Руска-беларускі фізіка-геаграфічны слоўнік
Выдавец: Народная асвета
Памер: 367с.
Мінск 1994
Роговик — рагавік, шчыльная тонказярністая кантактна-метамарфічная горная парода, якая ўзнікла ў выніку ўздзеяння інтрузіўных мае на суседнія пароды (галоўным чынам асадкавыя). Звычайна цёмнага або шэрага колеру, з ракавістым зломам, масіўная. Складзена з кварцу, палявых шпатаў, біятыту, гранату, андалузіту, кардыерыту, часам з амфіболамі і піраксенамі.
Роза ветров—ружа вятроў, дыяграма (чарцёж) паўтаральнасцівятроў розных напрамкаў у дадэенай мясцовасці за пэўны перыяд часу (месяц, сезон, год). ’ ■ + ■ • • . . .
Ропак— рапак, асобная крыта на замёрзлым моры, возеры, вадасховішчы, якая стаіць^-вертыкальна сярод адносна роўнай паверхні лёду або рэзка выступае сярод таросаў. ■ -
>*;Рвса-—рвеа,-вадк»я наземный ападкі ў выглядэе драбнейшых кропелек вады. Утвараецца ў цёплы перыяд года, эвычайна ясней ніяай ноччу, калі глеба і наземныя предметы шляхам выпраменьвання цяпла выхалбджваюцца і на іх паверхні нандэнсуецца вадзяная пара прыэемнага’слоя па ветра, < - . ■ - - .
Россыпные месторождения; россыпи — рессыпныя радовішчы, россыпы, рыхлыя або сцэмеитаваныя адклады абломкавага матэрыялу, што ўнлючэювь эерні або крышталі рудных міяералаў у прамыеловых канцэнтрацыях (напрыклад, эолата, алмаэаў, касітэрыту). Утвараюцца ў працэсе раэбурэння (фізічнага і хімічнага іыветрывання) і пераадкладання горных парод на схілах далін (элювіяльна-дэлювіяльныя Р. р.), у рэчышчах рэк (алювіяльныя Р. р.), ля берагоў мораў і акіянаў (латэральныя, або прыбярэжна-марскія Р. р.). Вядомы маладыя сучасныя і старажытныя пахаваныя выкапнёвыя Р. р. '
Роща — гай, невялікі, часта адасоблены ад асноўнага ляснога масіву ўчастак лесу, які складаецца звычайна з лісцевых дрэвавых парод аднаго ўзросту (напрыклад, дубовы, бярозавы, асінавы Г.).
Ртутные руды — ртутныя руды, прыродныя мінеральныя ўтварэнні, іпто выкарыстоўваюцца для прамыслован здабычы ртуці; утрымліваюць ад. 0,06—0,3 да I—3% ртуці. Галоўны мінерал — кінавар. Месцараджэнні нтзкатэмпературныя, гідратэрмальныя, у выглядзе пластоў, жыл і гнёздаў.
Ртутный барометр — ртутны барометр, барометр, у якім эапаяная вверху шкляная трубка з ртуццю апусиаецца адкрытым канцом у чашу з ртуццю; над паверхнян ртуці ў трубцы — беспаветраная врастора. Змяненне атмасфернага ціску на паверхню ртуці ў чашы застаўляе ртутны слугюк падымацца або апускацца. Велічыня атмасфернага ціску вызлачаецца па вышыні ртутнага слупка ў трубцы.
Руда — руда, прыроднае міцеральнае ўтварэнне, якое ўтрымлівае металы ў.такіх злучэннях і канцэнтрацыях, пры якіх іх прамысловае выкарыстанне тэхнічна магчыма і эканамічна мэтазгодна. Часам Р. таксама называюць некаторыя віды неметалічнай мінеральнай сыра,віны (напрыклад, серная Р.). Адрозніваюць Р. чорных, каляровых, высакародных і радыеактыўных металаў. Бываюць монамінеральнымі (с.кладаюцца з аднаго мінералу) і полімінеральнымі (утрымліваюць некалькі,мінералаў)..Адрозніваюць таксама Р. карэнных і россыпных (россыпы) радовішчаў., .
Рукава реки — рукавы ракі, адгалінаванні рэчышча ракі, што ўтвараюцца ў выніку ўзмоцненага адкладання наносаў (у выгдядзе астравоў). ,а. таксама пры прарывах луцавін (галрўным чрінан) у час паводак). На горных раках Р. стварадоцца звычайна пры выхадзе вадацёку.ца перадгорныя раўніны і ў міжгорных паніжэннях, дзе здольнасць ракі пераносіць наносы часта паслабляецца; на раў-нінных рэках Р, ударцівы для дэльт, дзе нахілы паверхні. вельмі невялідія. , ...
