Сафійка. Полацк. Родны край
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 2017
I ў наш час праследжваецца сувязь тэатральнага жыцця йолаччыны з імем Янкі Купалы. У рэпертуары Полацкага народнага тэатра пры гарадскім Палацы культуры доўгі час была п’еса Янкі Купалы «Прымакі». Узорны юнацкі тэатрстудыя «Гармонія» быў у 1982 годзе
277
САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
лаўрэатам рэспубліканскага аглядуконкурсу, прысвечанага 100годдзю з дня нараджэння Я. Купалы і Я. Коласа.
Што датычыцца ўвасаблення Полацка ў творах Купалы, то тут варта прыгадаць незакончаную паэму «Гарыслава». Я. Купала меў намер апісаць Полацкае княства, княжанне Рагвалода, захоп Полацка наўгародскім князем Уладзімірам Святаслававічам. У лісце да ЭпімахаШыпілы ад 5 чэрвеня 1912 г. Я. Купала паведамляў пра свае планы: «Я, як перапішу (апрацую) начыстую «Паўлінку», думаю напісаць паэмку «Рагнеда», гістарычную рэч з жыцця Полацкага княства». Захаваліся «Прадмова», 2 варыянты першага раздзела гэтай гісторыкапатрыятычнай паэмы і план. На падставе вывучэння аўтографаў паэма датуецца маем 1912 года.
Матэрыялы паэмы сведчаць пра маштабнасць задумы Купалы, драматычнасць канфліктаў, глыбокі філасофскі роздум аб справядлівасці чалавечых узаемаадносін. Эпічны характар задумы абумовілі быліннарэчытатыўны памер верша, выкарыстанне аратарскапубліцыстычных і лірыкафіласофскіх элементаў ва ўрыўках паэмы, якія зберагліся. Яскравае ўяўленне пра гэта дае «Прадмова»:
Гэй, павейце, разгуляйцеся, Ветры вольны, лёгкакрылыя, Над старонкай над крывіцкаю Зашуміце, неўгамонныя. Паміж небам і зямліцаю Віхрамптахам пранясіцеся, Леты, даўна прамінуўшыя Уздымайце з чорна попелу. Ускалыхніце сэрцам каменным, Звонамвечам ды ўсё полацкім — Хай звон звонка разгамоніцца Дый раскажа быль бывалую. Быль бывалую пра доч князеву, Ту красавіцу ненаглядную, Пра ту княжну пра свабодную, Што Рагнедай называлася, А пасля, што з гора горкага Стала зваціся Гарыславаю, А гардыняй недаступнаю Кругомвокала праславілась. Пра яе вы, звоны вечавы, Ветры буйныя, свабодныя, Раскажыце свету цэламу Быль бывалу ў землях Полацкіх.
Эмацыянальнасць, пачуццё трывогі за лёс радзімы надалі твору характар рамантычнай узнёсласці і манументальгасці. Адначасова ў 278
TAM, ДЗЕ ВЕЖЫ САФП У^\ паэме сустракаюцца літаратурнакніжныя, рамантызаваныя вобразы і прыёмы. У час працы над творам паэт змяніў назву: пэўна, палічыў, што імя Гарыслава (так звалі Рагнеду і ў народзе) болей адпавядае як вобразу гераіні, так і яе лёсу.
Урыўкі «Гарыславы» і яе план даюць падставу меркаваць, што твор пісаўся ў духу класічных узораў лірычнага эпасу славянскіх літаратур (паэм Т. Шаўчэнкі, А. Міцкевіча і іншых прагрэсіўных рамантыкаў).
Па матывах паэмы «Гарыслава» беларускі жывапісец Аляксей Марачкін стварыў карціну «Рагнеда».
Вольга Фёдараўна НікановічСахарава, педагог і пісьменніца, паводле матываў драматычнай паэмы Янкі Купалы «Сон на кургане» напісала п’есу — казачную феерыю «На Полацкім замчышчы». У 1927 годзе ў Дзвінскай беларускай гімназіі па п’есе быў пастаўлены спектакль.
Пра прабыванне Янкі Купалы ў Полацку пісаў наваполацкі пісьменнік Міхась Барэйша. Полацкі кампазітар Мікалай Пятрэнка напісаў песню «Вуліца Янкі Купалы» на словы К. Кірэенкі, а маладая паэтка, супрацоўніца бібліятэкі імя Якуба Коласа, таксама навапалачанка Ірына Бельская і паэт Алесь Замкоўскі з Полацка сталі пераможцамі конкурсу «Верш на юбілей», абвешчанага віцебскай філіяй Саюза беларускіх пісьменнікаў да 125х угодкаў Янкі Купалы.
