Руска-беларускі фізіка-геаграфічны слоўнік
Выдавец: Народная асвета
Памер: 367с.
Мінск 1994
Сапрофаги — сапрафагі, жывёлы, што жывяцца трупамі іншых жывёл. Частковымі С. з’яўляюцца многія драпежнікі і ўсёедныя жывёлы (гіены, грыфы, некаторыя ракападобныя і насякомыя). С. выконваюць ролю санітараў.
Сарма — сарма, моцны вецер, які дзьме з Прыморскага хрыбта на паверхню возера Байкал у раёне вусця рак! Сармы са скорасцю да
40 м/с. Найбольш часта назіраецца ў кастрычніку—снежні.
Сартанская ледниковая эпоха (ледниковье) — сартанская ледавіковая эпоха (ледавікоўе), эпоха развіцця апошняга горнага абледзянення ў тарах Сібіры і покрыўнага абледзянення на Таймыры і плато Путарана ў канцы позняга плейстацэну. Часам разглядаецца як эаключная стадия адзінага (зыранскага) познеплейстацэнавага абледзянення.
Сахель — сахель, паўпустыні і апустыненыя саванны ў Афрыцы паміж пустынямі Сахары і саваннамі Судана. Назіраюцца перыядычныя засухі, якія прыводзянь часам да катастрафічных вынікаў (толаду, масавых міграцый насельніцтва і да т. п.). Асабліва цяжкія вынікі мела працяглая засуха ў 70-х гг. 20-та стагоддзя.
,-Сброс— скід, перамяшчэнне ўчасткаў (глыб) эямной кары па разломах у вертикальным ці бліэкім да яго напраику. Велічыня зрушэння глыб дасягае 1—2 км. Можа ўтварыцца а дна скідавая ступень або неналькі (ступеньчатыя С.). У выніку С. утваракнша глыбавыя горы, ГОРСТЫ. ГрабеНЫ. ... .
Сбросовая впадина — екіджвая ўпадзЫа, замкнутее паніжэнне на эямной паверхні, абмежаванае скідамі. У С. у. размяшчаюцца буйнейчзыя аэёры Зяцлі (Байкал, Танганьіка, Ньяса, і 1нш.).
Сбросовая долина — смідаваядаліна, рачная даліна, раэмешчаная ўЗДОўж ЛІНІІ СКІДу. .г».-.*: > . is; ........ ;
. Сверхглубокое бурение—замш глыбокае бурэнне, бурэнне шчы»(н (свідравін) глыбінёй у 10—15 км для вывучэннязямной кары і верхний Мантыі Шчыліны такой глыбіні называюцца звышглыбокімі.
... Свердруп — саердруп, адзінкавымярэння расходу вады акіяжчных пячэнияу, роўнаяі млн м’/с. -Напрыклад, расход Гальфетрыма дасягае .90 .Св,; ; ... . ■, , . •• .
Светлохаойные леса — светлахвойныя лясы, лясы, якія ўтвораны святлолюбівымі хвойнымі дрэвавымі. пародамі — саснон і лістоўніцай; у. параўнанні з цёмнахвойнымі лясам, лепш асветлены, на паверхню гдебы наступав больш ападкаў, глеба лепей праграваецца, штр садэейнічае фарміраванню падлеску. С. л. добра развіты ў Расіі, на Скандынаўскім паўвостраве, у Канадэе і ЗША, а таксама ў Беларусь ...
Светолюбивые растения, гелиофиты — святлолюбіаыя расліны, rtліяфіты, расліны адкрытых месцаў; патрабуюць для нармальнага росту добрага сонечнага або штучнага асвятлення. Прадстаўлены рознымі жыцшівымі формам!. :
Свечение моря, биолюминесценция — свячэнне мора, біялюмінесцэнцыя, свячэнне паверхневага слоя акіяна (мора) ноччу «холодным» свят л ом пры механічным уздэеянні на ваду. Святло вылучаюнь некаторыя дробиыя марскія арганізмы (розныя рачкі і інш.) і-параўнальна буйныя жывёлы (медузы і інш.). Назіраецца паўсюдна ў акіянах і морах, акрамя раёнаў э моцна апрэсненымі водамі.
Свннцово-цннновые руды — свінцова-цынкавыя руды, мінеральныя
ўтварэнні, якія ўтрымліваюць свінец і цынк у канцэнтраныях і колькасцях, пры якіх іх здабыча мэтазгодна, Бываюць сярністымі (сульфіднымі) або акісленымі (карбанатнымі). С.-ц. р. звычайна з’яўляюцца комплексным! і ўтрымліваюць, акрамя свінцу-і цынку, серабро, медзь, волава, сурму, вісмут, кадмій і інш. спадарожныя металы. Буйныя месцараджэнні С.-ц. р.— у Казахстане, Сярадняй Азіі і інш. раёнах.
