Рэлігія і царква на Беларусі
Энцыклапедычны даведнік
Памер: 248с.
Мінск 2015
/І/w.: Луцкевіч А. Дзённік // Полымя. 1991. N" 4—5.
М.ІЛўгяная. У.ВЛяхіўскі
ДЗЕСЯЦЬ — ДЗЯТЛАВІЦКІ
93
дзесяць запаведзей — у іудзейскай і хрысціянскай рэлігіях прадпісанні сацыяльнага і маральнага характару, якім царква надае божы аў-тарытэт. Гл. арт. Запаведзб.
ДЗЯДЫ — народны памінальны абрад, ры-туальная вячэра ў памяць памерлых продкаў.Дз. таксама называлі дзень, калі адбываўся абрад, і ня-божчыкаў, якіх ушаноўвалі. Паходзяць Дз. з дахрыс-ціянскага ўсходне-славянскага звычаю тразннг, звя-заны з кулбтам продкаў. Пазней абрад ускладніўся напластаваннем хрысц. культу. Дз. спраўлялі ў пэўныя дні, у залежнасці ад мясцовасці па не-калькі разоў на год, часцей вясной і ўвосень. Гал. былі Змітраўскія Дз. (асяніны) у суботу пе-рад Змітравым днём (26 кастр. с. ст.), а таксама на радаўніцу, перад масленіцай, сёмухай. На Дз. гатавалі рытуальныя стравы (7 і болей няцот-ных святочных і абрадавых страў). Абавязковы-мі былі куцця, клёцкі, бліны, мяса, яечня. Па-водле звычаю, ад кожнай стравы ў асобны по-суд адкладвалі па кавалачку для нябожчыкаў і пакідалі на ноч.
Aim.: Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. Мн., 1986.
ДЗЯРЙЧЫНСКІ каяштар дамінікан-ЦАУ. Існаваў у 1618—1832 у в. Дзярэчын (цяпер Зэльвенскі раён Гродзенскай вобл.). Належаў да лі-тоўскай правінцыі. Засн. мсціслаўскім кашталя-нам Канстанцінам Палубінскім з жонкай Зоф’яй Сапежанкай. У 1685—1832 апекунамі кляштара былі Сапегі. У касцёле пахаваны вядомы воена-чальнік і мецэнат Аляксандр Гіляры Палубінскі (1626—79). Асабліва шанаванымі былі абразы Маці Божай Снежнай, Збавіцедя каля слупа і Ан-тонія Падуанскага. Верагодна, з кляштарам ней-
кім чынам звязаны вядомы лац. старадрук «Rosarium et Officium B.V.M.» А.Палубінскага з медзярытамі Аляксандра Тарасевіча. Пасля ска-савання кляштара касцёл да 1866 заставаўся пара-фіяльным. Мураваныя будынкі 17 ст. адлюстра-ваны на малюнку Напалеона Орды незадоўга да іх разбурэння ў 2-й палавіне 19 ст. Зараз на гэ-тым месцы стаіць неагатычны касцёл 1906—10.
ЛЛ.Ярашзвіч.
ДЗЯТЛАВІЦКІ ПРАВАСЛАўНЫ МА-НАСТЫР. Існаваў у 17—19 ст. Засн. ў 1622 у в. Дзятлавічы Лунінецкага р-на Брэсцкай вобл. каралеўскім дваранінам Канстанцінам Долматам, які завяшчаў свае маёнткі Дзятлавічы і Лунінец настаяцелям Кіева-Пячэрскай лаўры з умовай, што яны пры Дзятлавіцкай Праабражэнскай цар-кве створаць манастыр, падначалены канстанці-нопальскаму патрыярху і кіеўскаму мітрапалі-ту. 3 дыярыуша св. Дзмітрыя Растоўскага вядо-ма, што 23.10.1678 грэчаскі мітрапаліт Мака-рый Лігарыд, які жыў у той час у Слуцкім Тро-іцкім манастыры, правёў тут пахаванне бел. епіскапа слуцкага архімандрыта ФеаЗосія Васіле-віча, памерлага ў Любліне. На працягу ўсёй сва-ёй гісторыі манастыр заставаўся праваслаўным, але ў 1842 яго маёнткі канфіскаваны ў казну (1121 душа), а ён прыпісаны да Пінскаіа Боіаяў ленскага манастыра, а ў 1855 наогул скасаваны. Пабудаваная ў 1823 драўляная царква засталася прыходскай; у ёй ў 1870-я г. захоўвалася рукапіс-нае Евангелле, старадаўні іканастас і літургіч-ныя рэчы, якія сведчылі пра сувязь з Кіева-Пя-чэрскай лаўрай. Частка архіва манастыра ў 19 ст. захоўвалася ў Мінскай духоўнай кансісто-
Дзярэчынскі кляштар дамініканцаў. 3 малюнка Н.Орды. 1877.
94_________________дзячок — друйскі____________________
рыі, з дакументаў вядомы імёны яго ігуменаў па-ЧЫНаЮЧЫ 3 1680-Х Г. АЛЯрашзыч.
