Rodnaja mowa ŭ światyniach
Адам Станкевіч
Памер: 200с.
Вільня 1929
. . Zjezd Ks. Ks. Bietarusab u Wilni 1921 b ZnT^nie' АР°^кі Nuncyjus u Wilni ' v'etarusy. Bielaruskaja mowa й Wilni u sw Mikalaja. Polskija swieckija btady i ^^ruskaja mowa. Eawaryski i sprawa Ks. I. biemaskiewica. Baruny i sprawa Ks. Id. Piatr^skaba. Sarkabscyna, swieckija polskija b/aГ L , „> SPrawa aprabaty bielarukj"z°k; B'e/aruski Pasolski Klub. Konkor
' Po,^a{ 1 AP°st Stalicaj. Bietaruskaje
ducbawienstwa i Konferencyja polskicb Biskupau. J p
PaSla “аГС‘ Edw' RoPPa> Pacausaha nowuju eru u sprawie bielaruskaj mowy й kasciele, na asabliwuju takza uwahu й hetaj spra
— 119
Arcybiskup JURy MATULEW1C + 1927 h.
— 120 —
razharu polskaha a takza
a
Й. ^^ikV^ .^^ J"y №WeRoppa sto da ^ nau usie pacynarini arc. aleSna ich DaZb^ u Ка^еІе, konkretnyja, wyrazn^aSy^' un,aQ u bo's dyecezii prypada?/ Matulewica u Wilenskaj піатіескаГо^ ^піес u nasym krJ й nas waladarinia (1918 " 925) ° Cai 5°?? pastyrskaj pracy byu niabywafa ’ciazki bn dla ta • Cas «*"— ^—Йп£ Ks cac ,J лаСу?ПаІІ7тй i fanatyzmu, ргаТ t^.1^'^^*swaje trudnasci, bfskup^l Mah l^ niazwy^ajnyj siody b^c biezXrnL '^ patrapiu zauliwym. Polski пасуіяпГг da usicb sprawiadKasciol Katalkki Q na^m E7*ykly baSyc polskasci, pieniusia sa Л У K 2’ Jak aruz2a nawiu jamu Sz tr,%n — na^biskupa i stasyja pieraskody Q jahonaY ваЛ^Т • ^'^’ Najwialiksym z boku polsbha hZ^ pracy‘ ru k । , poisKana hetamu pastv
dziacy na prosbv Я?Д . h” ЛІа h,e' wiscy, zrakaiecca 7 astacca na stano
"m ^г^'Ж ienera= ™^^^^
— 121 pryznajuc nawat worahi jaho. G syrokich kruhoch katalickaha hramadzianstwa, biaz roznicy nacyjanalnasci, chodziac cutki ab kananizacyi jaho, abo, prasciej haworacy, ab pryznarini jaho za swiatoha.
Smierc biskupa Matulewica ciazka adcula takza i bieiaruskaje katalickaje hramadzianstwa. „Biel. Krynica" z dnia 111127 й Nr. 7 pamiascita stacciu swajho korespondenta z Rymu pad zahaloukam „Wodhuki smierci sw. p. biskupa Matulewica", aOtar jakoj, padcorknuusy, kaho pradusim datyca strata hetaha biskupa, tak pisa: ...„file byu jasce niechta, sto ciazka, z hlybini dusy i serca, zalem biaz sloz, zalasciaj niamoj zaplakau, pacuusy slowy: umior arcybiskup Matulewic... Haworac, sto najbols udziacnyja nam za malitwu tyja dusy z cysca, ab katorych usie, a pradusim najblizejsyja, zabylisia... Hie chtoz Ьуй tym, katory ab nas Bielarusach, zapomnienych u cyscu nasych biedau, niado.lau, ciarpiehniau, mukau uspomniu, padau nam ruku, nazwau nas ludzmi, pryznau nam prawa da swabody, da zyccia, da s^ascia... Hetym catawiekam byu sw. p. Hrcybiskup Matulewic... I Jon pamior? I camu? Camii? — Chocacca pytac pieknaha, cystaha italjanskaha nieba... I zdajecca cuwac adkaz: takaja wola Boha! I tady chocycca malicca da Boha za Jaho i da Jaho...
30 studnia, u niadzielu, dziakujucy zachadam ksiandzouBielarusafl u Rymie, adbylosia Oracystaje nabazenstwa za dusu sw. p. Hrc. Matulewica... Pieknaje bylo nabazenstwa, ale nad
— 122 —
ta sumnaje... Kali piersy raz paculasia malitwa za arc. Juraha, adcuwalasia u dusy toje, sto adcuwaje dzicia, kali na katafale staic truna backi... I tolki dumka, sto Jon Bohu pradstawic i nas i nasu sprawu—krychu paciesala...
