Rodnaja mowa ŭ światyniach
Адам Станкевіч
Памер: 200с.
Вільня 1929
Jak ksi6ndz, pracawau flstramowic spiarsa й Rakawie, Walozynskaha paw., Hannopali pad Mienskam, u Smilawicach, Ihumenskaha paw., u Sienno, MahiloOskaj hub.
Zasluhi Ks. fl. flstTamowica й sprawie bielaruskaj mowy й swiatyni wializarnyja. Praz swaj’e/elihijnyja wiersy jon pradusim pakaza^> Л*? bielaruskaja mowa zdatnaja calkom dla zyccia kascielnaha, a praz heta znacna Jaje pryblizyu da КаЗсіоІа i adcasci Owiou jaje tudy.
26 listapada 1914 h. u dwary Kuchcicy, Ihumenskaha paw. na pachowinach kniazia M. Radziwilla Ks. fl. flstramowic skazau pabielarusku zalobnaje kazannie.
Pasla rasiejskaj rewalucyi 1917 hodu, miens ahladajucysia na praciunikau bielaruskaj mowy й kasciele, Ks. fl. flstramowic kazahni pabielarusku hawaryu dawoli casta.
Za swaju bielaruskasc Ks. f\. flstramowic duza smat ciarpieu ad silnych hetaha swietu: dwa hady byu biez parafii i zyu na lascy й ksiandzou kalehau, adnak zaQsiody astawausia wiernym i Kasciolu i Narodu.
Rstatnim miejscam pracy Ks. R. Rstramowica bylo m. Sienno й MahiloQscynie, dzie jon pamior i pachawany 17 studnia, 1921 h.
Kali wiestka ab smierci fl. Ziaziuli dajsla da Pieciarburhu, u katedry adbylosia zalobnaje nabazenstwa za dusu jaho, jakoje adprawifl arcybiskup J. Cieplak. Na nabazenstwie Blelarus Ks. Edw. Juniewic, wiedamy z balsawickaha sudti nad arc. Cieplakam, skazau adpawiednaje kazannie pabielarusku.
Nie ad recy tut budzie takza uspomnic, sto uzywannie bielaruskaj mowy й kasciele jasce pad kaniec hadoQ piersaha dziesiatka nasaha wieku, zdaralisia i na zachodnich bielaruskalitoQskich ziemlach. Tak napryklad u „Homanie” z 1918 h. u Nr. 31 pad zahaloukam „Bielaruskaje kazannie й Horadzienscynie“ spatykajem uspaminy z 19089 h. niejkaha R. ab zdarehni bye jamu z insymi asobami u KwasaQcy, Horadzienskaha paw. na bielaruskim kazahni u kasciele. U henych uspaminach miz insym cytajem: „... ad piersych sloii kazahnia usie my cysta zdumielisia: ksiondz ргатайіай da narodu pabielarusku.
— 84 —
— 85
Ьь ° d a nas takoJ nawinoj, sto tolki Pram°Gcy pierakanau nas, sto cu. °. га. Кзіопсіг kazau ab pawinnasci swiacic swiatyja dm, ustrymliwajucysia ad stuzbowych zabot i sluchajucy sw. irnsy.
Scyra pryznajusia, sto mianie strasenna j3?1^3^ a’ Jak ^e^a budzie i sto z hetaha , .,’ , e P’ynnasc wymowy, jomkasc i iar ■ । ,yv~’ “■"—~ ^“r"11 ^ wusnau uaroau,
kasc skazau, bahataja abrazowasc nieoazbau 'vy.k^ulanniami niezrazumietaj dla Bielarusau lenaja dascipnasci, abiarnuli skora pacuccio P° uJ,e ™owy G kazariniach i katechizmie... cikawasci u pacuccio zdawolehnia, katoraie _ l ^ка ab henym bietaruskim kazarini me zanikaia praz uwies cas kazarinia. (Jsie KaZa kancajucy swaje Ospaminy,— sybmy. s^cpali tak pilna, jak nikoli Q zvcci i r razysfasia i pa susiednich parachwijach, u kasciele zapanawata niazwycajnaja cis wo h u • ab Im Pamiatajuc badaj i siahorinia. cyt wusy ! wusny, zdajecca, staralisia Qtawic raja P3™^ P'erazyta i ks. kanonika Burkoznaje slowa Kaliz kazarinie skoncytasia, ci dz7 “ Ы UHa 14% h a,nUd na sluchacou: ich wocy hladzieh tak, jak hladziac wocy dziaciej, kali LT?mrmP^"laj^Ca PieknaJa cikaunaja apoл । .Gdziacnasc> zacikaulerinie asobaj ksianzdaw°^nnie pacutym, zmiasalisia razam na twarach hetych scyrych zycharou bielarus
РІеГ^ raZ u 2Уёсі swaim Pacuusych hetak pawazanaje Slowa Bozaje u matcyn.aj mowie. J
