Rodnaja mowa ŭ światyniach
Адам Станкевіч
Памер: 200с.
Вільня 1929
wanaha narodu. Posle hetaha narod pawoli supakoiusia. Tady a. fl. Cikota zapytair, „jak chocacie, kab byla nawuka"? Narod adnaha
a. ANDREJ CIKOTA.
losna krycair: ,,pa bielarusku, nie razumiejem pa polsku“. I ksiondz Cikota hawaryir uzo irsiu nawuku pabielarusku.
170 —
— 171
file nia tolki u Drui i й Malkauscynie, u 'jakich jak my uspomnili i ciapier bywajuc bielaruskija kazanni, casadcasu hetkija kazahni bywali й susiednich parafijach, jak Leonpol u hadoch 19251927, a takza й Idoicie й hadoch 19251928.
Rjcy Maryjanie hawaryli bielaruskija kazanni й uspomnienych miascoch, a takza i ciapier haworac u Drui na wyraznaje zadahnie narodu, jaki ahulam treba skazac, kazanni й rodnaj mowie prymaje z zachoplehniem.
Hstatnim casam takza karystajucca й zycci relihijnym bielaruskaj mowaj ajcy Jezuity й Rlbertynie i й Synkawicach u Slonimscynie. Wos sto ab hetym pisa korespondent z Rlbertyna u „Chryscijanskaj Dumcy“ z dnia 25 krasawika 1929 h.: ...„Niekatoryja (Jezuity), sto nia znali, abo znali kiepska nasuju mowu, prynialisia z scyrym parywam za hruntoQnaje jaje paznahnie, kab lepiej i celaj dusoj addacca tamu narodu, nad jakim pracujuc... Nawat roznyja sektanty, jak baptysty i nieachwotnyja prawaslaQnyja, bacacy scyry namier ajcoil, namier zbaulehnia dus i cujucy jasnaje i zrazumielaje wykladahnie relihijnych praudau u rodnaj mowie, achwotna prychodziac na nabazenstwa...
Dziela taho, sto Rlbertynskaja wunijackaja parafija skladajecca nie z adnych tolki Bielarusau, ale i z wialikaj castki takich, sto liCac siabie za Rasiejcau, kazanni haworacca u carkwie 0 dzwioch mowach: bielaruskaj i rasiejskaj. Kazanni pa bielarusku maje amal nie
zausiody a. Rnt. Dubrouski, jaki ciapier dobra waladaje rodnaj mowaj i jakoha z wialikaj achwotaj sluchajuc wiernyja.
Nawat a. Uladzimier (protoihumien), choc uzo nie й maladym wieku, tak addany dla nasaha narodu, sto choc u moladasci nikoli bielaruskaj mowy nia сйй, uzo й wadnu z aposnich niadziei hawaryQ kazarinie pa bielarusku.
Rpraca Rlbertynskaj parafii uspomnienyja ajcy majuc jasce takujuz samuju wunijackuju parafiju uschodniaha abradu й Synkawicach niedaloka ad Slonima, dzie pracuje a. Markie! Wysakinski. Kazanni jon hawora wykiucna miascowaj bielaruskaj mowaj... Wykladaje jon u bielaruskaj mowie relihiju й niekalkich skolach, wucyc dziaciej piajac bielaruskija naboznyja piesni"...
Dalej tojza samy korespondent z Rlbertyna, apiswajucy unutranaje zyccio й klastary Jezuitau й Rlbertynie, tak kaza... „Rd piersaha uzhladu na prysutnuju tut moladz mozna paznac duch uzajemnaj milasci i pasany cuzych sabie narodau. Kozny cikawicca tut uzajemnym paznanniem zwycajati, tradycyjau i pohladau danaha narodu, kab jak najblizej da jaho padyjsci i datasawacca da jaho wymahan— niau. Prykiadam — cytajecca publicna dla ceiaha klastaru historyja i hieohrafija Bielarusi, jakimi Qsie wielmi cikawiacca. Naahui mozna adznacyc, sto 6sie mowy й klastary majuc rounyja prawy, koznuju mozna Ozywac. Za stalom sw. Pisahnie cytajecca pa slawiansku, a insyja razy abo pa rasiejsku, abo pa bielarusku...
172 —
— 173 —
Hetak zwanyja rekreacyi, abo abawiazkowyja hadzinnyja razhawory pa abiedzie i wiacery, niekalki razoir u tydni bywajuc abawiazkowa pa bielarusku i pa rasiejsku, insyja razy, jak chto choca.
Probnyja kazarini, jakija dla praktyki haworac nawicyjusy prad a. Mahistram, zwycajna bywajuc u bielaruskaj, abo u rasiejskaj mowie...