Na kancatku razdaiisia piekny, zalosny spieu: wiecnaja pamiac... Tak, wiecnaja Tabie Pan]i,a^ Wialiki Zmahar, za wialikija idealy. Zapisa u swaich letapisiach na wiecnuju pamiac Twajho imia Kasciol Katalicki, zapisuc jaho tyja hramadzianstwy, tyja narody, dla katorych Ty pracawaij pad klicam milasci i dabraty... Zapisam Twajo imia ti nasych letapisiach i sercach nasych i my Bielarusy, bo Ty chacieii i pracawaij nad tym, kab nas narod byu i kab byii wialikim wieraj, nadziejaj i milasciaj da Boha“...
Dla pounasci charakterytyski biskupa I. Matulewica, jaki swajej sprawiadliwasciaj hetulki zasluzyiisia i prad nasym narodam, pryznajucy prawa mowie jahonaj u Kasciele, naleza takza iispomnic, sto apraca swiatasci zyccia, adznacausia jon wialikim rozumam pryrodnym, a takza wialikaj intelihiencyjaj nabytaj. Вуй heta wybitny teoloh, filozof, socyjoloh. Slowam, byii heta calawiek wialikaj swiatasci i wiedy.
Wo^za prasledzim adnosiny hetaha wialikaha calawieka da bielaruskuj mowy й Kaiciele.
Swajo Ostuplerinie na Wilenskuiu biskupskuju stalicu biskup L Matulewic adbyu °.XII. 1918 h. Papieskaja bulla pastyr zadau, kab byla
123 —
takza pracytana na hetuju iiracystasc u katedry ' Pa bielarusku. Byii nawat cutki, sto dakumant ^епУ ^° byii pieratlumacany na hetu mowu.
pounic hetyja pastyrskija namiery spraciwilasia kapitula....Ustupajucy na wilenskuju biskupskuju katedru — kaza wiedamy bielarus
dziejac i pismiennik W. Lastouski й swajej za obnaj mowie nad hrobam biskupa (Biel РГУП1^ Nr. V 1927 h.) biskup Jury Maulewic chacieii pracytac papieskuju bullu i na mowie znacnaj bolsasci (bielaruskaj. Pryp. autara) swajej pastwy. Ble heta wyklikala aburennie wilenskaj kapituly... U wyniku bulla um„°„wie bielaruskaj cytanaj nia byla... U liku Witaiisych dastojnaha pastyra na wilenskaj biskupskaj stalicy byii delehacyi i ad bielarusklc. arhanizafyjaa > ja byii na cale adnej ■ 1C„ । swaJej prywitalnaj pramowie ja wykazau zal, sto^nasa mowa znachodzicca й taim zahonie, sto Bielarusy wiernyja panizany I pakryiidzany. Biskup Jury adkazau: ja skaduju, sto nia umiejucy mowy bielaruskaj, prymusany adkazwac u mowie cuzoj Bielarusam, ale ja lieu siabie abawiazanym nawucycca mowy bolsasci swajej pastwy.
„ Miesiac Pazniej — dalej kaza W. Lastouski — ja byii uznoii u biskupa Matulewica 1 jon radasna apawiadau, sto iizo wucycca bielaruskaj mowy i ciesyusia, sto moh na ma’ jo prywitannie adkazac niekulkimi bielaruskimi slawami"...
„ file biskup Matulewic nia tolki w.ucyOsia nasaj mowy. Jon znacna jsoii dalej. Jon,
125 —
124 — jak pisa tahocasnaja wilenskaja bielaruskaja casopis „Беларуская Думка" (1919, Nr. 19), uziausaja hetyja wiestki z krajowaj tahocasnaj polskaj hazety „Nasz Kraj“, — prasiu flpostalskaha wizytatara u Warsawie, ciapierasniaha sw. fljca, fl. Ratti'aha ab naznacerini u Wilniu bielaruskaha biskupasufragana. Wiedajucy prosta biezhranicnuju sprawiadliwasc biskupa Juraha, wiesci hetyja mozna calkom pryniac za praijdu.
flle nia mohucy zrabic taho, sto dychtawata apostalskaje sumlehnie, biskup Jury ra biu dla nasaj mowy toje, sto bylo tady mahcymym.
Biskup Matulewic pradusim nie spraciulausia, a pryniau da wiedama toje, sto й mnohich miascoch jaho dyecezii, asabliwa tarn, dzie pacau Biskup Ropp, adbywalisia biela ruskija kazarini. Usie pacynarini й hetaj sprawie swajho papiarednika pryznaQ jon i dla siabie za abawiazkowyja. Takim cynam pacatyja РГУ biskupie Roppie i dalej byli haworany pry biskupie Matulewicu bielaruskija kazarini u Braslauscynie i Dzisnienscynie: u Idolcie za casau probasca Ks. 1. Bobica (19171920) i znacna pazniej za casau Ks. M. Boryka (192527), u Baradzienicach za casati Ks. W Sutowica (19171927), u Drui (19171930), u Sarkauscynie za casaii Ks. Ks. M. Piatrouskaha i Z. Jakucia (19171924), u Pahoscie za casau Ks. J. Zuka (19211924), a bywali cas ad casu bielaruskija kazarini й Hermanawifach, u Ikazni, u Dalokich, u Jodach, u Barawych, u Nawalacy, u Udziale.
