Rodnaja mowa ŭ światyniach
Адам Станкевіч
Памер: 200с.
Вільня 1929
Uzysousy na ambonu, ja — pomniu ____________ zacau ad slou psalmisty Bozaha Dawida Nia ^TWU’ ,5^ iyd bydu ' ™zblasac budu chwabu Liozuju , (Ps. 1J7) i astatkami sil panujucy nad saboj, tasawau ja hetyja slowy i da swabody, jakaja sapraudy byla kolki miesiacaQ pa rewalucyi, i da dusy calawieka, jaki mou heny Dawid pakutnik, paustaje z hrechu, adradzajecca, znachodzie Boha, i da bielaruskaha narodu, jaki z Woli Boha, pry pasredstwie swajho biskupaapostala, ’ uracysta atrymau prawa dla mowy swajej u swiatyni i statisia pounapraunym hramadzianinam Waladarstwa Chrystowaha.
Pacuusy slowy mowy rodnaj, tak pahardzanaj dahetul, twar sluchacou azywiusia, za • jasnieu. Zapanawala swiataja cisynia. Koznaje slowa siuchacy, zdajecca, zyucom hlytali. Uzrusahnie majo sardecnaje chutka udzialilasia Qsiej Wl^izarnai hramadzie sluchajucych i niamuju cis u kasciele zamianiu nicym nia ustrymany plac halosny. Lilisia slozy rucjom mnohawodnym, slozy radasci i scascia z wacej harotnaha, padniawolnaha Bielarusa, slozy
dziaciej pry boku swajho rodnajia backi... backa — biskup, hlyboka pachihusy, dziesiacihadowaj niawolaj sturbawanuju, siwuju halawu swaju, dumaO... Durnau jon ab tym, sto Prahda i Dabro, jak wodbleski Boha samoha zausiody na swieciepieramahajuc, dajuc radasc sercam ludzkim i adkrywajuc nowy sens zyccia
ciol na 1918 h. u Kasciele" wialikaje
calawiэсзЬа... . । u д
Pa kazahni narod prasiu biskupa. kab Ks. n. Stankiewica pakinuc u Dzisnie nazausioay.
... Wialikaje swiata mieu Katalicki Kas^ Bielarusi — slusna kaza „Homan Nr. 57 ustacci „Bielaruskaja mowa u — aswabodzany ad putau polscyny, swiata miela bielaruskaja mowa heta letas u letku 1917 h„ jak Jaho Ekscelencyja biskup Ropp wizytawau Kascioly na Bielarusi. Pa zahadu biskupa Roppa byli uwiedzieny bielaruskija kazahni. Biskup Ropp, padcas swajej wizytacyi, pacynajucy ad Dzisny zahadau I varyc kazahni pabielarusku u imia pryncypu Katalickaha fasciola katory ad apostalskich casau pramaulaje da koznaha narodu й jaho rodnaj mowie. Swaim zahadam biskup Ropp taksama pryznau prawa bielaruskaha narodu Qzywac u kasciele swaju
Nazautra, 22.VII. adbylasia narada duchawienstwa na cale z swaim pastyram ab katalicka _ hramadzkaj pracy siarod syrokich masau wiernych. Ks. ft. Stankiewic zapytausia, sto u pracy hetaj, na bielaruskich absarach, siarod bielaruskaha narodu, ci ma warta bylob karystacca i bielaruskaj mowaj? Na heta
— 102 —
^""'л Pe?nie2> byu adkaz z boku pastvra pacwiardzajucy, a adnacasna pry hetafnahodzie bylo tlumacennie, sto na Bielaruiutre^огуьГ^ ian^"’ r° J’any РакгУ^^гапу hiГП * .Jany ™eli swaju wysokuju kultu£ па5рОеПпааП.П,а ^^^ ‘ ^ airodziacRoooa^da3. sP^'^'.'wyja adnosiny biskupa
. pPa da bielaruskaj mowy й Kasciele bvli £S±^ da,i Wi^iki ^azmach da lejsamu razwicciu hetaj sprawy
pa МііеДк^? ^..^’^j wizytacyi biskubak 7 nnl ■ Xe^ez" usiudy adbywalisia wo
i ? J ^' J bie,aruskija kazanni.
.. . . Ks‘ M' P|atrouski hawaryu u Drui Йупа’ ii B™?™^ SarkauSCynie (Dz^nienDaw BLastauscyna), u DaOhinawie, Wial. ha stausfaZ arnh^0"^ ^Utka Pa^la heta"a stausia probascam u Sarkauscynie i tam us,?dy bawaryu bielaruskija kazanni.
wiersami Pal"'60 ,paSuyra witali bie‘aruskimi УГ Usfuchaa i sa slazmi na wa
I hety narod.,..aCh' Іак 'йЫй * "’°™
Clepbka o’mS1, ”ie.da'”i z pracesu biskupa
zwiarnu^sia da'? d °'U "^’ Pfad kazabniem ь da udziej z betkimi slawami: Bu
cacie kab^T6 аЬ“ biezmawahni. Jak choPa P°,sk“. ci pa bie
niachai nadv Za ь,е’ ^ab Pa bielarusku — achaj padymie ruku й wierch". Na heta
— 103 — tiwies narod, sto byu u kasciele, padniaii ruki й wierch. Ks. Ejsmont hawaryu pa bielarusku.