nia treba kazac pabielarusku... Miz byusymi na plabanii hascmi z susiednich polskich dwarou i drobnaj slachty znajslisia adnak taklJa’. ^а^а (asabliwa z kabiet), — scyra C‘ nia §5Уга~ horsylisia z prycyny bielaruscyny й kasciele. Tady kanonik pacau, byc^? z Jukawa, sypac Cutymi z wusnau narodu,
pamiorsaha paru hadoii tamu nazad. ft luusiudy wielmi chwalili kazarinie. Staryja uspaminali, sto, jak culi ad backou swaich, 7Я“5кТе^ПІсЬ WereJkach niekali taksama kakani Ь“ arUSkij'a kazarini a Kontrym, domini
: , ^pisarinie hetaha uspaminu pakazwaje, J к mowa bielaruskaja u roznym casie, u rozu^a^^SCOC^ na^a^a kraju, byla Ozywanaj
Zaprosanyja probascam my u hety dzieri P3S 3 tmsy zajslisia da hascinnaj i milaj piabanu dzie paznajomiiisia z ksiandzom, kazausym kazarinie. Heta byu pacesny kanonik Ks. Jan Burba... My wykazali nasa zdziulerinie □ РГУ£У]У siah°hniasniaj niespadziawanki. — ,sto'z aumajecie — adkazau jon — dzie nafod uzywaje bieiaruskaj mowy, tam i kazari
। G mnohichza uznou miascoch, dzie dzie'Ір|ГО2пус^ warunkau hawaryc kazarini u kasl anJsku nia mozna bylo, niekatory’oi Sla I,|У; nia m°hucy swaich parafijan cuaJ ^owaj nawucyc, karystalisia moble ,skaj u pieramiezku z polskaj. Jak ,yParT1inaje Ks W. Hadleuski, nawocny swied hetak hawaryfl Ks. Klam, probasc u Kra‘enicy, Waukawyskaha paw. u h. 191112
— 86 —
CI tejza Horadzienscynie uzywahnie Q Kasciele bielaruskaj mowy nie prarywalasia i dalej. Tak^napryklad Ks. Fr. Ramejka, wiedamy stary Bielarus, u Serasewie, Pruzanskaha paw., dzie jon Ьуй probascam, ad 1916 h. na praciahu kolki hadoG smat papracawau dla prawa rodnaj mowy u swiatyni. Casopis „Беларуская Думка" za 1919 h. u Nr. 22 u stacci pad zahaloGkam: ,,Z padarozy'*, ab dziejnasci Ks. Fr. Ramejki miz insym pisa hetak: ...cennym pracaunikom, scyrym synam Belarusi, katory cicha, biaz rozhalasu, uzo bols jak dziewiac hod niaGpynna pracuje — josc Ks. Fr. Ramejka.
Ciazka bylo pracawac Ks. Ramejku adnamu, biez maralnaj paddzierzki i parady z insymi, majucy kala siabie hetulki worahau nasaj sprawy. Stolki ciazaru pryslosia piera niesci, prykrasci pierazyc! Hdnak nie zwazajucy na heta, adkrywaG skoly, prytulki biela ’ ruskija, katechizacyju dziaciej pierad piersaj spowiedziaj u bielaruskaj wioG mowie. U kasciele casta Boha chwalac piesniami u tejza rodnaj mowie"...
Лргаса hetaha, ad siabie mozam dadac, I sto Ks. Fr. Ramejka takza i kazahni hawaryii 1 casam pabielarusku, jak u Serasewie, tak | i й kaplicy u Wialikim — Siale, Seraseuskaj I parafii, a takza pabielarusku katechizawaG I dziaciej i wucyG piajac bielaruskija relihijnyja I pieSni.
Sapraudy, pa usich kutkoch nasaha kraju, I dzie tolki zyii Bielarusy, paGstawala sprawa bielaruskaj mowy й kasciele.
Cl Kowienskaj dyecezii, da casu paGstarinia sucasnaj litouskapolskaj hranicy, u sucasnaj BraslaGscynie asabliwa, bylo dawoli mnoha Bielarusau katalikoG. Wosza, kali biskupam nowienskim staGsia Karewic, wiedamy pryjaciel Bielarusau, niekatoryja ksiandzy Bielarusy, prypomnili biskupu ab mowie bielaruskaj u Kasciele. (J 1914 h., na ingresie biskupa Karewica Ks. M. Dalecki skazau pramowu, u jakoj ab sprawie rodnaj mowy G Kasciele nasaha narodu, hawaryu: „СІ sklad nasaj dyecezii uwachodziac apraca LitoGcaG znacny lik i druhich narodnasciaG: PalakoG, BielarusaG, LatysoG i NiemcaG. Hetakaja narodnaja rabizna u dyecezii josc abrazom paGsiudnaha Katalickaha Kasciola, katory abymaje Gsie narodnasci na Gsiej ziamli.
