Рунь
Максім Гарэцкі
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 148с.
Мінск 1994
^БелЛРУСКЛЯ ЦНІРАРНЯ
Вільня, Завальная, № 7.
Вядзе агульніцкі і дробны гандэль беларускімі кніжкамі, дастаўляе квіжкі аб Беларусі у другіх мовах, прыймае да друкаваньня рукапісы.
Квіжкі беларуекіе кнігарня высылае і накладной платай. Хто выпісывае накладной платай—даплачывао еш. чэ 10 кап. за накладвую влату і 7 кап за заказ.
Прыймаецца падпісва на газэты.
Гандлярам Беларуская кнігарня дае вялікую уступку.
Каталогі высылаюцця дарма.
ОПІ
□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□
„БЕЛАРУСКІ КАЛЕНДАР“ □
q Выходзіць што год рускімі літэрамі і друіое выданьд m не подьскімі літарамі. Цэна 15 кап , с перасылкай— q D 20 к. ІТрадаецца ва ўсіх бсларускіх рэдакціях і д
Белар^сцае $ыдавеццае Таворыства ^ільні.
лрыступаючы да выдавецкай працы паведамляе усіх, каму дорага справа беларускаго адраджэньвя, аб тым, што таварыства ставіць сабе мэту у першы чарод выпускаць у сьвет па сіле магчымасьці такіе квігі; Пісьмо еьвятое цэлае, Гісторыю етарога і новаго закону для даяцей у школах, Кніжку да набажэнства, Эвангелічку на сьвяты і нядзелі, Гіеторыю касьцёла для школ, Граматыку беларускую, Географію, Слоўнікі, Арытмэтыку, Кнігі для навучаньня у школах, Кнігі популярные аб сельскай гаепадарцы. Выдавецтва звертаецца с просьбай да шаноўных пісьменьнікаў прысылаць як можна вайхутчэй свае рукапісы выжэй азначзных кніжэк.
Адрвс; Вільня, Каштановая № 5, кв. 4., Беларускае Выдавецкае Таварыства.
МАКСІМ ГАРЭЦКІ
РУНЬ
Рэпрынтнае выданне
Мінск «Мастацкая літаратура» 1994
М. ГОРЭЦКІ.
с======з
ВІЛЬНЯ ■■ 1914.
ДРУКАРНЯ МАРШНА КУХТЫ.
Беларускае Выдавецкае Таварыства у Вільні.
(П а м я ц 1 д р у г а).
Ад аўтора. He падумайця, людзі добрые, што ў апаведаніўку гэтым выдумка хітрая, пляцень мастацкі... He!
Яўна парушаючы законы пісьменства краснаго, пішу я тут аб тым, што запраўды было. Пішу без прнкрасы самай маленькай; пішу так, як праходзіць цяпер яно> ыінулае, прад вачамі духа майго.
Карыстаючы з аўторскіх правоў, пішу тут успамін дарагому, незабытаму таварышу...
Я ведаў вялікіе сілы яго душы маладой і краштальную чыстату гэтай душы.
Я ведаў... I я павінен расказаць братом беларусам, якую, можэ, сілу, што была паміж нас, страцілі мы.
Ці ж-ткі страцілі, Божэ?
Гдзе то цяпер ты, мой любы Ўладзімір?
Гдзе ён, брацьця мае?
Ня думайця, піто нябошчык ён. Скуль гэта ведаць? Я-ж блізкі яго сябра, і я ня ведаю, ці ва тым сьвеці ён, ці на гзтым?
Для свае радні і знаёмых—ён памёр. I так думаюць, што ён зрабіў самагубства. Так многіе
лічуць, ведаючы яго сільны і арыгінальны характар.
У паліцыі ж запісана каротка: <Ўладзімір 3 *)—прапаў бяз весьці».
Даходзюць, што ён утапіўся, цела ж яго не знайшлі.
А я, мяркуточы па яго натуры, успамінаючы яго думкі і перэбіраючы у галаве некаторые словн, думаю, што ён—жыў!
Жыў і куець долю новаго чэлавека (беларуса) у далёкай Амэрыцы альба у Аўстраліі.
Цяпер (хоць гэта выглядаіць троху сьмешна, але заліваючыся хапаюцца за саломінку), цяпер я папрасіў бы, калі хто будзе ў Амэрыцы і сустрэцідь, бывае, такога сурьёзнаго, думнаго, з вевясёлымі але хаваючымі агві, вачамі беларуса, то ніхай прыгледзіцца пільней, можэ часам знайдзіць у ём майго даражэнькаго Ўладзіміра 3. Росту ён сярэдняго: валасы цемнаватые, у польку; круглавіды... Адна важная прымета была у яго, ды ноды німа цяпер—гэта прывычка даволі часта прагаварываць: «Кепства кепствоніс».
