належала 8 вёсак, 120 дымоў у Полацку, зні-шчаны ў час Лівонскай вайны; Троіцкі мужчын-скі за р. Палата, вядомы з 12 ст., адсюль пахо-дзіць адно з Полацкіх евангелляў, спыніў існаван-не ў Лівонскую вайну; Праабражэнскі Запалоцкі; св. Юрыя, у полі за горадам; Машонацкі Уваскрэ-сенскі, знаходзіўся ў Ніжнім Замку, яму належалі 3 вёскі і 5 дворышчаў у Полацку. АУІ.Ярашмч.
ПОЛІТЭІЗМ (ад грэч. poly многа + theos бог) — мнагабожжа, вера ў некалькіх або многіх багоў. Узнік у перыяд распаду першабытнай аб-шчыны на аснове адухаўлення і персаніфікацыі стыхійных сіл і розных з’яў прыроды (гл. Ані-мізм, Татэмізм, Фетбішызм), шанавання разроз-ненных духаў родаплемянных рэлігій (гл. Дзліана-лоіія). Веру ў мноства раўнапраўных фетышаў, ду-хаў змяніла вера ў багоў, якія атрымалі канкрэт-нае аблічча, імя, культ. У рытуале П. гал. ролю адыгрывае жрэцтва, якое групавалася вакол хра-маў, валодала багаццем і вял. уладай. Такімі былі рэлігіі стараж. егіпцян, грэкаў, рымлян і інш. на-родаў , у т.л. і славян, а таксама некаторйх наро-даў Афрыкі, Паўднёвай Амерыкі, Акіяніі. Політэ-істычнымі рэлігіямі з’яўляюцца індуізм, будызм, ламаізм. Элементы П. захаваліся ў монатэістыч-ных рэлігіях: іудаізмс, хрысціянстве, ісламе і інш. (гл. Монатзізм). Напр., у хрысціянстве адначасова з гал. богам захавалася вера ў «святую Тройцу» (Бог-Айцец, Бог-Сын і Бог-Святы Дух), ушанаван-не ангелаў, прарокаў, святых і інш. Пераходнай формай монатэізму да П. з’яўляецца генатэізлі.
260
ПОЛОЦКМЕ — ПРАВАСЛАЎЕ
які прызнае існаванне многіх багоў на чале з ад-ным вярхоўным Богам . Ва ўласным бел. пантэо-не дахрысц. часоў найб. шанаваліся Пярун, Жы-жаль, Вялес, Ярыла і інш. В.В.К/шніш.
«пблОЦКМЕ ЕПАРХМАЛЬНЫЕ ВЕДО-МОСТ14» — орган Полацкай праваслаўнай ду-хоўнай кансісторыі, які выдаваўся ў 1874—1917 у Віцебску на рускай мове штотыднёва. Прызнача-ліся для Полацкай праваслаўнай епархіі, тэрыторыя якой тады адпавядала Віцебскай губерні. Мелі афіц. і неафіц. аддзелы. У афіц. аддзёле друкавалі-ся пастановы і распараджэнні ўрада і мясц. улад па царк. справах, рашэнні і справаздачы Сінода, аб’явы і распараджэнні кансісторыі. У неафіц. частцы друкаваліся матэрыялы, прысвечаныя гіс-торыі і традыцыям правасл. царквы на Віцеб-шчыне, гісторыі храмаў і манастыроў: «Запіскі аб Ветрынскай праваслаўнай царкве Лепельскага па-вета» (1875, № 4), «Спіс прыходаў і прычтаў По-лацкай епархіі» (1876, № 13—22), «Айчынная царква ў мінулым годзе» (1879, № 6). Змяшчаліся біяграфічныя нарысы і ўспаміны пра царк. дзея-чаў («Архіепіскап Васіль Лужынскі, 1879, № 3; «Пяцідзесяцігадовы юбілей Ігнація Малішэўска-га», 1881, № 4), рэцэнзіі на асобныя працы і аг-ляды друку па пытаннях царк. гісторыі і царк. жыцця («Аб кнізе а. Хайніцкага «Нарысы правас-лаўя на Валыні», 1879, № 19; «Аб кнізе Адзінцова «Парадак богаслужэння ў старажытнай Рассіі да XVI стагоддзя», 1881, № 6; «Меркаванні друку па царкоўных пытаннях», 1881, № 4, 5, 15), агляды і рэкламы царк. і свецкай літаратуры. Шмат увагі аддавалася- паказу дзейнасці правасл. царк. брац-тваў, што аднавілася на Віцебшчыне ў 1860-я г., Віцебскага камітэта правасл. місіянерскага т-ва, ролі правасл. царквы ў развіцці народнай адука-цыі на Віцебшчыне. Рэдактары: М.Красавіцкі, М.Багародскі, М.Бярэнскі. У 1995 выданне адноў-лена. В.В.Грышр'см.
