Rodnaja mowa ŭ światyniach
Адам Станкевіч
Памер: 200с.
Вільня 1929
Palakou stalych zycharau majej parafii josc asob jakich piac, a polskich uradoucau taksama duza mala. G kasciol jany tisie chodziac dosyc redka. Takim cynam dziela karysci i zbaulehnia dusau u majej parafii й nawucahni ludziej ustalitisia hetaki paradak: pabielarusku adbywajecca nawuka koznaj niadzieli i swiata padcas sumy, a pa polsku й wazniejsyja swjaty, jak: Kalady, Mowy Hod, sw. Jazepa, Wialikdzieh, sw. Piatra i Pauly, Zychod Sw. Ducha, Gniebauziaccie Najsw. Dziewy Maryi i sw. Rocha try dni.
Hetym prasu Wasu Ekscelencyju taki paradak nawucahnia й Baradzienickim kasciele zacwierdzic jak staly.
Paradak hetki, jaki Ostalila samo zyccio i jaki adpawiadaO praudziwamu stanu parafii i sapraudnym jaje patrebam, biskup Matulewic pacwierdziti.
Heta wialikaja relihijnakulturnaja rabota Ks. W. outowica byla adnak spyniena. 12studnia 1927 h. duchoOnaj uladaj jon byu z Baradzienic zabrany i naznacany na wikaraha.
Wikarym Ks. W. Sutowic pabyu niesta hod u Lidzie i Trzciannym i wyjechau u Hmeryku, dzie takza pacynaje bielaruskakascielnuju pracu siarod bielaruskaj emihracyi.
G Baradzienicy й wiasnawych miesiacach tahoz 1927 h. byu naznacany na probasca Ks. St. Mazejka, jaki bielaruskija kazahni skasawau.
Parafijanie wyslali da dziesiaci prosЬай z mnostwam podpisau i da Hrcybiskupa i da Nuncyjusa й Warsawie, prosiacy ich, kab u Baradzienickim kasciele adbywalisia kazanni takza i pa bielarusku. Prosby ich dahetul, dziela palitycnych warunkau, astalisia na zal biaz wyniku.
Pa Baradzienicach na asabliwuju Owahu й sprawie rodnaj mowy й swiatyni zasluzwajuc Zodziski, Wialejskaha paw. i ich probasc, syroka wiedamy siarod bielaruskaha narodu, Ks.W. Hadleuski. ........
Ksiondz hety prybyu u Zodziski u 1921 hodzie. Paznausy jak sled parafiju, jakaja й wializarnaj swajej bolsasci josc bielaruskaja, a takza pasluchausy prosby parafijan, jak dobry pastyr, prysou da prakanahnia ab patrebie й pastyrskaj i ahulam kascielnaj pracy karystacca mowaj bielaruskaj. Wosza 7ha wierasnia 1924 h Zodzisnyja parafijanie paculi й kasciele z ambony piersaje bielaruskaje kazahnie.
Siarod narodu z kazahniau u rodnaj mowie bylo zdawolehnie nieapisanaje. Kasciol
154 —
155 —
zausiody Ьуй bitkom nabity. Byli tolki nie zdawoleny kruhi dworskija i uradawyja.
wyniku hetaha palitycnaha niezdawolennia Delehat polskaha uradu й Wilni zwiarnuusia da biskupa Matulewica, kab spynic m°inUJ?’J^ kazau, dla Polscy dziejnasc Ks. n iV5^3^3' Damahahnie hetaje biskup 1I.XI.1924 h. pieraslau Ks. W. Hadleuskamu, kab hety dau swajo tlumacennie na pastaulenyja jamu uradawyja zakidy. U adkazie Ks. W. Hadleuskaha z dnia 15.XI.24 h. za № 173 miz insym . cytajem: 7
•••^Pryn*ausy parafiju й 1921 h., starausia ja zblizycca da narodu, kab paznac jaho patreby, asabiiwa dziela taho, • sto narod hety pa kolkiletnim badziahni na cuzynie (z prycyny wajny. Pryp. autara) warocausia damou zdemorahzawany i й zycci relihijnym zdziceiym. Bacacy,~ sto niwa sercau ludzkich josc m°cna parossaja dzikim ziellem,’ a majucy zausiody prad saboj holas Stalicy Piatrowaj „usio naprawic u Chryscie", a holas hety moza najbols tasawacca da dauniejsaha frontu rasiejskaniamieckaha, .dzie byla nia tolki ruiPa m^erjalnsja, ale takza i maralnaja, ja asabliwuju zwiarnuu uwahu pradusim na slowa Bozaje, jakoje Chrystus zahadati niesci usim narodam: „dyk iducy nawucajcie usie narody wucacy ich spauniac usio, sto tolki ja warn zahadau (Mat. 28, 1920). J
flhlad Bozy pastawiu mianie kaplanam siarod bielaruskaha narodu i dawieryu mnie u asobie Wasaj Ekscelencyi kiraQnictwa Zodzisnaj parafijaj. Bacacy masy bielaruskaha
