Сафійка. Полацк. Родны край
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 2017
БЕЛАРУСЬ літаратурная
САФIЙ КА.
ПОЛАЦК. РОАНЫ КРАЙ
Проза, паэзія, эсэ
Мінск «Мастацкая літаратура» 2017
УДК [821.161.3+821.161.1(476)]822 ББК 84(4Бен)
C21
Серыя заснавана ў 2003 годзе
Укладанне Навума Гальпяровіча
Выпуск выдання ажыццёўлены па заказе і пры фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь
ISBN 9789850217752
© Афармленне. УП «Мастацкая літаратура», 2017
Слова ад укладальніка
У гады майго дзяцінства пра гісторыю роднага горада мы ведалі мала. У краязнаўчым музеі, куды настаўніца нас вадзіла ў чацвёртым класе, галоўнымі экспанатамі былі чучала вялізнага сома, якога некалі злавілі ў Дзвіне, і гусарскія мундзіры салдат і афіцэраў 1812 года. Яшчэ мы ведалі пра Чырвоны мост, дзе ў тыя ж часы была крывавая бітва рускіх воінаў з французамі, ды што ў памяшканні дзіцячай бібліятэкі, куды я бегаў ледзь не кожны дзень, быў дом Пятра I і вядомы кожнаму жыхару магутны вал Івана Грознага.
Я марыў пра далёкія падарожжы, нязведаныя цікавыя мясціны, пра караблі і акіяны, і мой ціхі драўляны горад здаваўся мне сумным і нецікавым.
Аднойчы мне трапілася кніга «Славен город Полоцк» да гэтага невядомага аўтара, і я быў проста ашаломлены тым, што прачытаў пра свае родныя мясціны. Як на сённяшні дзень, у ёй было нямала гістарычных памылак, павярхоўнасці, але для мяне гэта быў пачатак усведамлення прыналежнасці да славы свайго ціхага месца, захаплення полацкай гісторыяй.
Я стаў шукаць усё, што напісана пра гісторыю Бацькаўшчыны, і шчыра радаваўся, калі знаходзіў упамінанне пра Полацк, князя Усяслава, манаха Сімяона, які паехаў у Маскву вучыць царскіх дзяцей, пра Скарыну, што выдаў у Празе першую кнігу славянскімі літарамі...
Пра Ефрасінню ні гаварыць, ні пісаць тады было няможна, бо доўгі час нас пераконвалі, што гэта цемрашалка і што яе шануюць толькі непісьменныя бабулі ды манашкі.
3 гадамі і ў Полацку ўсё часцей сталі гаварыць пра ўласную гісторыю, і дзякуючы навукоўцам і пісьменнікам у горад вярнулася постаць першадрукара Францыска Скарыны, які ніколі не забываўся нагадаць скуль ён родам, і дзякуючы якому на абсягах Еўропы загучалі словы «са слаўнага места Полацка».
Я ўсё гэта гавару да таго, што хоць і змяніліся часы, і мы ўжо шмат ведаем і чытаем пра Полацк, Скарыну, адраджаць полацкую славу, ганарыцца яго гісторыяй, далучаць да яе шматлікіх аматараў — гэта вялікая і значная работа.
Мне ўжо даводзілася быць укладальнікам кнігі «Там, дзе вежы Сафіі», якая і распачала серыю «Беларусь літаратурная». Безумоўна, туды не змагло ўвайсці ўсё, што напісана пра Полацк і полацкімі аўтарамі. Ды гэта ў прынцыпе немагчыма. Полацк займае настолькі значнае месца ў гісторыі культуры нашай
3
краіны, што ён выклікае жаданне звярнуцца да сваёй велічнай постаці ў паэтаў і празаікаў, даследчыкаў мінуўшчыны і летапісцаў сучаснай эпохі.
У дадзеным выданні мы з выдаўцамі паспрабавалі пайсці не проста падборам твораў тых, хто непасрэдна звязаны сваёй біяграфіяй з Полацкам, а паспрабаваць даць своеасаблівую анталогію беларускай літаратуры, прысвечанай самаму старажытнаму гораду краіны, калысцы беларускай дзяржаўнасці і духоўнасці.
Полацк належыць кожнаму беларусу, дзе б ён ні жыў, бо як трапна сказаў народны паэт Беларусі Рыгор Барадулін «Ад Полацка пачаўся свет», таму, я ўпэўнены, ён і далей будзе натхняць літаратараў на стварэнне новых цікавых твораў пра мінулае і сённяшні дзень славутага месца.
