Rodnaja mowa ŭ światyniach
Адам Станкевіч
Памер: 200с.
Вільня 1929
Uznouza 19.V.1925 h. bielaruskaje katalickaje duchawienstwa zlazyla memorjal Konferencyi Biskupau. Z hetaha memorjalu dawiedywajemsia, sto uwa uschodnich wajawodstwach Polscy znachodzicca bolsmiens miljon katalikoQ Bieiarusau i sto Bieiarusy kataliki, jak znacnaja skladowaja case W’^. ™lljonnaj ha bielaruskaha narodu, razam z Bielarusami prawaslaQnymi budzicca da ^ied.a,Paba zyC cia, skladajucy swajmu narodu jak ce’asci, swaju pracu i duchowaje tworstwa, a takza damahajucca prawa dla swajej mowy ak u zycci aswietnym, palitycnym 1 hra™adzk'"? talc i u zycci relihijnaka^cielnym... A my ка talickija ksiandzy cytajem dalej u memorjale — duchounyja pastyry bieiarusau katalikou, jak syny jaho takza pracujem dla adra
— 144 —
— 145 —
S'1"'3 . swaJho narodu, zwaracwajucy praduSozv( I "’ '°'е' ^ Wiera k=‘='*kafa, jak depozyt^ i apora miela zapeunienaie sabi^ S'Tah katalikoQ bielarusau, a tak
za kab zhetul pramianilasia i na nasych brafTyCh Dyk Jak Bietarusy katalitak„‘ duchawienstwa ich, zahawaryli й sorawie uzywarinia rodnaj mowy Q Kalciele^ol
Йь "'^2™^*^ sen?
ьХй^Т^іЧ^ Ра^УГ5ка^ Praca siarod ^a f kuBd^a ' ^“ЛХ^Ь^
ySz«%S
^^°ВаГ nastupnymi pazadahniami; i Jak a WIHM P^ ?Ci ° Semlnaryi duchounyja U W Ini I Pinsku nawucarinie bielaruskai wy, literatury i historyi. arusKaj mo
lawal^b^u^"0™7’ jakija Jak naleza rehuawahЬ uwiadzjennie i uzywarinie bielaruskai I k dadatkowych nabazenstwach na bie
eceziian P7J^zhranieeriniach i padzielach dy
J J PaLozanych na ziemlach uschodnich ren? hrSnr^’ • ble,aruskiJa etnohraficnyja teh eny, hranicacyja z narodam polskim ci йкга
I inskim, dalucyc da ich etnohraficnych asiarodкай“. Memorjal hety padpisali 15 ksiandzou, jak pradstaQniki bielaruskaha katalickaha duchawienstwa ahulam. Wos ich imiony i prozwiscy: Ks. F. ftbrantowic, Pralat Kapituly PinI skaj, Ks. Dr. J. Resec, prafesar Wilenskaj SeI minaryi, Ks. Rnt. Zienkiewic, dziekan u_ Hlybokim, Ks. W. Hadleiiski, probasc u Zodziskach, Ks. H. Cikota, probasc u Drui, Ks. F. Ramejka, probasc u Zadarozy, Ks. ft. Stankiewic, pasol na Sojm, Ks. W. Sutowic, probasc u Baradzienicach, Ks. J. Siemaskiewic, probase u Lawaryskach, „Ks. K. Stepowic, probasc u Zaswiry, Ks. M. Saikiewic, probasc u Trakielach, Ks. W. Chamionak, wikary й Drui, Ks. F. fllaskiewic, probasc u Udziale, Ks. ft. ftiihustynowic, probasc u Dauhinawie i Ks. Dr. ftnt. Syska, probasc u Krosynie.
Na Konferencyi memorjal hety Ьуй razhledzany i z jaho prycyny byla pryniata rezalucyja, sto duchowyja patreby Qsich wiernych biaz roznicy narodnasci naleza zdawolwac prychilna i sprawiadliwa.
— 147 —
X.
Bietaruskaja mowa u Swiatyniach 192530 h.
Zracennie biskupa J. Matulewica z Wilenskaj biskupskaj stalicy. Pryjezd na betu stalicu J. E. Arc. JatbzykoHskaba. Bietarusy kata^' J Rytua/. Ks. W. Sutowic i praca jabo й Baradzienicacb. Skasawannie й Baradzienickim kasciele bietaruskaj mowy й 7927 b i adnosiny^ da betaba zdarennia parafijan. Ks. W. HadleHski i praca jabo й Zodziskacb. Skasawannie bietaruskaj mowy й Zodzisnym kasciele й 7927 b' а^О8^пУ da betaba zdarennia parafijan. Ks. K. Stepowic i jabo praca dla rodnaj mowy й swotyni. Bietaruskaja mowa й kasciele й Drui, u Malkauscynie, u Idolcie i й Leonpoli. Ajcy Jezuity й Albertynie i й Synkawicacb i icb adnosiny da bietaruskaj mowy й Kasciele.
