Rodnaja mowa ŭ światyniach
Адам Станкевіч
Памер: 200с.
Вільня 1929
— 178 —
— 179 —
sto pry tym byli i slou rodnych sluchali! Wucycielka, katoraja prywiala dziaciej u kasciol, pasla sama kazala: ,,nie przypuszczalam nigdy takiego efektu!" Hetaja pramowa dakazala susim jasna, sto uzo smiela mozna uwiasci bielaruskuju nawuku pa niesparach koznaje niadzieli.
Toje, sto mo1 najbols draznila polskija sfery, heta bielaruskaja relihijnaja piesnia u kasciele. A usioztaki jana uwajsla u kasciol, bo jajejudy klikala patreba dusy bielaruskaj. I trebaz bylo cue, z jakoj paboznasciu i zrazumieriniem wykazau narod swoj nastroj relihijny Q rodnaj piesni bielaruskaj. Piajalisia, spacatku pa „Godzinkach", pasla pa niesparach, hetakija piesni: O, Moj. Boza, wieru TaЬіе, — O Maryja, Matka Boza, — i Matarika Bozaja...
Na zal, u wosieri 1929 h., Ks. St. Hlakouski z Trycouki byu naznacany u Wilniu na prefekta, a Ks. Resec polskaj swieckaj uladaj pazbaijleny stanowisca prefekta Seminaryi u Bielastoku, a takza pazbauleny prawa atrymac jakuju insuju samadzielnuju pasadu 0 Wilenskaj Archidyecezii.
Niachajby papracawau u koznaj bielaruskaj parachwii probasc choc 2 — 3 hady hetak, jak u Trycoucy, a uwies kraj bialaruski pryniauby skora jasnaje, swietlaje ablicca swajoj swiedamasci narodnaj.
Kali heta udalosia u Тгусойсу (jak polskija hazety pisali — pod Warsaw^), to sto z hawaryc ab Wilenscynie, Nawahradcynie?...
Apraca Trycouki tojza Ks. I. Resec hawaryu bielaruskija kazahni 0 Wilni, u Zodziskach, Baradzienicach, Drui i ins.
Ks. dr. St. Hlakoiiski.
(J 1927 h. J. E. sucasny Wilenski Arcybiskup dau dazwol na drukawannie bielaruskaha katalickaha katechizmu, a takza naswoj kost jaho wydau.
— 180 —
181
1928 h. tojza Wilenski flrcypastyr dau swoj dazwol na drukawannie bielaruskaj Historyi owiatoj Staroha Zakona, jakuju napisati Ks. W. Hadleijski.
Ad pacatku 1928 h. takza z dazwolu sucasnaha arcypastyra pad redaktarstwam Ks. Ad. Stankiewica wychodzic u Wilni katalickaja dwutydniowaja casopis „Chryscijanskaja Dumka“. Casopis beta maje sabie za metu pasyrac i wyswiatlac siarod bielaruskich narodnych masau i siarod bielaruskaj intelihiencyi katalickuju nawuku, a takza twaryc bielaruskuju katalickuju literaturu.
Bielaruskaje hramadzianstwa ahulamsprawaj rodnaj mowy u swiatyniach cikawicca usciaz bolej i robie adpawiednyja zachady. Tak napr. 28. XII. 1927 h. Bielaruski Nacyjanalny Kamitet u Wilni u asobnym pismie prasiij archidyecezjalnyja ulady, kab u Duchounaj Seminary! u Wilni byli zawiedzieny lekcyi bielaruskaj mowy literatury i historyi.
Dia pounasci nie adrecy budzie tut uspomnic, sto 1929 h. 23.VII. Ks. Md. Stankiewic, padcas prabywarinia u rodnaj wioscy Arleniaty, Asmianskaha paw., Kreuskaj hminy, skazau pabielarusku nadhrobnuju pramowu na Arleniackich mohilkach, chawajucy susieda. Pramowu hetu narod pryniau z wialikaj pryjemnasciaj. Pasla pramowy prawaslaunyja, byusyja tady na mohilkach, kazali, sto kab hetakaj mowaj ksiandzy pa kasciolach hawaryli kazarini, dyk jany z achwotaj chadzilib u kasciol, dy nawat i katalictwa prynialib.
(Jmacawatisysia u uschodniaj Bielarusi kamunisty u 1921 h., spynili tarn bujny rost bielaruskaha katalickaha zyccia. Zamiest dyecezii Mienskaj paustala dyecezija Pinskaja z stalicaj biskupskaj u Pinsku, pad Polscaj. Na cale hetaj dyecezii staic tojza biskup J.E. Z. Lazinski.