Рубки ухода — высечкі догляду, работы цд паляпіцэнні санітарндга стану лесу, у чар .якіх вядзецца прарэджванне, высякаюцца сухія і хворыя дрэвы. „В. д. драв.одзяцца ў лясах, якія маюць санітаднае, глебаа^рўнае.рводаадоўнае.значаще. .
Румб — .румб,„напр.амак.. да пуцктаў., бачнага гарызонту .адносиа старой гарызонту або вугал паміж двума. такімі напрамкам.!.>У.,м,арской націгдц,ыі„акр.у,жна.сць, гарызонту. падзяляюц;? на 32 ,Р., у. тмдтэаралогіі і.геаграф.іі — звычайна. на .16, У реадэзй. Р. называецца, вугал .да 90°, .складзены дадзецай ЛІНІЯД з геаграфічны.м мерыдыянам, Напрамкі на. поўнач, усход, захад, поўдзень называют, галоўнымі Р. і абазначаюць _ цачаткррым;, дітррамі. рта.рон гарызонту;., назвы астатніх Р. камбінуюць ад н^.звау галоўных. ...
Русло реки — рэчышча рак.і, найболрці п.анрканая. частка. рачноц даліны, па якой адбываецца сцёк вады. Шырыня Р. буйных рэк ад дзесят,каў і сотняў метраў да некалькіх кід.аметраў, (напрыклад,. у ніжнім. цячэнні . Амазонкі, O.6.is Дены), . значных велічьшь дасягадщь і глыбіні. Раўнінныя рэк) мадаь .у плане звілістуір форму. Р., хардкта.рызукщца чаргаваннем глыбркіх (плёсаў) і плыткіх (перадатаў),участкаў. Водны паток няспунна змяняе Р,. , . (
Русловой процесс, русловый процесс — рэчышчдвы працэс, пастаяннае змяненце марфалацчдай будовы рэчышча (ракі або канала), і поймы, абумоўленае ўздемадзеяннем патоку,! яго ложа. Р. п. вызн.ачае характар і велічыню размыву дна і берагоў, пераносу і ддцладання цаносдў у_т>эчышчы, сезо.ннасць .праяўлендя гэтых прдцэсау; цесна звязаны з многімі. .араблівасдямі ландшафту, .галцўным чынам з.геолагагеамарфалагічнымі -ўмовамі вадазбору ,j гідралагіцным рэжымам вадацёку. - , . , , , . . , . . . . ,,
Русловые запасы воды — рэчышчавыя запасы вады, колькасць вады, што знаходзіцца ў .дадзены момант у рэчышчы ракі; частка агульных запасаў вады ў рачным басейне.
Русловые образования — рэчышчавыя ўтварэнні, назапашванне рыхлых адкладаў у рэчышчах раўнінных рэк, што фарміруюць іх канфігурацыю і рэльеф дна. Выдзяляюцца акумуляцыйныя Р. у. (косы, водмелі, астравы і інш.) і эразійныя (плёсы, ямы). Р. у. звычайна няўстойлівыя, што звязана са змяненнямі воднага рэжыму рэк.
Ручей — ручай, невялікі пастаянны або часовы вадацёк, што ўтвараецца ад сцёку снегавых, дажджавых або пры выхадзе на паверхню надземных вод. Звычайная даўжыня — 3—5 км. Р. характарызуецца звілістым рэчышчам, вузкай поймай, слабавыражанай далінай.
Рытвины — калдобіны, рэзка выражаныя лінейныя формы рэльефу рознага паходжання (пераважна эразійнага, часам — карставага, эолавага або ледавіковага). Глыбіня 1—2 м, звычайна ўзнікаюць і развіваюцца на рыхлых пародах, у выніку іх размыву часовымі вадацёкамі; часам К. перарастаюць у яры.
Рябь — рабізна, 1) пачатковая форма развіцця хвалявання пад дзеяннем ветру; гладкая паверхня вадаёму робіцца шарахаватай і пакрываецца як бы луской (капілярныя хвалі). Р. доўга не захоўваецца і пры ўзмацненні ветру пераходзіць у ветравыя хвалі; 2) форма паверхні снегу ў выглядзе вузкіх, выцягнутых па напрамку ветру грабянёў; 3) Р. пясчаная — рады валікаў на паверхні пяскоў, што маюць складанае галінаванне.