Klastornaja moladz maje taksama lekcyi slawianskaj, bielaruskaj, rasiejskaj i lacinskaj mowy“...
Takim cynam, jak bacym, Jezuity, zhodna z swaimi tradycyjami, niasucy swiatlo Ewanelii da jakoha narodu, wucacca jaho mowy i u mieru mahcymasci i patreb karystajucca jej u zycci kascielnym.
Pacynala uzo byla takza zapuscac u zyccio kascielnaje bielaruskaja mowa na rubiazy bialaruskapolskim.
(J Bieiastoccynie kaia Narwy raki, uiedaloka ad stancyi Strabli, zalazyli (1928 h.) nowuju parafiju — Trycouku.
Piersym probascam byu naznacany Ks. Dr. Stanislati Hlakouski. Byu jon dahetul wikarym u Waiikawysku, dzie zzywaiisia ducham z narodam swaim i ijnosiu u huscy wiaskowyja swiedamasc bielaruskuju. Z Waukawyska ksiandza HlakoQskaha naznacyli u Trycouku.
Dziakujucy blizkamu susiedztwu z Bielastokam, nawiazau Ks. Hlakouski zarazza lucnasc z pabratymcam swaim ks. dr. J. Reseciem, prefektam wucycielskaj seminaryi, kato
ry ad tej pary akazywausia dawoli castym hosciem u Тгусойсу.
Nowy probasc u adnosinach da swaich ludziej staii adrazu na prawilnym hruncie, adzywajucysia da ich u rodnaj bielaruskaj mowie. Nia treba bylo douha lamacca, bo na scyrasc swajho probasca narod takza scyra adkryu i dusu swaju. Skora usia parafija zahawaryla z probascam adwazna paswojmu, pa bielarusku. Zdarowy, haspadarski rozum asiliu usie pieraskody, asabliwa durny, falsywy styd. Pacali adkryta hawaryc pa bielarusku, cytac knizki, wypisywac hazety, piajac narodnyja piesni.
Mie zahlaniem u zyccio kascielnaje. Zdawalasia, sto kasciol — beta miesca specyjalna dla polskaje mowy i sto adazwacca tut pabielarusku, heta znaca zniawazyc miesca swiatoje, a tym samym wyklikac slusnaje aburehnie й koznaj dusy katalickaj. Tymcasarn blizej pryhledziusysia Trycouskim ludziam akazalasia, sto zyccio relihijnaje kaniecna damahajecca, kab ichniaj rodnaj mowaj zahawaryc i й kasciele. Polskaja mowa, jak akazywajecca, abiwajecca ab wusy, ale hlybiej u dusu Bielarusa nie siahaje. Niama sto tady ahladacca na tradycyju, an> na sucasnuju palityku. Treba dac dostup Bohuda dusy calawiecaj!
Parafijanie trycouskija, bacucy, sto probase ich mowaj bielaruskaj nie haribuje i sto jany swabodna mohuc da jaho adzywacca й swajej mowie, kazauby naradzilisia na nowy swiet. „Meh, jak dobra, — kazali — nia treba lamac jazyka, jak dumajes, tak i haworys!"
175 —
— 174 —
file pryjsci musila para zahawaryc takza i й kasciele. Heta wyplywaje z tych samych prycyn, sto i Qsio insaje. Tolki sprawa wykanahnia tut uzo daloka ciazejsaja. Raz, sto ulady polskija zaslaniajucca konkordatam (umowaj. Polscy z Papiezam), pawodle katoraha Owadzic mowu bielaruskuju tizamien polskaj biez specyjalnaha dazwolu Episkopatu polskaha zabaraniajecca, a druhoje, sto z pamiz sluchaсой lohka znajscisia mohuc roznyja prawakatary, katorym na ruku wyklikac u kasciele niejkaje zaburerinie, dy skompramitawac ksiandzaBielarusa i usiu jahonuju rabotu.
U Trycoucy adnak z hetym usim bylo lahcej. Bo sto datyca konkordatu, Ks. Hlakouski, rec zrazumielaja, nia й cym jaho nie narusyu. Uzamien polskaj mowy jon nicoha nia uwodziu, bielaruskaja mowa byla tolki dapaunienniem u nabazenstwie. Sto znoil da prawakataraii, dyk skazac treba, sto й Trycoucy na ich byu holad.
Ksiondz Hlakouski, buducy sam z Porazawa, nia uspieii adrazu zapaznacca jak naleza z tamtejsaju trycouskaj haworkaj bielaruskaj mowy i dziela hetaha uwa usich pramowach, wystuplehniach wyrucausia ks. Reseciem, swaim hosciem, katory buducy z Bielastoccyny, dobra znau usie adcienki trycouskaj bielaruscyny i moh umiela i iidatna prahawaryc da mas narodnych.