narodu, masy ciomnyja i apuscanyja, a razam prahnucyja praudy i sprawiadliwasci, starausia ja й nawucahrti nawuki Chrystowaj datasawacca da ich paniaccia, da stanu ich rozumu. Ja uwazau, sto poOnaje datasawahnie da paniaccia bielaruskaha narodu josc trudnym, a nawat niemahcymym, a heta dziela henaj razbieznasci, jakaja panuje й dusy Bielarusa miz zycciom stodziennym i kascielnym, bo nawucahnie slowa Bozaha adbywajecca й nasym kraju й mowie polskaj, a narod uzywaje mo■wy bielaruskaj. Bacacy hetuju razbieznasc, ja starausia choc adcasci jaje naprawic, uplatajucy niaraz u polskija kazanni bielaruskija zwaroty, asabiiwa padajucy pryklady. Zdawalasia tady mnie, sto narod budzicca z spiacki, padnosie halowy swaje i adcyniaje wusy, kab sluchac. Swiedkam hetaha moza bye Ks; Ur. J. Resec, praf. Sem. Duch. u Wiln^ katory, buducy й Zodziskach letam sioleta, cuu raskaz prykladu й bielaruskaj mowie...
DajsoQ ja da wywadu, sto mowa bielaruskaja bols datasawana da paniaccia bielaruskaha narodu, jak polskaja. Chocucy adnak akancalna prakanacca й praudziwasci maich dosiedau, sto narod bols skarystaje z bielaruskich kazahniau, jak z polskich, ja pastanawiu skazac na probu kazahnie cysta pa bielarusku. Zrabiu ja heta 7.IX. b. h. U blizejsuju ^ladzielu ja spasciaroh, sto ucasnikau u nabazenstwie znacna bols, sto narod z bolsym zacikaulenniem sluchaje Slowa Bozaha i achwatniej biare jaho da serca. Lik ludziej u kasciele uzrastau z koznym tydniem, u niekatoryja niadzieli kas
156 —
— 157 —
Ks. w. hadleOski.
ciol nia moh zmiascac molacychsia... Z druhohaz uznoQ boku, spadziajudysia, Sto josc ludzi nieachwotna nastrojeny da bielaruskaj mowy, ja aznajmiu, Sto tyja, jakija zadajuc slu
chad Slowa Bozaje pa polsku, niachaj zbiaruc podpisy, a tady, wiedajucy hcbu mozna budzie Qlazyc paradak u kazahniach bielaruskich i polskich. Bb hetym usim mieu ja ziazyc adpawiedny rapart WaSaj Ekscelencyi z prosbaj ab decyzyju, ale Cipieradzila mianie interwencyja ulady swieckaj..." ц u
Dalej u tymza dakumancie Ks, w. naaleuski zapiarecwaje usim zakidam charaktaru palitycnaha, staulenym jamu Qradam.
Charakternaja rec, Sto polskaja starana. ab cym uspaminaje й swaim raparcie Ks. w. ri’ nazbirafa zadajucych kazanniab pa polsku pod pisau tolki da dwuch sot u parafii, katoraja nalicaje 3.300 duS.
Wosza hetaja starana niezdawolenycn dalej Sukala zdawolennia prad duchounymi uladami» w
□ adkaz na probnyja pacynanni ixs. w. Hadleuskaha biskup Matulewic, widac pad presijaj z boku polskaha, dad jamu zahad, kab zarazza bylo Qwiedziena nazad kazahnie polS ^ Ha heta Ks. W. Hadleuski 26. II. 1925 h. za № 29 zlazyii biskupu nastupny rapart:
SpaQniajudy zahad Wasaj Ekscelencyi z dn. II. XI. 24 h. za № 3687, bylo zarazza uwiedziena й ZodziSny kasciol kazannie u pol skaj mowie, pry hetym bylo abwiescana z ambony ab wysejuspomnienym zahadzie Wasaj Ekscelencyi, kab usie, zadajuCyja sluchac slowa Bozaje papolsku, wiedali ab hetym i astawalisia pa sumie й kasciele. (J piersuju nia
158 —
159 —
dzielu astalosia sluchac polskaha kazannia kala 40 ‘asob, u druhuju niadzielu krychu mieniej — asob 2530, hetaja licba asob mieniejbolej astawalasia u koznuju niadzielu i Swiata az da Kalad. Na piersy dzieri Kalad ja zrabiu publicny padrachunak asob, sluchajucych polskaj nawuki: bylo u kasciele muzcyn sesc, a kabiet piatnaccac, razam 21 asoba. Tahdyz pa kazarini zrabiu ja uwahu, sto hetakaja malaja licba wyhladaje u kasciele nadta sumna i zaachwocywau, kab staralisia й bolsym liku astawacca i zbiracca na polskuju nawuku. Hetajez zaachwocarinie ja pautaryu na Nowy Hod pry pounym kasciele narodu na bielaruskaj nawucy й casie sumy, adnak i Q toj dzieri astalosia sluchac polskaje nawuki nia bolej 25 asob. Hetaja licba sluchacou (mieniejbolej 2025 asob) uzo pakazwaje na staly lik zadajucych sluchac nawuki papolsku, pry hetym muzcyn astajecca zausiody 57 asob, a zancyn rozna, ale nia bolej 2025 asob.