Навум Гальпяровіч, ганаровы грамадзянін гарадоў Полацка і Наваполацка
Ал Скарыны
ПАЧАТАК
ФРАНЦЫСК
СКАРЫНА
Маем найбольшае самі
(Раздзелы з кнігі)
Як у каштоўным камені моц
1
Паведамляе святы Іаан у сваім Евангеллі, што наш Збаўца сказаў: «Дагэтуль я гаварыў Вам у прыпавесцях, але настае гадзіна, калі ўжо не буду у прыпавесцях гаварыць, а яўна вам абвяшчу аб маім Айцу».
2
Гасподзь Бог раней, чым прыняў чалавечанства ад Прачыстай Дзевы Марыі, многа разоў гаварыў
6
АД СКАРЫНЫ ПАЧАТАК
з намі ў прыпавесцях праз абраных божых людзей — праз святых айцоў і прарокаў, а болей за ўсё праз прамудрага Саламона.
3
Цар Саламон прасіў у Госпада Бога, каб Гасподзь Бог з усіх сваіх незлічоных дарункаў даў яму мудрасць і розум.
I Гасподзь Бог яму адказаў: «За тое, што ты не прасіў ні многіх гадоў жыцця, ні багацця, ні душаў сваіх варагоўнікаў і супрэчнікаў, а прасіў сабе толькі мудрасці, каб умець судзіць чалавечыя справы, паводле слова твайго зраблю і дам табе разумнае сэрца — так што падобнага да цябе перад табой не было і пасля цябе не паўстане».
4
I Гасподзь Бог даў цару Саламону мудрасць вялікшую, чым даваў калінебудзь іншаму чалавеку: таму й называецца ён прамудры, таму й славуты між іншых. Калі ж імя яго растлумачыць панаскаму — дык яно
7
САФІЙКА ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
азначае мірны, альбо спакойлівы, бо нездарма
ў часы Саламонава царавання спакой панаваў і ўладарыў мір.
5
Для нашага навучання цар Саламон напісаў тры кнігі:
першая кніга — Парабалы, ці, інакш, Прыпавесці, альбо Прытчы;
другая — Эклезіяст, што азначае Саборнік, а трэцяя Песня песняў.
У іх, у згодзе з Божым загадам, цар Саламон аб’явіў сваю мудрасць, як сам ён кажа у Прыпавесцях пра гэта: «Хіба не пісаў я табе у трох чынах тройчы?..»
6
У Прыпавесцях цар Саламон піша пра мудрасць і пра навуку, пра добрыя звычаі і пра запаветы, пра тое, як жыць чалавеку на гэтым свеце і што рабіць.
Сам ён пра гэта сведчыць, кажучы ў самым пачатку: «Прыпавесці Саламона, Давыдава сына, ізраільскага цара — каб мудрасць спазнаць, каб навуку ўведаць і словы розуму зразумець».
8
АД СКАРЫНЫ ПАЧАТАК
7
Піша ў Эклезіясце цар Саламон пра марнасць клопатаў чалавечых, пра безразважлівасць, пра нядбальства, якія падточваюць моц і набыткі губяць, а гэтаксама пра нетрываласць таго, што ёсць.
8
Ён зазначае: «Словы Эклезіяста, Давыдава сына, ізраільскага цара. Марнасць над марнасцю і ўсё марнасць».
I ад учынкаў згубных, спраў непатрэбных, клопатаў марных, якімі населены свет, адводзіць нас гэтаю кнігаю, каб прывесці да вечна жывога жыцця і нябеснага свету.
9
У Песні песняў гаворыць цар Саламон пра тую вялікую ўцеху, якую будзе мець з Госпадам Богам душа у нябесным царстве, калі ў любові Госпада Бога скончым зямное жыццё, што поўна зману і тлуму. Сваю навуку
9
САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
цар Саламон уклаў у прыклад прыгожы, паказваючы жаніха і яго нявесту, што кажа: «Цалуй мяне пацалункам вуснаў сваіх!» — і прыклад гэты датрымліваючы да канца.
10
Кніга, якую мы тут друкуем, мае найменаванне
Прыпавесці, альбо Прытчы,— яны, кажучы пра адно, маюць на ўвазе другое і простымі словамі азначаюць, што не з’яўляецца простым, і болей чым абвяшчаюць, тояць, і мусяць не гэтак, як мовяцца, разумецца, але праз гэта.
11
Дзеліцца кніга Прыпавесцяў на тры часткі.
I выкладаецца першая частка так, быццам шматмудры бацька, што зведаў у самых розных праявах жыццё, навучае сына мудрасці, рупнасці, розуму, боязі Божай і іншым цнотам, першаасноўным у нашым жыцці.