Pastyr hety u swajej dyecezii, u kazanniach dla BielarusaQ katalikou lacinnikau, haworanych pa polsku z pryncypu, dazwalaje pa bielarusku rabic wyjasnierini.
Dla katalikouza uschodniaha abradu (unijatau), jakich u jaho dyecezii znachodzicca uzo znacny lik, dazwalaje hawaryc kazarini cysta bielaruskija.
(J nasyja easy u Pinskaj Dyecezii hawora bielaruskija kazarini a. W. Anoska, probasc unijackaj parafii Alpieh na Palesi. U tejza AIpieni hawora bielaruskija kazarini Ks. P. Tatarynowic, wydatny pramouca, jaki bywaje u a. Anoski dziela pomacy jamu й pastyrskaj jaho pracy.
Naleza tut takza zaznacyc, sto tojza a. Anoska, jasce buducy lacinnikam, hawaryu bielaruskaje kazarinie da bielarusaQ katalikou u Rackanach, Baranawickaha paw. u 1926 h.
Letam 1929 h. J. E. biskup Pinski daii dazwol na drukawannie pa bielarusku knizycy: „Piesni Zalby“ (Naboznaje razwazahnie muki i smierci ZbaOcy nasaha Jezusa Chrystusa).
Patreba bielaruskaj mowy й Kasciele u dyecezii Pinskaj siarod BielarusaQ katalikou adcuwajecca sapraudy. Wos 2 wierasnia 1929 h. mnohija kataliki parafii NowajaMys, * Barana
— 182
183 —
wickaha paw. biskupu pinskamu zlazyli padannie, prosiacy jaho Qwiesci 0 ichnaj parafii kazarini i ahulam dadatkowyja nabazenstwy pa
Ks. P. Tatarynowic.
bielarusku. Dawiedausysia ab hetaj prosbie swaich parafijan, probasc z NowajMysy Ks. Madalinski расай wostra wystupac ргосій bielaruskaj mowy.
Padobnyja padaiini zlozany tamuz Pi.nskamu katalickamu biskupu z parafijaij Lachawicy i Miadzwiedzicy.
Kali zajsla hutarka ab Miadzwiedzicach, dyk treba tut prypomnic, sto tarn uzo byli bielaruskija kazarini й 1917 h., katoryja hawaryu Ks. Ant. Dziemiaskiewic padcas prabywarinia й tahocasnaha Miadzwiedzickaha probasca Ks. Al. de WoldoChrulewica, a takza u 1918 h., katoryja hawaryu Ks. P. Tatarynowic, tady jasce subdyjakan. Parafijanie sluchali hetych kazariniati z wialikim zacikaulehniem, plakali i ciesylisia. Raz tolki zdaryusia maly wypadak. Adzin z parafijanau, nawucany worahami bielaruscyny, na Mowy Hod, kali Ks. P. T. pacyпай kazarinie, nia smiela, jakby nie swaim holasama, dazwausia: ,,pa jakomu beta da nas haworys“... Ale mowy nie prarwati. Ludzi z wyraznym niezdawoleriniem utaropilisia na jaho, dyk na hetym i skoncylasia „opozycyja". Pasla hetaha praz dotihi cas byli й Miadzwiedzicach bietaruskija kazarini i, apraca dobraha, nichto ab ich nicoha bols nie kazaij.
(J mieru sil swaich rupiusia takza ab rodnaj mowie й swiatyni Ks. Adam Lisouski, niadauna rasstausysia z hetym swietam. Jon pieratlumacyu na bielaruskuju mowu nastupnyja casciny Nowaha Zakonu: Apokalipsis, Apostalskija Dziei, listy sw. Paula: da Rymlan, da Galatau, piersy i druhi da Karyntaui. Praiida, tlumacerinii Ks. A. Lisouskaha nie takija dobryja, kab mahli bye drukawany, ale dla cyjej lepsaj u tymza kirunku pracy mohuc bye du’ za karysny.
— 184 —
— 185
Dia pounasci nasaha ahladu naleza takza slou kolki paswiacic Latwii. Zywie tam
Ks. ADAM LISOOSKI (6.1. 1884 + 9X 1929).
usich Bielarusau da sta tysiac, z jakich tysiac da piacdziesiaci — heta Bielarusy kataliki.
Sucasny arcybiskup Latwijski Springowic mieu dumku dla Bielarusau katalikod stwaryc
dwa asobnyja dekanaty z bielaruskim duchawienstwam na cale. Dla niawiedamych nam prycyn plan hety dahetul nia zdziejsnieny. Ahulam adnak treba skazac, sto bielaruskaja mowa u Kasciele u Latwii, choc duza skromny, ale adnak maje dostup. Byli napr. wypadki, sto hawaryu tam kazahni pa bielarusku Ks. A Nawicki, a takza hawaryli aposnim casam insyja ksiandzy u Prydrujsku, Hrywie, Balbmawie, Kraslaucy i ins. Ciapier tam syroka karystajecca bielaruskaj mowaj u kascielnym zycci latwijskich katalikou Bielarusau Ks. I. Hajlewic, probasc u Balbinawie.
