Выдавец: Медысонт
Памер: 594с.
Мінск 2016
хвалебен-прыяньне (арп-) асаблівы від хвалебну, якім запрашалі пэўных бостваў на аброк. У РВ сустракаецца 10 хвалебнаў-прыяньняў: 1.3, 1.142, 1.188, 2.3, 3.4, 5.5, 7.2, 9.5, 10.70 ды 10.110. Усе яны будуюцца аднолькава. У кожным са слаўняў мае прысутнічаць адно з 12 (ці 11) ключавых словаў: Запалены, Самасын, Мужаслаў, Прывітаны, му-
рог, бога-брама, Зара-Ноч, два жрацы бога-празорцы, тры багіні (Сарасваці, Іда ды Бгараці), Тваштар, пан лесу і славазычэньні. Усе яны зьвязаныя з вогнеаброкам ды ўважаюцца за праявы Агні.
Чйавана (cyavana-) імя нейкага чалавека, якому Ашвіны вярнулі маладосыдь і красу. Сюжэт атрымаў далейшае разьвіцьцё ў пасыіяведавы час.
чорт (raksas'шкоднік') нячыстая сіла, пярэваратні, якія, прымаючы розныя выявы, шкодзяць людзям уначы.
чыстлр, -a (potr-) сьвятар, які займаецца ачышчэньнем Сомы (пар. назвы прафэсій: малаціць малатар, дыміць дымар)
Шамбара (sambara-} імя чорта, галоўнага ворага Дыводаса Атытхігвы; пераможаны Індрам.
Шарйата (sdryatd-) імя нейкага чалавека, якому дапамаглі Ашвіны.
Шушна (susna-) чорт сухмені, пераможаны Індрам.
шымйу (simyu-) нейкае варожае арйам племя.
Эташа (etasa'хуткі' або 'пярэсты') конь сонца. Сустракаецца ў цьмяным міце пра барацьбу за адно з колаў сонца.
ядухі {atrin-} назва чортаў.
СЫІІС рушлў
У дужках пададзены пераклад імёнаў там, дзе ён пэўны.
1-10: madhucchanda vaisvamitrah Мадгучхандас (мядовасьпеўны), сын Вішвамітраў (сябар усім // у якога ўсе сябры) 11: jeta madhucchandasah Джэтар (пераможца), сын Мадгучхандасаў
12-23: medhatithih kanvah Мэдгатытхі (чый госьць мудрасьць) з роду Канваў
24-30: ajigartih sunahsepahsa krtrimo vaisvamitro devaratah Шунахшэпа (сабачы хвосш), сын Аджыгартаў (якому няма чаго есьці), нарэчаны сын Вішвамітраў як Дэварата (багамі падораны)
31-35: hiranyastupa angirasah Гіранйаступа (залатачубы) з роду Ангірасаў
36-43: kanvo ghaurahКанва, сын Ггораў (грозны, багавейны)
44-50: praskanvah kanvah Прасканва з роду Канваў
51-57: savya angirasah Савйа (лявіца) з роду Ангірасаў
58-64: nodha gautamah Нодгас з роду Готамы
65-73: parasarah saktyah Парашара (зьнішчальнік), сын Шакці (сіла, дапамога)
74-93: gotamo rahitganah Готама (най-бык), сын Рагуганаў
94-98: kutsa angirasah Кутса з роду Ангірасаў
99: kasyapo mancah Кашйапа (чарназубы), сын Марычы {зьмірсьць, іскарка сьвятла)
100: varsagira rjrasva-mbrisa-sahadeva-bhayamana-suradhasah Рыджрашва (хуткаконны), Амбарыша, Сагадэва (субожны), Бгайамана (баязьлівы) і Сурадгас (дабрадарны), сыны Врышагіравы (гучнагалосы')
101-104: kutsa angirasah Кутса з роду Ангірасаў
105: trita aptyah kutsa angiraso va Трыта Аптйа або Кутса з роду Ангірасаў
106-115: kutsa angirasah Кутса з роду Ангірасаў
116-126: kaksivan dairghatamasa ausijah Какшыват, сын Дыр-
ггатамаса й Ушыдж (ахвотная, руплівая або якая ахвотна абракае)
127-139: parucchepo daivodasih Паручхепа (хвастаты), сын
Дыводасаў (служка неба)
140-164: dirghatama aucathyah Дырггатамас (даўгацемравы), сын Учатхйаў (славагодны)
165-191: agastyo maitravarunih Агастйа, сын Мітры й Варуны
слоўнік РЭДКІХ слоў I НАВАТВОРАў
У дужках падаецца санскрыцкае слова, для якога звычайна ўжываецца гэты пераклад.