Дык вось прашу не забыцца.
Ён хацеў словам адраджаць чэлавека ў беларусе (не ў другім кім, бо ён—сын беларускаго народу і найлепі мог паслужыць Беларусі). Але запала яму неяк у галаву, што, вось, прарокі слова у нас знаходзюцца, а прарокаў—эканамістаў німа.
Ён хацеў так. Сабраць у сьвеці ў адных
*) Поўную фамілію Уладзіміра пакуль што напісаць не магу па незадежных ад мяне прычынах.
сваіх руках столькі грошы, каб, напрыклад... купіць усю Вільню, і потым з гэтымі грашамі рабіць эканаміцкае адраджэньне Беларусі. Гэта, у пасьледку, была яго манія, і некаторые лічылі яго блізка што ненармальным.
Быў ён сірата. Матка памёрла дужа рана. Бацька пачаў піць і зара пайшоў ўсьлед. Астаўся адзін хлопчык, маючы усяе радні—нейкаго «сьвецкаго» дзядзьку, што служыў у горадзі бытцым то пісцом. Быў хлопчык і халодзен і галодзен, нацерпеўся сярод людзей, служачы у батраках. Потым наўчыўся у аднаго панка троху •садоўніцтва і граматы. Служыў у вялікім садзі, пачаў чытаць кніжкі, потым папробаваў пісаць. Далей пісаць абстаўна яго жыцьцё я не магу дзеля таго ж яго «шаноўнаго» сьвецкаго дзядзькі, каторы цяпер працуіць ў канцэлярыі аднаго губэрнатара.
Аб гісторыі яго астатніх часаў скажу каротка. Як там было, але ён злюбіўся незвычайна с паннай Ядзяй К., ядыным адросткам старыннаго беларускаго роду, апалячзннаго не раней 19 веку. Ядзя зрабілася сьвядомай беларускай і разгневала радню, баць,ку, мачыху. Яе сілком некуды павязьлі, хацелі аддаць замуж за багатырапамешчыка пана П —го. I яна нібы то памёрла у Італіі... Абставы надта загадковы. Можа яна і жыва, але уцекла ад радні німа ведама куды з Эўропы. Каб не было скандалу у гоноровых польскіх салёнах, паны абвесьцілі, што Ядзя пахавана ужо у Ніццы!
Адно ведама\ зара, як дайіпоў слых аб Ядзі, не стала й Ўладзіміра, <црапаў» і ён.
Просты народ тутэйшы гадаіць розна. Ба’цька Ядзі пракляў яе, а мачыху прагнаў і жывець
адзін-адным у глухім маёнтку. Адзінокі,. старн, глухі. нехалюзы..
Ці пачуем калі ізноў аб Ядзі і Ўладку—невядома. Тут, на роднай беларускай зямліцы—яны памёрлі...
I калі жывы (як шэпчуць тут людзі), ці скуюць то за колькі гадоў долю і шчасьце свай на карысць усей Беларусі? Ці, можэ, і запраўды ужо нябошчыкі на далёкай чужыне? Бог сьвяты ведаіць. Пачую што — напішу тады. Цяпер вось матэр’ялы Уладзіміра, што крывымі дарогамі патрапілі ка мне.
Я лічу сьвятою павіннасьцю шчыра даць тут з яго пісаньнёў усё, што можна і што паказывае нам, які быў ладзімір. 3 яго папераў ёсць у мяне два яго напісаных апаведаньня, паказываючые літэратурны напрамак яго, потым запіскі «Да самога сябе», кавалачкі з днеўніка і неколькі пісем да яго ат свьетлай памяці нябошчыцы Ядзі.
Вось яго першае адаведаньне, дзе ён хацеў паказаць страшные часы прыгоншчыны.
В 0 йт.
«Комкі сьнегу вылеталі с-пад капытоў, засыпалі перадок саней і лажыліся войту на шубу. Сьцюдзёны рэзкі вецер сьвістаў яму у вочы і круціў ыаўкола саней і каня і далей па ўсяму полю, як відзіш, цэлые хмары сьнегу.
Мароз браўся на нач ешчэ горшы, ешчэ злейшы.
Добры панскі стаеннік, аж белы увесь ат шэрэні, даволі шпарка бег сярод замятухі па
занесеннай дарозі, хуркаў і порскаў белаю параю у бокі. ІІалозьзя безустаньня скрыпела, звінела, йграла, пеяла, і разам з маўчлівым відам увабраных у белае бяроз, застыхшых абапол дарогі усё наводзіла на пана войта нуду і маркоту.
Пасьля мадэры, што паднесла сама пані, троху вяла ў галаве. У горлі было прыкра-гаркавата пасьля надта масьляных сырнікаў, каторымі частаваў кухар.