ГідНЦІЙ ПІЛАТ (Pontius Pilatus) рымскі пракуратар (намеснік) Іудзеі ў 26—36. Яго праў-ленне было адзначана насіллем і смяротнымі па-караннямі без суда. Зняважлівыя адносіны да рэліг. вераванняў і звычаяў іудзеяў, наборы і падатковы ўціск выклікалі шматлікія паўстанні, якія ён жор-стка душыў. Паводле сведчанняў гісторыка Іосіфа Флавія і новазапаветнай традыцыі П.П. зацвер-дзіў рашэнне сінедрыёна (вышэйшы іудзейскі ор-ган самакіравання і суда) аб прыгаворы да рас-пяцця 1<уса Храста. У евангельскім апавяданні аб судзе над Хрыстом П.П. «узяў вады і вымыў рукі перад народам», каб зняць з сябе віну за праліццё крыві (адсюль выраз «умыць рукі»). У 36 пасля скаргі самарыцян на крывавую расправу над імі П.П. адхілены ад пасады і адпраўлены ў Рым. Па-
водле Яўсевія Кесарыйскага (4 ст.), П.П. скончыў самагубствам у 39, паводле інш. крыніц забіты Неронам. П.П. — герой шэрагу твораў апакры-фічнай літаратуры, выяўленчага мастацтва.
ПОСТ — у некаторых рэлігіях устрыманне на пэўны перыяд ад прыняцця ўсякай ежы або асобных яе відаў; адзін з важных сродкаў царк. рэгламентацыі жыцця вернікаў, паглыблення іх рэлігійнасці. Напр., у правасл. у П. забараняецца скаромная ежа, асабліва мяса. Харчовыя забароны ўзыходзяць каранямі ў мінулае, калі ў выніку не-дахопаў прадуктаў харчавання людзі вымушаны былі самаабмяжоўвацца ў ежы. 3 часам гэтыя за-бароны атрымалі рэліг. санкцыю. Існуюць шмат-дзённыя і аднадзённыя П. У правасл. П. займа-юць каля 200 дзён у год. Вял. П., што папярэдні-чае Вялікадню, доўжыцца 7 тыдняў; Пятроў П. — ад 8 да 42 дзён; Прачысценскі — 2 тыдні і інш. Аднадзённыя П. прадпісваюцца вернікам па сера-дах і пятніцах, а таксама ў інш. дні года. На час П. забараняецца браць шлюб, удзельнічаць у свецкіх забавах. У католікаў П. не такі строгі, яны не прытрымліваюцца шматдзённых П., але да ад-надзённага П. дадаецца і субота, хворым і дзецям дазваляецца ўжываць малочныя стравы. Шчыра посцяць у 1-ю сераду перадвелікоднага П., у пят-ніцу і напярэдадні Прачыстай, у перадкалядны дзень (на 1-ю, ці посную, куццю). У мусульман важнае месца займае П. ураза, у час якога на пра-цягу месяца рамазан забарняецца прымаць ежу ад усходу да заходу сонца. У іудзеяў побач з гра-мадскімі П. існуюць індывідуальныя — па заро-ку, у дзень шанавання памяці бацькоў. І.у.Ктціна.
ПРАВАСЛАУЕ (ад слоў «правільнае праслаў-ленне» Бога) — адзін з асноўных кірункаў у хрыс-ціянстве (побач з каталіцбізліам, пратзстантаз-мам і стараж.-ўсх. цэрквамі). Склалася як яго ўсх. галіна пасля падзелу Рымскай імперыі (395) і аформілася ў 1054 пасля падзслу цэркваў на заход-нюю (каталіцкую) і ўсходнюю (правасл.). Атрымала пашырэнне гал. чынам ва Усх. Еўропе і на Блізкім Усходзе, Першапачаткова была пануючай рэлігіяй Візант. імперыі, таму зведала ўплыў яе гісг. развіц-ця, што адбілася на веравучэнні і арг-цыі правасл. цэркваў. Аснову веравучэння П., сфармуляванага ў сімвалс веры, прынятым на Нікейскім (325) і Канстанцінопальскім (381) усяленскіх саборах, складаюць Свяшчэннае пісанне (Біблія) і паданне Сеяшчэннас {патрбістыка, пастановы першых 7 усяленскіх сабораў і інш.). П. зыходзіць з пры-знання трыадзінага Бога — творцы і кіраўніка Сусвету, замагільнага свету, пасмяротнай адплаты, збавіцельнай міссіі Ііуса Хрыста, які адкрыў маг-чымасць для выратавання чалавека, на якім ля-жыць адбітак першароднага граху. Адно з гал.
КНІГІ ОНЛАЙН