С
Саванны и редколесья — саванны і рэдкалессі, асноўная прыродная зона субэкватарыяльнага пояса. Распаўсюджана на Бразільскім і Гвіянскім нагор’ях, у Арынокскай нізіне, Цэнтральнай Афрыцы (на поўнач, усход і поўдзень ад катлавіны Конга), у Індастане, Індакітаі і Паўночнай Аўстраліі. Клімат субэкватарыяльны (высокія тэмпературы, чаргаванне вільготнага і сухога сезонаў). Раслінны покрыў травяны, з асобнымі невысокімі дрэвамі, іх групамі і зараснікамі хмызнякоў. Адрозніваюць высакатраўныя, тыповыя і апустыненыя саванны, што звязана з памяншэннем ад экватарыяльных шырот да трапічных працягласці вільготнага сезону (ад 9—8 да 3—2 месяцаў) і колькасцю ападкаў (ад 2000—1500 мм да 250 мм). Глебы ў высакатраўных саваннах — чырвоныя фералітныя, у тыловых — чырвона-бурыя, у апустыненых — чырванавата-бурыя, пад рэдкалессямі і зараснікамі хмызнякоў — карычнева-чырвоныя. Многа траваедных жывёл, драпежнікаў, птушак, паўзуноў і насякомых.
Самаровская ледниковая эпоха (ледниковье) — самараўская ледавіковая эпоха (ледавікоўе), эпоха сярэднеплейстацэнавага абледзянення Заходняй Сібіры; характарызавалася найбольшым распаўсюджваннем лёду ў раўнінных абласцях. Супастаўляецца з эпохай дняпроўскага абледзянення Усходне-Еўрапейскай раўніны.
Самоочищение рек и водоёмов — самаачышчэнне рэк і вадаёмаў, аднаўленне природных уласцівасцей вады рэк і вадаёмаў пасля забруджвання; адбываецца ў выніку біяхімічных працэсаў і паглынання забруджвальнікаў наносамі і адкладамі.
Самородное золото —■ самароднае золата, мінерал, звычайныя дамешкі ў выглядзе серабра (да 43%), медзі і інш. Утварае яркажоўтыя, а з дамешкамі чырвона-жоўтыя, зеленаватыя зерні, лускавінкі, дэндрыты, суцэльныя масы. Сустракаецца ў карэнных, гідратэрмальных месцараджэннях і россыпах. Галоўная руда золата.
Самородная сера — самародная сера, мінерал з трупы самародных элементаў, што трапляюцца ў прыродзе ў свабодным стане і ў амаль чыстым выглядзе. Цвёрдае жоўтае рэчыва, крохкае. Выкарыстоўваецца ў якасці сыравіны для атрымання сернай кіслаты, серавугляроду І інш. злучэнняў. С. с. і яе злучэнні прымяняюцца ў вытворчасці фосфарных угнаенняў, штучных валокнаў, запалак, цэлюлозы; паперы і інш.
Самородок — самародак, параўнальна буйное прыроднае адасабленне самароднага металу (золата, серабра, плаціны і інш.) у карэнных радовішчах і россыпах. Маса звычайна большая за 1 г.
Самосадочные озёра — самасадачныя азёры, салёныя азёры з вельмі вялікім утрыманнем раствораных солей. Солі ў С. а. выпадаюць з раствору ў асадак на дно возера. Растворы, з якіх адбываецца асадка солей, называюцца расоламі. Прыкладамі С. а. з’яўляюцца азёры Эльтон І Баскунчак у Прыкаспійскай нізіне.
Самум — самум, сухі гарачы вецер у пустынях Аравіі і Паўночнай Афрыкі, з пясчанай бурай, нярэдка з навальніцай.
Сангамонское межледниковье — сангамонскае міжледавікоўе, міжледавіковая эпоха, якая падзяляе ілінойскую і віскансінскую ледавіковыя эпохі Паўночнай Амерыкі. Супастаўляецца з земскім (рыс-вюрмскім) міжледавікоўем Заходняй Еўропы і мікулінскім —' Усходне-Еўрапейскай раўніны.
Санташ — санташ, моцны ўсходні вецер, што дзьме на ўсходзе Ісык-Кульскай катлавіны з аднайменнага перавалу. У Пржэвальску адзначаецца ў сярэднім 71 дзень у годзе, часта з’яўляецца прадвеснікам працяглага перыяду дрэннага надвор’я.
Сапробйонты, сапробы — сапрабіёнты, сапробы, жывёлы і расліны, што жывуць у забруджаных арганічным рэчывам водах. Склад, колькасць і структура суполак С. служаць крытэрыямі для ацэнкі ступені забруджанасці вадаёмаў. Выкарыстоўваюцца для самаачышчэння забруджаных водаў, асабліва сцёкавых.
КНІГІ ОНЛАЙН