Ks. W. Hadletiski hawaryti tady bielaruskija kazanni: u Budslawie, Koscieniewicach, u Krywicoch i Radaskawicach. (J Krywicoch narod zasypati jaho kwietkami. Usiaho hetaha worahi bielaruskaj mowy nie mahli pieraniesci i rasyli pamscicca й Radaskawicach, ale nia tidacna. Wos pasluchajem, sto ab hetym hawora pakazarinie samoha Ks. W. Hadleuskaha z jaho ulasnym podpisam: ,,G sprawie kazannia й Radaskawicach ja nizej padpisany mahu scwierdzic wos sto: kali J. E. biskup Roppwizytawau Wilenskuju dyeceziju 1917 h., to zahadaQ, kab byli haworany kazanni pa bielarusku. Hetyja kazanni hawaryli ksiandzy Bielarusy, jakija jezdzili razam z biskupam. Z kalejki mnie wypala hawaryc u Radaskawicach i kali ja, atrymausy bahaslawienstwa ad biskupa, uzysoti na ambonu i расай hawaryc kazahnie, to spamiz narodu pacalisia razdawacca halasy: „Dosyc, nie trzeba". Ja nie zwazati na hetyja halasy i dalej hawaryti nawuku. Tady раёйй slowy: „wychodzcie ludzie z kosciola, wychodzcie!" Hrupa ludziej, tak kala 40 — 50 calawiek pacala wychodzic z kasciola. Cl kascielnych dzwiarach hetaja hrupa zatrymalasia i bacacy, sto narod za jeju nia jdzie, iznou padala halasic, zaklikajuiy narod, kab wychodziu z kasciola. Tady Qzo biskup ustaij z tronu i pawolnym krokam pajsou da dzwiarej. Pahawaryu§y krychu z tej hrupaj, biskup pajsou da klabanii, a hrupa razdwaila
— 104
Sci^ kAS^™1'? «* »?™lanijakaha incydentu Раіа^п^0"^ ^ biaz Prycynaj usiaho hetaha byTpa%^ druzyny, katoraja staiala І b°CaJ
bielaruskaha kazarinia”nie daXimP°
usio swiedcu i swaim ' HetaJe
“^V ”^l. ^IuST^S" nym.uMaladeMe’lT1^^ ° K— >^^5^“" ^'m wonaz l»faf“Tb‘[‘l?“'?nie Ks. M Salklewm, asciele smat ucrekacou z Polscv
^ruskuV’zXXiaT^ kaza"nie Pa bie biskupa. BiskJn zaoX“ 2аРУ \nniem da ks. Bielarusy каЫікГаЬп ’ ° JT U kascie'e adkazali sto osh я Рг™а5,айпУ]а i, kali rusku. J ’ hadau hawaryc pa biela
^5^ 0 Mpsary narod prasiu biskuna
Ks “fl PakS Рьк'Пй0 Ks' M Salkiewlca: ^апыЛй^ 1^^ Ьіе'аГ“к"а hawaryO MefSkSS5 "'* "^* nienaj Dzlsny „ kru^ 5 R '!'* “Pomnastunnymza^fi hnH • BaradziemCach. U wole ЬккпЛ іе’ aP'rai^ysia na dazP > adzienym duchawienstwu afi
105 cyjalna, ab cym budzie nizej, hawaryii u hetkich parachwijach Dzisnienscyny i Braslauscyny: u. Baradzienicach u niadzielu X i XII pa Siomusie, a takza 20.VIII na 40hadzinnaje nabazenstwa i й dzieri Bozaha Ciela. (J Zamosy na dzieri Serca Jezusa, u Dalokich na 40— hadzinnaje nabazenstwa, u Jodach na niadzielu VIII pa Siomusie, u Pahoscie na sw. Trojcu, u Drui na Sw. Rocha, u Sarkauscynie na 40— hadzinnaje nabazenstwa, u Hermanawicach na sw. Hntoni, u Miorach na sw. Piatra i Paula, u Ikazni — u dzieh sw. Daminika 4.VIII.
Usie hetyja bielaruskija kazarini rabili na narod nieapisanaje urazahnie. Zdaloku isli ludzi й tuju parafiju, dzie spadziawalisia, sto budzie bielaruskaje kazahnie, a trapiusy na takoje, sluchali z zachoplehniem.