Daredy budzie tut uspomnic ab Ks. Z. Jakuciu, probascu u Sarkauscynie pa Ks. M. Piatrouskim, dzie byu ad 1920 h. i dzie pamior 9.1.1924 h., jaki wialikija zasluhi palazyu dla sprawy rodnaj mowy й Kasciele i ab jakim historyja nasaha kulturnarelihijnaha ruchu maucac nia moza.
Ks. Z. Jakuc rodam z Widzau, Braslauskaha paw. Wucytisia й Wi'enskaj duchounaj seminaryi. Prystupiusy da kaplanskaj pracy . й bielaruskaj Sarkariscynie, zrazu асапій paiazerinie. Cl dakumancie 19. XI. 1921 h. za № 58, u jakim apiswaje faktydny stan parafii i praudziwasc apisanaha scwiardzaje piacaciaj, swaim podpisam i podpisami dziewiacioch swiedkau, ks. Z. Jakuc miz insym tak pisa:... „Sarkauskaja parafija sto da narodnasci badaj wyklucna josc bielaruskaja... Usich jaje zycharou stodziennaj mowaj josc bielaruskaja, insuju mowu, napr. polskuju jany razumiejuc z wialikim trudom. Wyniatki niamnohija. Dziela hetaha tiwa usich adnosinach da parafijan, jak widac z natury recau, treba karystacca mowaj bielaruskaj, a takza й spowiedzi i kazariniach; tym bols heta patrebna, bo й kasciol chodziac i prawaslaunyja, jakija mowy polskaj susim nie razumiejuc, a jakich nawarot da praiidziwaj wiery Katalickaha Kasciola josc pazadany“...
flcanitisy praudziwy stan parafii, Ks. Z. Jakuc i pastupau adpawiedna. Mowaj bielaruskaj u kasciele karystausia jon jaknajsyrej. Karystausiaz jon hetaj mowaj nia tolki й swajej
126
— 127 —
РагаПі ’“ swaim kasciele, ale badaj pa Osiei Dz^nienjynie i Braslaujynie, bywajucy й ^nyhch. kasciolach na festach, zausiody hawaryu biejaruskija kazanni. Narod zahadzia dapytywausia, dzie budzie ks. Z. Jakuc z bielaf. lm kazanniem, a dawiedausysia, za niekalkl dziesiatkau wiorst, walam waliii u tuju parahju. Dyj bylo sto pasluchac. Ks. Z. Jakuc byu wydatny bielaruski kascielny pramouca Jaho kazanni u kasciele й nasaj zywoj bielanaS^0 л'е Ь? PraDdziwym balsamam dla nabaleusaj dusy bielaruskaj. Jaho zycciowyja pryklady pierachodzili z chaty й chatu pa da
*x‘?skachA 1 P^afijach DziSnienjyny Braslauscyny. Casta byli wypadki, sto bielaruskaje kazannia adbywaiasia na festach az pa ^ 'UlZi ёака|і' Ciahnuu za saboj Ьіа я Jakuc bo mieQ niazwycajnuju й sable duchowuju silu. J J
P^dusim heta byu praudziwy duchounik, fnndz‘wy ^a^ Chrystowy. Nia klaniausia {On ‘ n!e .P^s^a . Prad silnymi i bahatymi, hnieu ichny dla jaho byu niastrasny. Jon byu sapraudnym apostalam praudy, scyrasci cystasci sumlerinia. y ’
. . Я ,й5Ратіпас dalej ab Ks. Z. Jakuciu, ' jak ab Bielarusu, dyk trdba skazac, sto byu jon idealnym prykladam swaim kaleham ksiandzom Jak n‘azwycajna pryhoza zychodziacca z saboj miz bietaruskaha narodu duchounaja pastyrtKaSC .1 bielaruskaj. Ks. Z. Jakuc byu typowy kSt°nduB>e,arPS Jon h,yb°ka razumieu waz Па । i f'^aruskaha adradzerinia, caniu jaho i prykladau da rodnaj sprawy iisie swaje sily.
Niazwycajna wysoka stajau Ks. Z. Jakuc, jak calawiek. Nia lohka apisac charaktar jahony, bo ludziej takicb mala josc na swiecie. Jon zausiody byu wiasioly; zdajecca nijakaja
КНІГІ ОНЛАЙН