ДЗЯЧбК, дзяк, псаломшчык — царкоўны служыцель ніжэйшай ступені ў права-слаўнай царкве, які дапамагае святарам падчас бо-гаслужэнняў. У стараж. хрысціянстве на Д. ўскла-даліся абавязкі неадлучна знаходзіцца пры св. месцах з мэтай аховы і аказання розных паслуг паломнікам. Д. назіраў за маёмасцю храма, за-пальваў свяцільні перад пачаткам богаслужэння і гасіў іх пасля заканчэння яго. 3 часам да абавяз-каў Д. аднесена чытанне і спяванне ў час богаслу-жэння, прынясенне ў алтар прасвір, віна, вады, ладану, прыгатаванне і падача святарам кадзіла, закліканне вернікаў перазвонам, прыбіранне храма і алтара. 3 1885 Д. называюць псалом-шчыкамі.
ддгмлты рэлігійныя -— асноўныя формулы веравучзння, сапраўднасць якіх лічыц-ца бясспрэчнай. Д.р. не падлягаюць перагляду ш зменам. Усе яны абвяшчаюцца богаўстаноў-ленымі, успрынятымі «айцамі і настаўнікамі царквы» праз боскае адкрыццё. Хрысц. догматы сфармуляваны на двух першых усяленскіх сабо-рах і атрымалі назву Нікеа-Цараградскага сім-валу верві. Агульныя хрысц. догматы ўключа-юць вучэнні аб трыадзінстве Бога, увасабленні, збавіцельнай ахвяры, уваскрзсенні Хрыста, яго адзінасутнасці з Богам-Айцом, выратавальнай місіі царквы, уваскрэсенні мёртвых і Страш-ным судзе. Пасля падзелу цэркваў заходняя (рымска-каталіцкая) царква ўключыла ў сваё ве-равучэнне новыя догматы. Яна прызнае прын-цып дагматычнага развіцця, які дазваляе абнаў-ленне Д.р. у адпаведнасці з Пісаннем. Акрамя агульнахрысціянскіх каталіцкія догматы ўключа-юць вучэнне пра зыходжанне Святога Духа ад Бо-
га-Сына, чысцілішча, бязгрэшнасць папы рымска-га ў справах веры, пра бязгрэшнае зачацце Марыі і яе ўзнясенне на неба. Пратэстантызм будуецца на догматах аб апраўданні верай і ўяўленні аб Бібліі як адзінай крыніцы веравучэння. Пра-васл. царква не прызнае прынцып дагматычна-га развіцця і падвяргае крытыцы ўсе Д.р., якія выходзяць па-за межы Нікеа-Цараградскага сім-валу веры.
ДРЎЙСКІ КЛЯШТАР АЙЦбў МАРЫЯ-НАУ. Дзейнічаў у мяст. Друя ў 1923—39. Засн. па ініцыятыве віленскага біскупа і генерала ордэ-на марыянаў ЮМатулевіча і паводле рэскрыптаў папы Пія XI ад 23.7 і 10.8.1923. Арганізацыя дзей-насці кляштара была даручана ксяндзу А.Цікоту, які восенню 1921 выязджаў у Амерыку збіраць сродкі на адкрыццё бел. кляштара, у 1923 пачаў дзейнасць у Друі. Значную ролю ў адкрыцці кляштара адыгралі грашовыя ахвяраванні княгіні М.Радзівіл. Размяшчаўся ў памяшканнях б. бер-нардзінскага кляштара. Пры кляштары была нала-джана гаспадарка, аснову якой склаў фальварак Забароўшчына (60 га). Кляштар забяспечваў ду-хоўныя патрэбы 5-тысячнай парафіі. Казанні чы-таліся на бел. мове ў друйскім касцёле і філіяль-най капліцы ў в. Малькаўшчына. Айцы марыяне дапамаглі ў арганізацыі друйскага жаночага кляш-тара сясцёр еўхарыстак і потым апекавалі яго. У 1924 навіцбіят кляштара налічваў 9 юнакоў, Якія рыхтаваліся ўступіць у ордэн. У кляштар уступілі ксяндзы Я.Германовіч {йМважны), ФЛбрантовіч. У 1924 арганізавана школа (з 1930 гімназія імя Стафана Баторыя, дырэктар у 1924—33 Цікота), навучанне ў якой вялося на польскай мове. Гімна-зія вылучалася дэмакратычнымі традыцыямі, у ёй навучалася моладзь розных веравызнанняў, бед-ных навучэнцаў марыяне апеквалі. У гімназіі вучыліся будучыя гісторык В.Ярмалковіч, мас-так В.Жаўняровіч, рэліг. дзеяч, генерал ордэна марыянаў у 1963—69, заснавальнік б-кі імя Ф.Скарыны ў Лондане Ч.Сіповіч, ксёндз, доктар філасофіі Т.Падзява і інш. У сярэдзіне 1930-х г. друйскія марыяне адкрылі ў Вільні дом студый, куды накіроўваліся выпускнікі гімназіі. Грашо-вымі сродкамі яны падтрымлівалі Беларускую храсціянскую дзліакратыю, садзейнічалі адкрыц-цю ў Вільні бел. друкарні імя Ф.Скарыны, фі-нансавалі выданне бел. перыёдыкі і л-ры. Бел. накіраванасць дзейнасці кляштара варожа сус-тракалася польскімі свецкімі і рэліг. ўладамі. Паступова з Друі ў інш. месцы пераведзены Аб-рантовіч, Германовіч, Цікота. У 1938 палгцыя выселіла з Друі айцоў марыянаў Я.Дашуту, К.Смульку, В.Хамёнка, Ю.Кашыру, праз месяц яшчэ 4 манахаў-беларусаў. Была скарочана коль-
ДРУЦКАЕ — ДУБОВІЧ
95
касць класаў гімназіі, забаронена сумеснае наву-чанне юнакоў і дзяўчат, з мэтай абмежавання ўплыву арганізавана аднатыпная гімназія ў Брас-лаве. У Друю былі накіраваны марыяне-палякі. У канцы 1939 кляштар і гімназія зачынены сав. ўла-дамі. У 1964 Сіповіч заснаваў у Лондане бел. ма-рыянскі дом, дзе знайшлі прытулак некаторыя з друйскіх айцоў марыянаў.