«Усё ладна, усё добра, паны здаволены, што патрапілі дагадзіць гасьцям і вясёла прагулялі масьлянку, чаго ж болі?»
Войт сярдзіта варухнуўся і заеоп, даргануўшы каня за вожкі.
«Не-е, на канец чорт пацягнуў пана за язык пахваліцца прыгожымі дзеўкамі... На войта нарэканьня, а што тут войту?!.»
Злосна засморгаў вожкамі і збачыў пад узгорак к хатам, што цямнелі там каля рэчкі.
«Яму, старому, трэба езьдзіць за ўсякан» каланіцаю, бытцым німа каму ешчэ з дваровых»...
Конь, пачуўшы цёплы дух, замахаў храпаю з абмёрзлымі вусамі, забарабаніў, зьбегшы з горкі, па вузенькаму мосту і незабавам рухава падвёз санкі к крайняй хаці, гдзе ўжо запалілі лучынку.
Кароткі зімовы дзень мінуў. Неба, цёмнае, пахмурнае, злое, было чырванейшае на захадзі і пагражала аттуль страшэнным марозам.
Войт злез, кінуў каня падляцеўшаму хлонцу і нашоў у хату.
Улез с холадам у невялікіе дзьверы, пахловаў у парозі валенкамі і хрыпата і важка кінуў, агледаючыся па хаці:
— Добры вечар!
У хаці было ціха. Каля полу вазёкалася нейкая баба;' убачыўшы войта, атарапела і завугяавіла:
— Добры вечар, паночку!
— Юрка тут?
На печы зашэвяліўся...
— А-а, ты на печ схаваўся! Пазяб? Пан наказаў, каб ты дзеўку сваю прыслаў у двор к яму; там астатні баль сягоньня будзе, гукаюць дзевак пець ды скакаць, каб паном весялейшэ было... А гдзе ж Тацяна?
Юрка заварочаўся моўчкі на печы, саскочыў на запечак, рыгаварыў-ткі: «добры вечар пану войту» і заскроб бараду ў задуменьні: «Чым скончыцца нахаба?»
Войт ітрыхінуўся к зэдліку, абцягнуў лёд з вусоў, расхінуў шубу, здзеў цёплые рукавіцы, разагрэўся. але так сабе, бо ў хаці было, як у пуні.
С чырвонаго поясу зьвесіўся тоўсты бізун— знак войтаўскай грознай сілы
— Ці там, ніхай Бог крыіць, без мае Тацяны. ніыаш каторых бліжэйшых,—адводзіў Юрка бяду • . . . .
Вось другое апаведаньне, у каторым Ўладзімір хацеў апісаць гістарычные часы Беларусі.
К Н Я ГI н я.
«Чутно княгіні маладой, аж з высокай сьвятліцы чутно, як безустаньня плешчыць і бьецца
аб кручы, і стогніць, і выіць неўгамонны Дняпро.
Чутно княгіні-адзіноці у ціхім пакою, аж праз таўстые мураваные замковые сьцены чутно, што вецер над борам грыміць безупынна, гудом-гудзяць і шумяць векавые сосны.
I нудна княгіні, і здаецца ёй, што так і дождж на дварэ, мутненькі, дробненькі, пракурыцца безперэставьня цалютку ноч, а дужэючы ён без канца будзе бубнець аб рознакалёрные балоны вакенные, наводзячы вевясёлые думы...
Буль-бом-бом... Буль-бом-бом...
Дрыжыць-мітусіцца чырвоны агонь у лямпадцы прад суровымі строгімі лікамі сьвятых на старасьвецкіх абразох у цёмвым куце. Сьвятлеіцца кут ад лямпадкі. А бліскучые, зьяючые, чорнасрэбраные рызы у ва ўсе бакі, бяз лічбы, іскаркамі сыплюць і маркоту цягуча наганяюць.
Ня лёгка ва сэрцы у княгіні' Ганны, ня лёгка ды й дужа...
Ціха ў пакою, як заўсёды бязглосна пазіраюць райскіе птушкі і сіве-блакітвые васількі з дарагіх тканін, што сьцены імі паўвешаны ад столі да нізу.
He зьмяты, ня склычэны сукенные посьцілкі на дубовых услонах, бо калі тое было, што сядзелі на іх?
I астатняя стараніца Евангельля сьвятога як ляжыць дык ляжыць на чырвоным аксаміці; а недапісана, бо у апошніе часы не ўдаюцца кнігіыі узоры-завіткі загалоўных літэраў. He ўдаюцца... калі ж цяжка на сэрцы ад думак ташлівых, журлівых I недаплецены фарботы прыгожне. Мусіць не плятуцца чагосьці яны. Забыты, закінуты на узорным стале...
КНІГІ ОНЛАЙН