Свинцовые руды — свінцовыя руды, складаная чавхка поліметалічных руд; радзей утвараюць самастойныя залежы. Галоўныя мінералы-: галеніт, нэрусіт, англезіт. Найболыв вядомыя^месцарзджэнні — у ЗША (штат-Місуры), Аўстраліі, Намібіі, Замбіі, Польшчвд4£рнадзе, Перу,< МеЙСІЦЫ.' - * ? / %
Свободна» атмосфера—свободная атмасфера, чаавка атмасферы ■ (эвынвннавышай узроўню^трэняя, г. знвышэй >000 м), яяая не зведвае нейасрэднатаўплыву-паверхні Зямлі. ‘ г s .v/i
Сводовое нодійітйе — кувалападобнае (скляпеннао) падняцце, арйападобны выгін вялікага радыуса або крывізны, які ахоплівае прасторны ўчастак-зямной-кары. У структуры К п. звычайна значнаяроля разломаў, яйіяразбіваюць яго на сістзму блокаў. * Часам ускладняецца рыфтамг. Кп. могуць групавацци*-ў вобласці ^(напрыклад,Алтай€аянсна»вобласцк)' і паясы (напрыклад,горяы пояеПаўднёвайСібіры):
Связанные воды — эвязаныя воды, падземныя воды, што ўтрымліШ'вюШ» ffopoifa*-r:f Лебах -тяалекулярнымі сіяамі (напрыклад;
№раскапічныя, плёначйыя, капілярйыя, крышталеацыійМЫя);^'’-' * ■ Связности почв и'^ериых пород —авівнасць>тлеб і горных парод, 'улаСШвасць' глеб “і ТорныхпарЪд; 'якая абумоўлена наяў»а<ЯНО хрыш'тДЛічных, і»йёнтацыйных гінйіых суоязей паміж лсобнымі іх часцінкамі і агрэгатамі^ залежыць галоўным чынам ад іх механічнага складу* і ■ўтрыманнЯ'Тумуёу'ў глебе; -
-(ігацгйвчіагонпыг явления — згянна-нагонныя-^яввнперамяшчэнне падўзлзеяннем ветру водйых мае □ адной часткі мора, акіяпа, в'адасховішча, ракі ўасабліва ў вусці) у другую і адпаведнае паніжэнне ўзроў'ню вады-(зген) у падветранай частцы і павышэнне (нагонў — у ~ наветранай. Асабліва монныя згоны і нагоны ў абмялелых берагбў.
Розніна-ўарвўйяў-. можа .дасягаць некалькіх м. Нярэдка выклікаюць натастрафішшя. навадненні .(напрыклад, у вусці Нявы, на нізінных уэбярэжжах Нідэрландаў, Бельгіі, Вялікабрытаніі). ■
Сдвиг — зрух, перамяшчэнне глыб зямной карыў гарызанталвным напрамку. ‘ S . . . Site---, • -.Т. г .
Себ»а, себка — себха, себиа, замкнутый: бяссцёкавыя паніжэнві рэльефу э плоскімі гліністымі днішчамі, пакрытыя саланчакамі або еучаснымі салёнымі ааёрамі. Тэрмін ужываецца-галоўным чынам у Сахарыго'-; .. «Л/і' . г • t
Север, точка севера— поўмач, пункт поўначы, адзін з галоўных яунктаў -гарыэонту^. пункт перасячэння матэматычнага (сапраўднагаў
гарызонту з нябесным мерыдыянам, бліжэйшым да Паўночнага полюса свету. Абазначаецца літарамі Пн., С або N.
Северо-восточный пассат — паўночна-ўсходні пасат, пасат Паўночнага паўшар’я. Асноўны напрамак руху каля зямной паверхні — з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад.
Седловина — седлавіна, паніжэнне паміж вяршынямі горнага хрыбта або ўзвышша. Да С. часцей за ўсё прыўрочаны перавальныя дарогі.
Сезон — сезон, частка года, якая выдзяляецца па астранамічных, кліматычных, феналагічных або іншых прыкметах, працягласцю звычайна ў некалькі месяцаў.
Сезонно-мёрзлые почвы и грунты, сезонная мерзлота — сезоннамёрзлыя глебы і грунты, сезонная мерзлата, верхні слой глеб і горных парод (магутнасцю ад 0,1—0,2 м да 4—5 м — у палярных і горных раёнах), які прамярзае поўнасцю або часткова ў халодны і растае ў цёплы час года; падсцілаецца не мёрзлымі пародамі. Глыбіня і працягласив прамярзання вызначаюцца механічным складам і вільготнасцю глеб і грунтоў, суровасцю зім, вышынёй снегавога покрыва, характарам расліннасці.