12
У частцы другой гэтай кнігі апавядае цар Саламон мноства прыпавесцяў — ні дзеяй,
10
АЛ СКАРЫНЫ ПАЧАТАК
ні зместам сваім яны не лучацца між сабой, і нічога
не мае агульнага з папярэдняй наступная прыпавесць, бо ў сабе кожная з іх змяшчае сваю адметную дзею і свой адмысловы змест.
13
Змяшчаюцца ў трэцяй частцы прыпавесці, якія казаў у свой час Саламон, а сабралі мужы, навучаныя Эзекіяй, што стаўся царом пасля Саламонавай смерці. Калі параўнаць дзве папярэднія часткі з гэтай апошняй, дык можна ўбачыць, што прыпавесці ў ёй таемнейшыя, чым у тых дзвюх першых.
14
Цар Саламон абвясціў тры тысячы прыпавесцяў і склаў пяць тысяч вершаў.
Распавядаў ён, апрача таго, пра ўласцівасці зёлак і асаблівасці дрэў — ад кедра, які расце на слыннай Ліванскай гары, да красвеня, што ля муроў красуе ціхмяна.
11
САФІЙКА ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
15
Яшчэ таксама мудра казаў пра звяроў, што ходзяць па ўлонні зямлі, і гадаў, што поўзаюць пад зямлёй, пра птушак, што лётаюць у паднябессі, і рыбін, што плаваюць у марскіх і рачных глыбінях,— як піша пра гэта трэцяя кніга Царстваў ізраільскіх цароў.
16
Гэтую кнігу чытаць карысна усякаму чалавеку, бо ўсякі
з яе будзе мець спажытак: разумны і неразумны, багаты і бедны, стары й малады, а найболей тыя, што хочуць укараніцца у звычаях добрых, навуку зведаць, да мудрасці прышчапіцца.
17
Калі яны возьмуць у сэрца і спраўдзяць тое, што прыпавесці запавядаюць, дасца ім поўніца дзён і гадоў жыцця, і мір увянчае іхнія справы, і не пакіне іх праўда і міласэрнасць, як кажа пра гэта сам цар Саламон.
12
АД СКАРЫНЫ ПАЧАТАК
18
Як у каштоўным камені моц, як ядро ў арэху, як золата ў зямлі, гэтак мудрасць у прыпавесцях схавана, і хто яе знойдзе, той знойдзе ласку Гасподнюю і здабудзе Гасподняе благаславенне.
19
Калі прыйдзе мудрасць да чалавека — з ёю прыйдзе ўсё добрае разам, і ўздасца яму хвала, і пашана яго акружыць, і слава яму ўслугуе, бо мудрасць — настаўніца ўсякаму добраму ўменню і маці усім добрым справам.
20
У ёй жыве дух: адзіны, шматстайны, разумлівы, сціплы, праўдзівы, дбайны, гожы, спагадлівы, красамоўны, чысты, салодкі, шчыры, няхіблівы, дабратворны,— дух, які мае ў сабе пялюстак
13
САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
усякае добрае цноты, а сам ёсць кветка усіх незлічоных цнотаў.
21
I вось, разумеючы, што без праўдзівай боязі Божай, звычаяў добрых і мудрасці людзі не змогуць у згодзе і ў пашаноце, як людзям належыць, жыць на зямлі,— я, Францішак, Скарынаў сын, загадаў рускаю моваю друкаваць Прыпавесці, альбо Прытчы, прамудрага Саламона, Давыдава сына, ізраільскага цара.
22
Найперш — для ўшаны і для ўвасхвалення нашага Збаўцы, Стваральніка і Суцяшальніка Госпада Бога, адзінага ў Тройцы, і Найсвяцейшай
Прачыстае Божае Маці Марыі, а гэтаксама ўсяго нябеснага чыну і ўсіх святых, і ўгоднікаў Божых.
23
Тады — усім паспалітым людзям для ўжытку і памнажэння звычаяў добрых:
14
АД СКАРЫНЫ ПАЧАТАК
каб, мудрасці паспытаўшы, жылі на свеце, не чынячы шкоды нікому і славячы Госпада так, як таго вымагае высокасць вялікая і вяльможнасць яго святога імя.
24
Піша прамудры цар Саламон у Прыпавесцях пра мудрасць, пра веды, пра Божую боязь, пра Божую службу, пра пакаранне нораваў негадзівых, пра навучанне звычаям добрым і цнотам жыццёвым, угодным Богу і людзям.
КНІГІ ОНЛАЙН