^' ^' Resec ' ІаЬ° praca dla bietaruskaj mowy й kasciele й Тгусойсу, a takza й insycb miascocb Bietaruski Nacyjanalny Kamitet i zacbady sto da rodnaj mowy й swiatyni. Nowy bietatuski Katalicki Katecbizm i Swiataja Historyja. Biskup Pinski J. E. Z. Eazinski I )abo sucasnyja adnosiny da bietaruskaj mowy u Kasciele tacinskaba i uscbodniaba abradu. a. W. Anoska; Ks. P. Tatarynowic i bietaruskaja mowa й swiatyniacb. NowajaMys, Lacbawicy, Miadzwiedzicy. ■
Ks. Ad. LisoQski i bietaruskaja mowa й Kaiciele. Bietaruskaja mowa й Kasciele й Eatwii. Ks. J. Tarasewib i bietaruskaja mowa й Kaiciele й Amerycy. Dapaiiniennie. Zakancennie.
Biskupu Matulewicu Konkordat Polscy z Rpostalskaj Stalicaj adkryil mahcyma^ci, jakich jon bajatisia i staranitisia. Dla jaho bylo jasnym, sto apirajucysia na konkordacie cywilnyja Qlady polskija buduc jasce bols, jak raniej rabic nacisk u kirunku paralizawaiinia praz Kasciol usiakich narodnarelihijnych pacynahniaii katalikou, nalezacych u Polscy da nacyjanalnych miensasciau. Dla biskupa Matulewica bylo jasnym, sto wytwarytisajesia palazannie samo praz siabie ticiahnie jaho, jak zainteresawanaha dziela jaho kascielnaha stanowisca, u wir baracby miz uradam i nacyjanalnymi miensasciami takza i u zycci kascielnym. Usiakajza baraccy, usiakaha dziejnaha zmahahnia, biskup Matulewic dziela swiatasci swajho charaktaru, staranitisia, dyk dziela hetaha letam 1925 h. prasiti sw. Rjca, ab pryniacci jaho zracerinia z Wilenskaj stalicy. Prosbu biskupa Matulewica, pasla nahaworu astacca, sw. Rjciec urescie pryniau, nadajucy jamu adnacasna tytul arcybiskupa.
Na wifenskuju biskupskuju stalicu Ьуй naznacany sucasny biskup J. E. R. JalbzykoOski, jaki abniau kiraunictwa wilenskaj dyecezijaj 8.IX.1926. Na mocy konkordau dyecezija heta padniesiena da hodnasci achridyecezii, a jaje biskupy da hodnasci arcybiksupaQ.
— 148 —
149 —
G wosieh tahoz hodu Kuryja arcybiskupskaja atrymala cikawy dakument, jaki swiedCa ab uzroscie patreb bielarusau katalikoti u zycci kascielnym. G hetym Casie wysejsyja duchounyja ulady rychtawali da druku nowy Rytual (kniha prawilaQ, jak spraDIac Sakramanty i adpratilac niekatoryja nabazenstwy). G zwiazku z hetym tahoCasny probasC Zodzisny Ks. W. Hadleuski zwiarnuusia da Kuryi Rrcybiskupskaj Wilenskaj (1926.16. XI № 131) z nastupnaha zmiestu pismom: „dziela uzrostu swiedamasci bielaruskaha narodu daspiela patreba pamiascic u nowym Rytuale patahni i ad^a^ takza pabielarusku. Patreba heta josc duza zywoj asabliwa sto da bielaruskaj intelihiencyi, jakaja nieachwotna hladzic na pytanni, zadawanyja jej u Cuzoj mowie. Takza sama i dla ludziej wiaskowych josc kanieCnym uwiadziennie mowy bielaruskaj u Rytua'e u pytariniach pry chroscie i slubie, bo jaПУ’ n'e razumiejuCy dobra polskaj mowy, nia mohuc^ dawac patrebnych adkazau". Dalej ^Ут^а dakumencie Ks. W. Hadleuski daje zycciowy pryklad u hetaj sprawie i prosie KuгУ1й paCynic starahni ab uwiadziehni bielaruskaj mowy й Rytual. Wyniku adnak heta sprawa nia miela nijakaha.
G hetym casie bielaruskaja mowa byla Pastajanna uzywanaj u BaradzieniCach, u Zodziskach i Drui, Cas ad casu u Zaswiry. Hetyja parafii u sprawie bielaruskaj relihijnaj kultury„ adyhrali pawaznuju rol i dziela hetaha naleza nam nad imi zatrymacca syrej.
G Baradzienicach praz dziesiac hadon
(19171927) byu probascam wiedamy bielaruski kulturny pracaunik Ks. W. SutowiC, jaki praz hetychza dziesiac hadou uzywau bielaruskaj mowy jak u kazahniach, tak i u dadatkowym naba'zenstwie ahulam.