Pacatki uzywahnia rodnaj mowy u Kasciele spatykajem takza siarod bielaruskaj emihracyi u dalokaj Amerycy. Pacynalnikam hetaj sprawy й Zlucanych Stanach Ameryki zjaulajecca Ks. praf. Dr. J. Tarasewic.
Radziusia jon u 1897 h. u wioscy Klesniaki, niedaloka Wasilisak, Lidzkaha paw. Skoncyusy dwuchklasowuju rasiejskuju skolu, jak syn biednych backou, dalej u nawuki pajsci nia moh. Dyk wybrausia malady Tarasewic, 16ci letni — chlapcuk u Ameryku, kab ujasnym mazalom zarabic hrosy, dy dalej wucycca. G Amerycy Janka Tarasewic dniom pracawau na fabrycy, a nocaj wucyusia. I hetak swajho dapiail. Skoncyusy siarednija nawuki u Amerycy, pajechau u Fryburg Swajcarski, dzie, ustupiusy й zakon i paswiacany na ksiandza, skoncyu uniwersytet i dastau wuconaje zwan nie doktara. Ks. Dr. J. Tarasewic josc ciapier prafesaram misyjanarskaj Seminaryi й Alta
— 186 —
— 187
mont u Njujorskim Stanie fimeryki. Maie napisany nawukowyja pracy z haliny teolohii i filozofii i wiedamy dawoli syroka й katalickich
a. praf. dr. JAN TARASEWlC.
wuconych kruhoch. Hni rodnaj mowy, ani swajho narodu ks. prafesar na cuzynie nie za□ yusiL. tam Slar°d bieiaruskaj emihracyi budzic bielaruskaha ducha. Na jaho cesc wypala
й Rmerycy, jak my uzo uspomnili, skazac piersaje bielaruskaje kazarinie. Woi, sto jon pisa ab hetym histarycnym zdareiini й 1926 h: ...„Pad kaniec zniunia byu ja й Nashuo N. II. u litouskim kasciele. Tam smat josc Bielarusaijkatalikou. Polskaja parachwija skladajecca tolki z ich. CI subotu Litoucy skazali im, cto ja budu miec kazahnie pa bielarusku й litouskim kasciele й niadzielu ranicaj. Usie tyja, sto paculi hetu wiestku, prysli nazautra ranicaj na Sumu da litouskaha kasciola. Kasciol byu pierapounieny — jak bitkom nabity. Cl Sumie pracytau ja Ewaneliju pa anhielsku i skazau, sto pa sumie budzie Ewanelija i kazahnie pa bielarusku, kali chto choca pasluchac, dyk chaj zastaniecca na minut 25, abo pauhadzinki. CIsie astalisia. Cisynia. Wializarnaja cisynia panawala, kali cytau ja pa bielarusku Ewaneliju, a pasla kazau pa bielarusku kazahnie. Niekatoryja wusy nastatilali, kab koznaje slowa dobra pacuc. Maje ludzi prosta hlytali koznaje slouca, prymali jaho da swajej bielaruskaj dusy z wialikaj radasciaj. Heta Ьуй wialiki dzieh dla ich, dzieh, kali piersy raz na swaim zycci paculi swajo rodnaje slowa й kasciele, kali slowa Bozaje tlumacylasia im u ich rodnaj, darahoj i zrazumielaj mowie...”
Ciapierza, kali й padmohu Ks. J. Tarasewicu ргуЬуй u Ameryku Ks. W. Sutowic, treba spadziawacca, sto praca za bielaruskuju mowu й swiatyni siarod nasaj emihracyi pojdzie upierad u wolnaj Rmerycy jasce sparcej.
Pisucy ab nasaj mowie й swiatyniach,
— 189
— 188 —
praz niedahlad, na swaim miejscy nie zaznacyli my jasce ab paru faktach hodnych uwahi. Niedachwat heny dapauniajem tut.
Padcas slaunaj wizytacyi J. E. arcyb. E. Roppa u 1917 h. jasce byli bielaruskija kazarini u Dauhinawie, jakija hawaryu Ks. M. Piatroiiski i u Budslawie, dzie hawaryu Ks. J. Bajka. G tymza Budslawie pasla pastyrskaj wizytacyi praz douhi cas u kasciele piajali bielaruskija piesni.
КНІГІ ОНЛАЙН