Bielarusau u Zmudzkaj dyecezii josc tysiacau 60, a mo‘ i bolej... Bielarusy — narod niarftnoha ciamniejsy za swaich susiedziaG PaJakoG, a nawat i LitoGcaG, i kulturna jany stajac nizej, adnak jany majuc i dobryja starony: duza krepka prywiazany da Kasciola, da Wiery, da duchawienstwa, biskupaG, da Stalicy Apostalskaj.
Jany majuc dusu i serca — kazaG dalej Ks. Dalecki ab Bielarusach — i adduwajud dolu i niadolu, smutak i radasc. Siannia jany ciesacca, dacakausy sabie nowaha biskupa i spadziajucca, sto jon dla Gsich swaich awiecak, nia hledziady na narodna^c, budzie praGdziwym ajcom i duchoGnym kiraGnikom"...
— 88
_ Nadziei Biefarusau katalikou byli susim slusnyja, b° biskup Karewic prawa nasaj moul/pS^ee PrYznawau i paddzierzawau.
12іг?ЛР?йІ' ,ancuhi rasiejskaj carskaj niawoh u 1^917 h., sprawa uzywarinia bieiaruskaj mowy u Kasciele azywilasia znacna.
VIII.
Bielaruskaja mowa й Swiatyniach u 1917 i 18 h.
Bietaruski Nacyjanalny Kamitet u Miensku i jabo stararini sto da bie/aruskaj mowy й Kasciele. Zjezd ksiandzob Bietarusaii 24 i 25 traunia 1917 I). Biskup Edw. Ropp, jabo zyccio, adnosiny da bieiaruskaj mowy й zycci relibijnym. Bielaruskija kazanni й Dzisnienscynie i Wialejscynie. ProciUdziejnasci bieiaruskim kazanniam u Radaskawicacb
Radasc narodu, stucbajucaba slowa Bozaje й rodnaj mowie. Pastyrski list biskupa Edw. Roppa da ducbawiestwa 1917 b ab prawie bzywannia bieiaruskaj mowy й swiatyni ' jabo bistarycnaje znacennie. Zjezd ducbawienstwa й Hermanawicacb 1918 b i bieiarusbaja mowa й zycci kascielnym. Mienski biskup Z. Eazinski i jabo adnosiny da bieiaruskaj mowy. Katalickaja bielaruskaja praca й Miensku Ks. E. Abrantowica, a й Pietrabradzie Ks. L. Cbwiecki.
CI hetym casie Dzo spatykajem arhanizawanaje wystuplerinie bielaruskaha hramadzianstwa й sprawie prawou Bielarusau katalikou u Kasciele. Istnujucy й pacatku rewalucyi Bielaruski Nacyjanalny Kamitet u Miensku 25(12) krasawika 1917 h. praz ruki delehacyi padaO Mahilouskamu arcybiskupu nastupny memorjal: „Katalicki Kasciol, majucy wialikaje
90 —
zadarinie nawucac usie narody, spradwiakou zwarocywausia da usich narodau u ich rodnaj mowe. Patreby hetaha pakazau sam Bohda z katoX ЯЬт l ' 'Ch wu«iam Jar jazykou, h daru„ karystajucy, paslancy Chrystuu Szumi^'rn^ • uS'amu swietu Ewaneliju ,aj d a usich hutarcy i takim parad
k syryli karaleustwa Bozaje na ziamlk
k В|е,агй5 wiera katalickaja Q lacinsrX Ч2'! r3a z P01^ ' * paSy
katallcfwa. syrylasia taksama polSvy lid. r
ru оГоЙ^ ^™1' ,udzieJ razumiec wiekniikimal,%a’ Pa P°lsku wucyli ? e^^ 1 dziela ^h РГУ'
cyn my bacym ciapier, sto narod bielaruski
uma,ltwie zwaroSwajecca da Boha Pa swoJrnu’ a Pa cuzomu.
zrabilJ^ dach°4iaC“y РГУСУП. camu hetak zrabHasia, my bacym, sto z pasyrehniem nahetVe nie^^ ihetak da,ej b^ "ia moza ^° noS da Rahma ?Le razdwaje™ie formy adX Adn ° a 1 !udziej musie z «sam ustu. pic adnej formie — bielaruskaj. Da hetaha !arUuCskiS,e nar°dy’ da hetaha ldzie i narod bie
. “1 ^а$ narod da hetaha casu bvii u nadta ka zawieZci^^ ^™ °2° pa^stata dumale bielaruskuju mowu й Kasciele,
S«d bX ^1* Рі^^ rasiejski u kasciele У Эк° Pros^a zabaraniau hawaryc 4 pa bielarusku, abo, praz zawodz
91 warinie silkom rasiejskaj mowy й Kasciele, spyniau usiakija sproby zawiesci tudy bielaruscynu.
КНІГІ ОНЛАЙН