Ks. W. Sutowic rodam z wioski Sutawi. Cy, Smarhonskaj hminy. Pasla seminaryi, skoncyusy jasce dwa kursy Duchotinaj Bkademii u Pietrahradzie i dziela prycyn materjalnych nia mohucy dalej wiesci swaje nawuki, byu naznacany na probasca 0 Baradzienicy й 1917 h. Byu heta Cas hrozny. Rewalucyja busawala: hareli dwary, bandytyzm i hrabiezstwa syrylisia, front wajenny razwaliwausia, a zauniery, pakidajuCy jaho, z aruzzam u rukach, zmuCanyja 'i zdemoralizawanyja wajnoj nawodzili zach na .pryfrantowyja i dalejsyja wakojicy. Ks. W. SutowiC nie zdryhanuusia. Sapraudy z bielaruskaj ciarpliwasciaj trywau jon na stanowisCy, Casta zyccia niapeuny. Hdzin na rassalelych falach ludzkoj zauziatasci kirawau jon pawieranaj jamu lodkaj u prystah sup’akoju, razwahi, paradku, wytrywala^ci, sprawiadliwasci, pracujuCy wytrywala dla rodnaj kultury.
Pa zudasciach rewalucyi prysla akupacyja niamieckaja. Nastupili biezahladnyja rekwizycyi, a za imi farmalny holad. Nie pierastrasyla heta Ks. W. SutowiCa. Razam z narodam zyu i razam harawau.
Grescie nadysla Cyrwonaja armija balsawikou. Ksiandzy susiedzi biazmala usie pakidali parafii i pauciekali. Ks. SutowiC nia spuzausia i balsawikou. Міей Cystaje sumlerinie prad Boham i prad narodam.
150
— 151
I hetak prazyfi Ks. W. Sutowic na stanowiscy probasca u Baradzienicach, dziesiac nadou siejacy slowa Bozaje u rodnaj mowie.
Ks. w. SutowiC.
, . ^'e ksiondz hety dziejnasc swaju nie abmiezwau tolki da swajej parafii. Jon casta hawaryu bielaruskija kazanni i u mnohich susiednich parafijach, jak NowyPahost,f Sarkau
scyna, Hermanawicy, Ikazn, Dalokija, Druja, Jody, u kaplicach Baradzienickaj parafii: Barawyja i Nawalaka, u (Jdziale, a takza 0 Wilni i Zodziskach. Narod sluchaO jaho zausiody z wialikaj prychilnasciaj i radasciaj i ciapier toj cas uspaminaje z lubasciaj.
Karystajucysia hetak syroka bielaruskaj mowaj, Ks. W. Sutowic apirausia pradusim na rasparadzerini bp. Roppa z 1917 h. Wos sto jon ab hetym pisa da. biskupa Matulewica 3ha sakawika 1925 h. za № 35:
„Ad miesiaca lutaha 1917 h. Ahlad Bozy pastawiu mianie probascam u Baradzienickaj parafii dla pracy nad zbaulehniem dus ludzkich. Tut adrazu spasciaroh ja mnohija niedachv^aty й swiatoj wiery i maralnasci chryscijanskaj maich parafijan, na sto zwiarnuu swaju Qwahu i krychu ріегатіапій sposab nawucannia ich.
Ludzi, siarod katorych ja pracuju jak duspastyr, usie pa narodnasci Bielarusy i mowa ich bielaruskaja. Zatym, apirajucysia na zakon biskupa Roppa z 1917 h., kaliniekali расай ja mowie nawuki й kasciele Baradzienickim pabielarusku. Na praktycy sposab nawucarinia pabielarusku pakazausia duza dobrym i adpawiednym dla prostaha sielanina. Tady storaz casciej prychodzilasia uzywac u kasciele bielaruskaj mowy.
Ad wialikaha postu 1921 h. dziakujucy damahanniam wusnym i na pismie maich parafijan, mnoju zawiedzieny byli na pastajanna bielaruskija nawuki na piersym miejsey, a pol
— 152 —
153 —
skija na druhim. fldrazu tady pakazalasia, sto polskich nawuk sluchala ludziej duza mala. Prychodzila da taho, sto na kazahni polskim astawalasia da trochcatyroch calawiek. Toje, sto mala astawalasia sluchacou ' na polskija kazanni, zmusila mianie papolsku hawaryc nawuki tolki й wazniejsyja swiaty.
Parafijanie maje dobra prywykli da bielaruskaj mowy й kasciele. flchwotna sluchajuc bielaruskich nawuk i piajuc bielaruskija kascielnyja piesni. Dzieci ichnyja da piersaj spowiedzi i swiatoj Komunii pryhataulajucca pabielarusku i nawuk relihii pa skolach pacatkowych sluchajuc takza pa bielarusku.
КНІГІ ОНЛАЙН