Piersaje wystuplennie bielaruskaje ks. Resecia й kasciele Trycotiskim bylo na majowym
nabazenstwie. Narod tak uzo byu padhatawany, sto pramowu pryniau, jakby rec susim zwycajnuju. Toje samaje pautarylasia i na druhi dzieri. Pasla nabazenstwa wiecaram prysiosia jechac ksiandzom u w. Repniki, kudy ich sialanie zaprasili na wiaskowaje majowaje nabazenstwa. Autaryk byu zrobleny na wulicy kala kryza. Narodu pouna. Ks. Resec adazwausia i tut z bielaruskim slowam. Hawaryu smiela, adwazna, bo raz sto cub, sto dobra robic, a druhoje, sto soltys, Tarasiuk, jak tolki furmanka zatrymalasia, padysousy da ksiandzou zajawiu, sto wioska pasluchac choca bielaruskaj nawuki.
Paru razou pryslosia takza hawaryc ksiandzu na mohilkach. Pasla adnaje pramowy zwiarnulasia da jaho babulka i calujucy jamu ruki, dziakawala za „pieknuju nawuku", sto ,,my dazdali na staryja leta pacuc takoje kazahnie й nasaj rodnaj mowie, ach, jak heta dobra nam starym!"
Niejak u pacatkach lipnia mielisia adpraulac trycouskija tercyjarki adnadniowyja rekolekcyi. 1 tut try konferencyi byli skazany pabietarusku. Bo padumac, jakzaz inaks, kali pamiz tercyjarkami najbols tych ,,starych“, tych ,,babulak“? Hetaz i styd i hrech hawaryc da ich papolsku. Nazautra byla pasla Imsy sw. prafesyja. Razumiejecca, sto i tutkaj pramowa byla pa swojmu, a jaje sluchali bzo nia tolki adny tercyjarki, ale i usie prysutnyja й kasciele. „Nam tak i treba" — kazali pasla „babulki".
— 176 —
— 177 —
Jose zwycaj pa nasych wioskach bietaruskich zawadzic swaje wiaskowyja swiaty. Ludzi zbirajucca na „swaju lmsu“, a pasla nabazenstwa prosiac probasca paswiacic u wios
Ks. praf/dr. I. RE§EC.
cy ichniuju zywiolku. I pry hetaj akazyi pryslosia ks. Reseciu hawaryc pramowy bielaruskija: adzin raz u Trycoucy, a druhi u Klawi
nawie. fldznacyc treba, sto w. Klawinawa razahitawanaja „Stowarzyszeniem Mlodziezy Polskiej" i „Stow. Mlodziezy Wiejskiej" uwajsla na darohu polonizacyi bols, jak druhija susiednija wioski. Zdawalasia, sto tut anijak nie padyjsei ksiandzu z bielaruskim slowam. Tymcasam wysluchali i jany nawuki bielaruskaj z pounaj uwahaj i zacikaiilenniem. flkazalasia, sto usia ichniaja „polscyna" heta niesta susim pawiarchounaje. fl dusa й asnowie swajoj astalasia bielaruskaj. Taja karocierikaja pramowa zrabila wialiki pieralom u celaj wioscy. Prapala niedzie fanaberyja, prapau falsywy styd, usie, jak adzin, zahawaryli da swajho probasca tolki pabielarusku.
Katechizacyja dziaciej nazal, z prycyny panujucaj wodry, adbycca й syrejsych masach nie mahla. fldny dzieci w. Rostatitau uspieli pryhatawacca da spowiedzi. Katechizacyja wiatasia, zrazumiela, pabielarusku. Cikawy abrazok pry ekzamienach. Chlopcyk, atrymausy kartacku, adysoii u bok da swaich rawiesnikau i kaza: „pokul ja adkazywau papolsku, jslo mnie wielmi ciazka, dumau, sto uzo ekzamienu i nia zdam, tady pierakinuusia ja na nasuju mowu i adrazu paslo mnie lohka, nidzie ani zaiknuusia". Na druhi dzieh pa spowiedzi dzieci prystupili da Komunii sw., a pasla niesparati upisywalisia й ruzaniec. Choc i й kasciele, ale jakza tut hawaryc, jak nie pabielarusku? Sto znaca rodnaja mowa, niachaj skazuc tyja slozki na wockach dziciacych, sto znaca rodnaja mowa, niachaj zkazuc hramady ludziej.
КНІГІ ОНЛАЙН