абакол вакол, з усіх бакоў (пар. абапал)
абраклць, -аю (yyaj)ахвяраваць (абрачы, абраку, абрачэш) аброк, -у (yajna-) ахвяра (гл. арт. Аброк)
аброчнік, -а які чыніць аброк; замоўца аброку
аброчня (vedi-) алтар, месца аброчнага агню (гл. арт. Аброчня)
адндкі аднолькавы
ажортвіць адарыць жортвамі
акрі/тнік, акрі/тны (yrtra-} перашкоднік, вораг асьвянуць разаднець (з *асьвятнуць)
атуга, -і (amhas-) вузкасьць, бяда, няшчасьце (гл. арт. Атуга) атул, -у {sarman-) прытулак, абарона, ахова ашчдсны які прыносіць шчасьце
багяч, -а, м.р. агонь (да багаты, бажаць)
баждць, -дю вельмі хацець
балагі (bhadra-) які нясе дабро, шчасьце
балаго, -я дабро, шчасьце (пар. балазе, рас. благо, санскр. brhas-pati'Пан малітвы')
бачыла, -а вока (да бачыць)
берці, бяру браць
брусы (arani-) кавалкі дрэва, зь якіх церцем здабывалі агонь для абрадаў
брына, -ы вада (да брыняць)
буй, -я буйны, магутны, шчодры
буланок, -а буланы конь
бучны квітучы, збыткоўны, багаты (да быць, буяць, быльле) быт, -a (bhiita-, bhuvana-} істота, стварэньне (слова bhuvana утворана ад уіЫііі 'быць, узьнікаць', якое этымалягічна тоеснае бел. быць. Гэта самае слова можа азначаць сусьвст, і не заўжды лёгка адрозьніць, у якім значэньні яно ўжытае.)
бытавяньне (bhuvana-) быцьцё, сусьвет
бясколы бясколавы
ваддтар правадыр (пар. завадатар)
важлй, -я /-я правадыр, ачольнік (пар. урадзіцца ураджай) вазгла, -ы, м.р. які возіць, конь
валвл, -ы хваля (мн.л. валвы)
валога, -і вільгаць
вастрыць (nso) натхняць (пар. санскр. tejas'вастрыё, зьзяньне, энэргія, запал' <— stij 'быць вострым'; рас. пооіцрять 'натхняць' <— острый)
вельба, -ы (stoma-) гімн
весь, -і, ж.р. (vis-) сядзіба, паселішча, жыхары паселішча, грамада, род (слова visутворанае ад yvis 'уваходзіць, асядаць, сяліцца', і бел. весь, всска яму этымалягічна тоесныя. Гэтым словам пазначаецца паселішча арйаў або асобна ўзятая грамада арйаў як адзінка вялікага племені. у мн.л. можа азначаць 'род': РВ 4.2.3 antar ... devan visa са martan 'паміж багамі й сьмертнымі весямі (=сьмертнымі)'. Агні ды Індра часта завуцца vispati'пан весяў'. Гэта слова захавалася ў літоўскай мове: viespats 'уладар, Госпад'.
від, -у (гйра-) форма, выгляд, аблічча
відлль, -і, ж.р. "відомая прастора", тут: сьвет (або неба, або зямля)
відомы бачны (пар. вядомы, знаёмы, ядомы)
-віты суфікс прыметніка, які азначае 'у таго ёсьць, у ім ёсьць' (напр., сьвепмавіты, дамавіты, санцавіты, духавіты) вож, -а правадыр
вошчап (send-) кап'ё, дроцік
ві/чта (vidatha-) аброчная раздача, пашана (гл. арт. Вучта) вь/гба дуга
(вы)жятнік які выжымае Сому (ад 'Іжэм 'жаць, жмаць, выжымаць')
выжміны (savana-) абрад выжыманьня Сомы
выжымяла, -a (adhisavanya-) прылада выжымаць Сому вызьніваць, -аю зіхацець (да зьніч)
вь/чын, -у подзьвіг
вычэсваць (ytaks) ствараць (рамесная, а таксама ткацкая тэрміналёгія шырока ўжываецца ў РВ для пазначэньня разумовай дзейнасьці, у прыватнасьці стварэньня хвалебнаў. sltaks жа можа азначаць любое тварэньне ўвогуле. Таго самага кораня рас. тесать і бел. цесьля.)