Сезонный центры действия атмосферы — сезонныя цэнтры дзеяння атмасферы, вялікія вобласці (цэнтры) павышанага або паніжанага атмасфернага ціску, што праяўляюцца на працягу якога-небудзь пэўнага сезону года. 1х утварэнне абумоўлена галоўным чынам адрозненнямі ў награванні мацерыкоў і акіянаў. Мацерыкі мацней награваюцца летам і ахалоджваюцца зімой, таму ў цэнтральных частках буйных мацерыкоў зімой часта фарміруюцца антыцыклоны, а летам — барычныя дэпрэсіі (Азіяцкі антыцыклон, Канадскі антыцыклон, Аўстралійская дэпрэсія і інш.).
Сейсмическая область (зона) — сейсмічная вобласць (зона), тэрыторыя, дзе часта бываюць землетрасенні. Землетрасенні найбольш характэрны для Альпійска-Гімалайскага пояса маладых складкаватых гор (Атлас, Пірэнеі, Альпы, Апеніны, Карпаты, Крымскія горы, Каўказ, Малаазіяцкае, Армянскае і Іранскае нагор’і, Капетдаг, Памір, Гімалаі і інш.) і Ціхаакіянскага ўзбярэжжа (Анды, Кардыльеры, Японскія астравы і інш.). На раўнінах (напрыклад, Усходне-Еўрапейскай і Заходне-Сібірскай) землетрасенні вельмі рэдкія).
Сейсмическая шкала — сейсмічная шкала, шкала ацэнкі інтэнсіўнасці землетрасенняў. Бывае для ацэнкі энергіі ачагоў землетрасенняў (шкала магнітуд землетрасенняў або шкала Рыхтара) і для ацэнкі інтэнсіўнасці праяўлення землетрасенняў на паверхні Зямлі (у балах). У 12-бальнай міжнароднай шкале асновай для вызначэння інтэнсіўнасці служыць ступень пашкоджання пабудоў, парушэння зямной паверхні.
Сейсмические карты — сейсмічныя карты, карты, на якіх з дапамогай умоўных знакаў паказваецца паўтаральнасць землетрасенняў, іх сіла і раёны распаўсюджання.
Сейсмические методы — сейсмічныя метады, метады вывучэння ўнут ранай будовы зямной кары і Зямлі з дапамогай сейсмічных хваль, якія ўзнікаюць пры землетрясениях і штучных выбухах. Сейсмічныя хвалі праходзяць цераз слаі І горныя пароды з неаднолькавай скорасцю. Па іх праходжанню, праламленню і адбіццю вызначаюць глыбіню залягання крышталічнага фундамента платформ і розных слаёў асадкавых парод, вывучаюць будову зямной кары па ўсёй яе тоўшчы і яе прыкладны рэчыўны састаў, выдзяляюць абалонкі зямнога шара (зямную кару, мантыю, ядро) і мяркуюць аб іх фізічным стане і складзе.
Сейсмические станции — сейсмічныя станцыі, станцыі, якія вядуць бесперапынныя назіранні за землетрасеннямі. Даныя назіранняў С. с. выкарыстоўваюцца для вывучэння землетрасенняў, складання карт землетрасенняў, праектавання і будаўніцтва будынкаў у сейсмічных раёнах.
Сейсмическое районирование — сейсмічнае раяніраванне, дзяленне тэрыторыі на раёны рознай сейсмічнай актыўнасці, ацэнка і картаграфаванне патэнцыяльнай сейсмічнай небяспекі. У выніку С. р. складаюцца карты, на якіх выдзяляюцца зоны з мяркуемай інтэнсіўнасцю землетрасенняў у балах і частатой паўтарэння адзін раз у 1, 100, 1000 і 10 000 гадоў.
Сейсмичность — сейсмічнасць, здольнасць нетраў Зямлі (у цэлым або асобных абласцей) выклікаць землетрасенні. Характарызуецца тэрытарыяльным размеркаваннем ачагоў землетрасенняў, інтэнсіўнасцю і частатой іх паўтарэння.
Сейсмограф — сейсмограф, прылада для запісаў ваганняў зямной кары пры землетрясениях і штучных выбухах. С. фіксуе самый нязначныя штуршкі і ваганні зямной кары. Асноўнай часткай большасці С. з’яўляецца маятнік і барабан з бумагай або фотаплёнкай. Пры землетрасенні корпус прылады і барабан пачынаюць вагацца, а маятнік па інерцыі імкнецца захаваць стан спакою і фіксуе з дапамогай спецыяльнага прыстасавання штуршкі і ваганні на бумазе або фотаплёнцы барабана.
КНІГІ ОНЛАЙН