Sausim inaks wyhladaje sprawa z bielaruskimi nawukami — tady ludziej pouny kasciol, nawat bolej prychodzic ciapier, cym heta bylo dauniej pierad uwiadzieriniem bielaruskaj mowy й kasciol. Jasce musu adznacyc, sto ludzi sluchajuc z bolsaj uwahaj bielaruskaj nawuki, cym sluchali dauniej polskaj i nawat mozna zauwazyc adnu waznuju i radasnuju prajawu, sto prychodziac u wialikaj licbie sluchac bielaruskaj nawuki padrostki pa let 1417, katorych dauniej u kasciele abo satisim nia bylo, abo byli hdzies schawausysia pa kutkach,
a ciapier stajac suproc ambony 5 uwahaj sluchajuc slowa Bozaje u rodnaj i zra zumielaj dla ich mowie. Hety fakt mnoha ha woryc ab buducynie wiery i Kasciola u nasym krai pry nawucarini u bielaruskaj mowie.
ZwaMSy jak Sled uslo wySe) skazana e, a pieradusim biarucy pad uwahu: z a°neJ rany — lik sluchacou na bielaruskich • naw kach, a z druhoj — lik sluchacou na polskich nawukach u Zodzisnym kasciele, ja prysou da hetakich wywadam 1) sto uzo mozna zrab c staly i aficyjalny paradak u \
skich nawukach u „odzisnym kasciele, 2) sto polskaje kazarinie й koznuju niadzielu me da siahaje swajej mety pry tak malym liku zad jucych sluchac papolsku. .
Dziela hetaha ja zwiartajusia da Wasaj Ekscelencyi z pakornaj prosbaj wydac aficyjalny zahad u sprawie Oparadkawannia stasun ku polskich кагаппіай da bielaruskich z Jym, kab licba bielaruskich i polskich kazanniau adpawiadala liku sluchacou adnych i druhich kazariniah. Pawodle praporcyi sluchacou polskija kazarini mohuc miec miejsca tolki u bolsy a swiaty, dalucajucy siudy dzien Sw. Trojcy i Sorakhadzinnaje nabazenstwa. Wykladajucy pierad Wasaj Ekscelencyjaj swaje miarkawanni й hetaj sprawie, ja wieru, sto Wasa Eksce lencyja wydasc sprawiadliwy rasparadak, narmujucy й buducynie licbu jak bielaruskich, tak i polskich kazariniau u _odzisnym Kasciele .
Na hetkuju pastanouku sprawy, biskup Matulewic, widac zadajucy jak sled upeunicca
— 160 —
— 161 —
ab sapraudnym palazehni u Zodziskach, adkazau paslariniem u Zodziski kamisii, zlozanaj z troch ksiandzou i pry tym usich troch Palakou.
Wosza 26 krasawika 1925 h. u Zodziski prybyla kamisija. Pa adbytym nabazenstwie, na swintary prystupili da halasawarinia, kab dawiedacca, skolki j jakoj mowy josc achwotnikau. Polskaja starana, cujucysia smialej jak bie[aruskaja, pacaia hrazic Bielarusam halasujucym za swaju mowu. Pacalosia zmahahnie Pahcyja pryciahnula kulamiot. Narod zabusawau bols. Ks. W. Hadleuski supakoiu jaho Halasawannie pajslo dalej, jakoha i pry hetkich warunkach wynik Ьуй taki, sto, jak pryznaia tajaz adnabokaja kamisija, bielaruskaj mowy zadala 60 proc., a polskaj 40 proc.
КНІГІ ОНЛАЙН