выява (гГіра-) форма, выгляд
вядомец, -мца якому вядома, абазнаны ў чымсьці (пар. ст,бел. ведомець)
вядоўца, -ы м.р. (vagkat-) уладкавальнік, замоўца аброку; сьвятар
вяді/шчы які ведае, дасьведчаны (пар. відушчы) вялебен, -бну (stoma-) гімн (пар. малебен)
вярэднік шкоднік, вораг (да вярэдзіць 'шкодзіць')
гадзгць, гаджу, годзіш (sldas) ушаноўваць багоў аброкам і хвалебнам
гадзяшчы які годзіць, прыносіць аброкі багом
гарлівы старанны
гаяр, -а які гоіць, лекар
годы, -аў аброк, дзе годзяць багом (да гадзіць)
гойны шчодры, багаты, пышны (да гаіць, жыць, зелы)
гоўе, -я (go-) каровы (да гавяда)
гэтуль сюды
гэтта тут
дабожны які мкнецца да багоў, здабыць божай ласкі (пар. дацэльны)
дамавіт, -a (damunas-) мілы дому, любы ў доме (эпітэт перадусім Агні)
дамова (dhaman-) месца аброку, аброчня, жытло багоў дамовы зьвязаны з домам
даўнімяцца, -люся разумецца, быць на ўвазе
дзівадзей, -я, дзіў, -a (dasma-, dasra-) які чыніць дзівосныя ўчынкі, справуе цуды (эпітэт багоў, асабліва Ашвінаў) дому дадому
дуж, -ы, ж.р. сіла
дух, -у (kratu-) натхненьне, рашучасьць, намер учыніць пэўны чын (nap. kavikratu'з духам, натхненьнем вешчуна-
паэта', пра Агні й Сому). Паралелі: ав. xratu'духовая сіла', гр. картос; / кратофсіла, магута, мужнасьць', кратй^'магутны', гоц. hardus 'цьвёрды'. Традыцыйная этымалёгія выводзіць з xkr 'рабіць' (Unadisutrani, 1.76). Разам з daksa'здольнасьць, уменьне, спрыт' і dhl'празор' становіць тры рэчы, патрэбныя для пасьпяховага чыну, у тым ліку для складаньня хвалебну.
едзь, -і, ж.р. яд, атрута
есі ты ёсьць
есьмі я ёсьць
жадзён, жадня, жадны (чаму) прагны (чаго)
жаратлівы жарлівы
жарнавік, -a (adrivat-) у якога ёсьць жорны, эпітэт Індры (пад жорнамі (adri-) разумеюцца камяні выжымаць Сому). Цікава, што паводле аднаго зь беларускіх паданьняў Пярун стварыў сьвет з дапамогаю жорнаў. Жорны ўвогуле часты атрыбут волатаў і асілкаў.
жарон, жарона / жарнл (gravan-) камень выціскаць Сому жаротва, жортва, -ы (havis-, homa-) узьліў Сомы, жыру ці малака ў агонь (гл. арт. Аброк) жмаць, жму, -еш выціскаць
жывец, -ўца (jivo-) жыцьцёвы пачатак
жыв/тай, -я м.р. які жывіць
жыв/ца, -ы (yayas-) жыцьцёвая сіла
жыр, -у (ghrta-) топленае масла (гл. арт. Жыр) забелены тут: зьмяшаны з сыраквашаю (пра Сому) завітва, -ы (haviman-, hava-) прызываньне багоў (пар. малітва) завор, a загарода, кароўнік
злгваздка калок, які не дае колу саскочыць з восі закмець, -ею заўважыць
закол, -у (medha-) аброк жывёлы (гл. арт. Закол) законьнік (dhrtavrata-) чые законы трывалыя, законадзержца (пра бога), законаслухмяны (пра чалавека) заноза, -ы прут замацоўваць ярмо
запрос, -у (nivid-) традыцыйная кароткая формула запрашэньня багоў празь іх пералік; можа ўтрымліваць таксама эпітэты багоў
заравллец, зароўца (usarbudh-) які абуджаецца на зары (да зараваць 'сустракаць зару')
зарачысты (suvrata'добразаконны') які трымаецца зарокаў, законаў, набожны
зацны пачэсны, дабрачынны
збой, -я ваяр
збор, -у (sabhd-) сход, на якім адбываліся слоўныя спаборы жрацоў ды гульня ў цыркі; само месца такога збору; важны сацыяльны інстытут, які ў пасьляведавы час зьнікае зборня (sadhastha'дзе разам знаходзяцца') супольнае жытло (пад вышняю зборняю разумецца неба сяліба багоў) звыцяга, -і перамога
здаляшчы здольны, умелы
здоля, і (daksd-) здольнасьць, умеласьць, спрыт. Разам з kratu'дух, сіла духу, натхненьне' і dhl'празор' становіць тры рэчы, патрэбныя для пасьпяховага чыну, у тым ліку ддя складаньня хвалебну.
здрой, -ю, м.р. крыніца
зіхавіца, -ы зіхоткая (пра зару)
злога, -і спараваньне, скляшчэньне
зьлягацца спароўвацца, скляшчацца
Зоры (usdsah) мн.л. ад Зара
зь/каўка, -і вялікая муха
зь/чань, -чню, зычэньне (angiisa-, susd-) зычны хвалебен зьбег, -а уцякач, бягляк
зьвянчак, -а складнік вобада
і- прыстаўны гук перад с-/з+ зычны (напр., істаць; пар. істужка, ізноў, іспод, ізрэбны)
КНІГІ ОНЛАЙН