Hlybokaje takza urazarinie, jak my uzo bacyli i jak ubacym nizej, zrabili hetyja kazarini i biskup Ropp ahulam na bielgruskuju hramadzkuju dumku. Wos sto z prycyny piersaha bielaruskaha kazarinia й Baradzienicach pisa miz insym „Беларуская Думка" 1919 h. u № 45: ...„Choc narod tutejsy nie ad ciapierasniaha casu zadaje wucyc swaich dziaciej i cue kazahnie й kasciele й rodnaj bielaruskaj mowie, adnak tolki ad 1917 h. pacali tut wucyc dziaciej i kazac kazahnie й kasciele pa bielarusku. Pacalosia heta й 1917 h. z taho iasu, jak wialiki pastyr, imia katoraha bielaruski narod douha budzie spaminac z wialikaju pasanaju, Wilenski biskup Ropp wizytawau swaju dyeceziju. Sprawiadliwy i dalnawidny ki
— 106 —
— 107 —
гайпік dyecezii zrazumieu, sto treba naprawic niesprawiadliwasc, zroblenuju Bielarusam sto wacca, kali budzie usanawana dusa i mowa aJ°du: W°S pad bahas|aulehniem biskupa dz^n^^3 WIa dJa sprawa: spacatku redfa ko i'na't nie aP°tym’ ubacyQsy wialikuju, ni"'«Padziawanuju prychilnasc i dama
nar?du’ syreJ 1 casciej pacali ksiandzyBielarusy hawaryc kazarini й rodnaj bielaruskaj mowie. I stalasia dziwa: narod, katory zda^Т’і^Т^ apaty^m da spran g adzyu, jon stau prymac swiadomaje ucascie й kazanni i nabazenstwie...
^An^'6^? кэгагіпіе skazau tut Ks. fldam Stankiewic katory jezdziu z biskupam padcas W'zytacyi pasla hetaha z usich akali'cnych pa
^ ° f‘ byWa° fest> P^dzala deknacyja ad sialan z prosbaj skazac u ich kazannie pa bielarusku"...
. . ^йм6’ копсасу й wosieri 1917 h swoi dziX 'я^І dyecezii biskup usio swajo d sto da bielaruskaj mowy й Kasciele, zaТяааГак U dakumencie, u liscie razwitalnym ^п^а^я*^"5^3 W°$ Ьа,ойпУР miajscy z be™ba. dakumentu: „Darahija maje braty
Chryscie....Narod u nas dobry i cesny, ale duciomny; dyk siarinia, u takich asabliwych hnl™^3 — backaQskija adnosiny ’da jaho tym natu namd^3)!? adkaznyja Nia mozam ciemnatu narodu cafkom prypisac prasledu,—kabza na zausiody mmulamu—i trudnasciam, staulanym Kasciolu. Winawalnikami hetaj ciemnaty
it wialikaj miery zjatilajemsia my sami, abo nasyja papiaredniki, katoryja zarazany akruzajucym ich sapsucciom, nia stolki backatiskija Ocucci, skolki stanowisca iiladaraii adnosna narodu zaznacali.
Dokazy taho, sto bols pracawac nad narodam mozna bylo nawat u dauniejsych warunkach, majem u tym, sto pradtym jak niekatoryja z duchawienstwa susiedniaj nasaj dyecezii Kowienskaj dalisia zarazicca pahanskim nacyjanalizmam, duchawienstwa heta, narod litoQski, u padobnych jak u nas na Bielarusi warunkach, sto da uzhadawarinia relihijnaha, patrapila padniasci na daloka [wysejsy stupieh, jak u nas...
Kali cytajem u Brewiary homilii fljcoii Kascioia i prypaminajem sabie, jakija byli haworany kazanni da narodu henych casau, jakimza stydam pawinny my pacyrwaniec, widziacy, sto henyja kazanni siahnia praz narod nas bylib susim niezrazumielyja! Chwalicca cywilizacyja nasa swaim postupam, a pad hetym uzhladam, najwazniejsym, u adnosinach da Boha, haniebna й zad padalasia. 1 tut uznou nam kaplanam wypadaje bicca й hrudzi i kazac: „mea culpa" (maja wina)...
Wychodziacy z hetych padstau, chacu skoncyc, pakazwajucy warn, milyja braty, niekulki praktycnych wymohau, katoryja staijlu Warn i sabie, katoryjaz znacehnia nia traciac, nawat kab wy uwazali, sto wymahannia maje adnosna da was, uzo spoznienyja...
3) Starajciesia, kab kazarinia wasy byli
— 109 —
— 108 — prostyja, adcutyja i jasnym tlumaceriniem praudaii Bozych.
4) Starajciesia ab toje, kab nie adyma jucy nicoha z polskich nabazenstwau, dadawac kazarini u mowie, dastupniejsaj dla narodu, bielaruskaj. Hdzie josc ksiandzy, sto mowaj hetaj waladajuc, niachaj kaniecna casta, kali mozna stoniadzielu, budzie katechizmowa je kazarinie bielaruskaje, apraca zwycajnaj polskaj pramowy. fl hdzie miajscowaje ducha wienstwa nia znaje dastatacna narodnaj mowy, probascy sumlenna pawinny rupicca ab toje, kab pry zjezdzie duchawienstwa takija kazarini byli haworany. Heta datyca wiosak i matych miastecak, bo u bolsych centrach treba brae pad uwahu miajscowyja warunki, kab nia siejac nieparazumieriniau tarn, dzie nam raschodzicca ab pryjazri i luenase narodau, nas kraj zasialajucych. Lubiacy was + Edward biskup Wilenski. 1917. Wosieri".
КНІГІ ОНЛАЙН