Літ .:Туронак Ю. Беларускія Марыяны ў Аруі // Спад-чына. 1991. № 5. К.С.Шьійлчўскі.
ДРУЦКАЕ ЕВАНГЕЛЛЕ, рукапісны помнік царкоўнаславянскага пісьменства 14 стагоддзя. Адзін з найбольш стараж. і добра захаваных ру-капісаў Полацкай зямлі. Напісана на пергаменце царк.-слав. мовай уставам на 376 старонках фар-матам у аркуш. Маст. аздабленне — застаўкі і 54 ініцыялы тэраталагічнага характару, выкананыя чырвонай фарбай (кінавар). Тэкст размешчаны ў 2 калонкі па 25—28 радкоў у кожнай. Змяшчае кананічныя тэксты, сінодзік (кніга запісаў для памінання) друцкіх князёў, дароўную грамату Ба-гародзіцкай царкве ў Друцку, а таксама тэксты, напісаныя ў 15—18 ст. Найбольш важным з’яўля-ецца запіс, зроблены ў 14 ст. ў канцы асноўнага тэкста Евангелля: «...в лето 6509 (1001) створена бысть церковь смя святая Богородвца вг граде во Дрютьсце» (сапраўднасць запісу пацверджана да-дзенымі сучаснай археалагічнай навукі). Запіс, які стаў падставай для аднаўлення (будаўніцтва нанава) царквы ў Друцку, з’явіўся і прававой асновай для святкавання (2001) юбілею стараж. горада. Паводле дароўнай Граматы, друцкі князь Васіль Міхайлавіч і яго жонка Васіліса перадалі Багародзіцкай царкве «село Муравьмнмчм, м с людьмн н co всемн доходамм м с медовой данью», наладзілі ў ёй «вседеньскую» (штодзённую) слу-жбу. Грамата змяшчае таксама ўказанні панамару, праскурніцы па правядзенню рытуальных дзеян-няў «на кануны к святец Богороднце» і ў час інш. хрысц. (праваслаўных) святаў, а таксама завяшчан-не князя сваім дзецям. Запіс ад 17.3.1441 свед-чыць, што Евангелле з Друцка перадаецца ў Вільню — сталіцу ВКЛ (відавочна, паводле ўказання каралевы Польшчы Соф’і Гальшан-скай), а таксама аб тым, што сьін каралевы, вялікі князь літоўскі Казімір, меў у Вільні «чело-века божьего» Аляксея (запіс у Евангеллі аб пер-шым годзе княжання Казіміра пацвярджаецца і інш. летапіснымі звесткамі). У Вільні Евангелле было перададзена для захавання ў царкву Ува-скрэсення Хрыстова віленскім месцічам (гара-джанінам) Конанам (сынам Аляксея). Уваскрэсен-ская царква з’яўлялася адной з найстараж. сярод 20 правасл. храмаў Вільні, а яе святары лічыліся ў
»П0ОК« fhEMini
г^АД(фАг«мн;іі»мм j> firtnMM^rtMini п S ^ANwire^utiitt ( мп/нденсб.,кгсн(п;і
£ ў мшА-кднкмлцглмі J і МТМІДЛПкНМЮВЛА
СТЬУЛДСМІШНМІПІТ rijpyR qj н мгым м акг . ----------, жмннык^свнннйпвм
ЮН№ІГЛ»ВІ нгло тнплтскмнннапо tQUHK-lttCMfact XrnfMWKMKUMNtOM tKltONKCdUHtKC> -~«1MCA. МЯОПЛ mill МЬБМШАІШГ УлМСАіПМ.НЬНдФ
КНІГІ ОНЛАЙН