Увекавечанне імя вялікага беларускага пісьменніка на Полацкай зямлі пачалося з рашэння педсавета паказальнай школы пры Полацкім белпедтэхнікуме назваць школу імем Янкі Купалы. Пастанова педсавета была падтрымана ўрачыстым сходам студэнтаў і настаўнікаў полацкіх педагагічнага і ляснога тэхнікумаў. У адказ на просьбу даць згоду, каб школа насіла назву яго імені, Янка Купала напісаў у Наркамасветы: «Шчыра дзякуючы за ўвагу, якую мне аказала полацкае настаўніцтва і вучнёўства, надаючы маё імя школе, я проці гэтага нічога не маю, калі Наркамасветы на гэта згодзен». Пастановай Наркамата асветы БССР ад 21 мая 1926 года Практыкавальнапаказальнай школе пры Полацкім беларускім педагагічным тэхнікуме было прысвоена імя Янкі Купалы. Памяшканне школы і педтэхнікума былі размешчаны ў будынку былой настаўніцкай семінарыі і праіснавалі да 1941 года. У Вялікую Айчынную вайну гэта памяшканне, як і ўся вуліца, на якой яно знаходзілася, былі цалкам разбураны.
Узрадзіўся Полацкі педтэхнікум у новым будынку, і зараз ён ператвораны ў Полацкі каледж установы адукацыі «Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэт імя П. М. Машэрава». Тут створаны музей гісторыі гэтай установы і, вядома, прадстаўлены матэрыялы, прысвечаныя Янку Купалу.
У 1996 годзе адбылося адкрыццё мемарыяльнай дошкі, прысвечанай памяці Янкі Купалы на станцыі Баравуха пад Полацкам.
279
САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
Адкрывалі ўрачыстасць паэт, дырэктар Беларускага радыёвяшчання, ураджэнец Полацка Навум Гальпяровіч і пісьменнік Сяргей Панізнік.
У 20я гады Нацыянальная бібліятэка Беларусі (у той час Дзяржаўная бібліятэка БССР імя У. I. Леніна) набыла частку асабістай бібліятэкі Янкі Купалы. Захавалася толькі 6 асобнікаў з уласнаручным подпісам паэта. Сярод іх: «Сапунов А. Древностн СпасоЕфроснньевского девнчьего монастыря в Полоцке». — Б. м., б. г.23с. (отд. отт. Нз «Полоцкнх епархнальных ведомостей», 1885. № 8—10)» і кніга: «Церемоння встречн, проводов н следовання Св. Моіцей Преподобной Евфроснннн, Княжны Полоцкой, по Внтебской губерннн с краткнм путеводнтелем по гор. Полоцку, местом положення Св. Моіцей — Внтебск: Губ. тнп., 1910. 29 с.».
У Ветрынскай СШ арганізаваны музей Б. I. ЭпімахаШыпілы. Вялікі раздзел у яго экспазіцыі прысвечаны Янку Купалу, менавіта яго адносінам з Браніславам Ігнатавічам ЭпімахамШыпілам, прабыванню Купалы на полацкай зямлі.
Адна з вуліц, два завулкі і гарадская бібліятэка горада Полацка названы імем Янкі Купалы. А рашэннем Наваполацкага выканаўчага камітэта № 183 ад 28 чэрвеня 1982 г. вуліца Піянерская ў Наваполацку была перайменавана ў вуліцу імя Янкі Купалы.
МПХАНЛ
Шннтко
Воловье озеро
Согласно легенде возле Воловьего озера, которое расположено в районе Громы, находнлось капніце, на котором полочанеязычннкн прнноснлн жертвы свопм богам.
— Дед, а дед! Смотрн, как туман клубнтся там, около ольхн, словно быкн бодаются.
I I правда: в огненных лучах восходяіцего солнца волны седого тумана, стелюіцегося по болотпнке п заросшему озерцу, прнннмалн самые фантастнческне формы п загадочно поднпмалпсь в голубнзну к редкнм прнчудлнвым облакам.
Дед Нван нажнвнл на крючок очередного червяка, а потом посмотрел на своего трпнадцатнлетнего внука, с которым сегодня выбрался на давно обеіцанную рыбалку, н сказал:
— Вндно, волам тем неймется, от которых н пошло названне нашего озера.
Глаза у Лешкн загорелнсь, н он, как pencil, прнстал к деду:
— Какнм волам? Это что — легенда? Расскажп!
281
САФІЙКА ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
Дед с тоской посмотрел в ведерко, в котором плавало штук пять карасей — облегченный завтрак коту Васнлню. Удобно устронвшнсь на стволе поваленной ольшнны, он воткнул уднлніце в землю н, достав снгареты, ответнл:
— Ладно, расскажу, пусть рыбка сама ловнтся. Эту нсторню я услышал давно, когда был прнмерно в твоем возрасте.
...Недалеко от этого озера, которое когдато поражало своей красотой, жнл небогатый шляхтнч. Был у него сын, красавец, офнцер царской армнн. Все любовалпсь нм.
Однажды, прнехав в отчнй дом н бродя с удочкой по берегу этого озера, встретнл он таннственную девушку. Понравнлнсь онн друг другу н сталн ежедневно встречаться здесь, на берегу...
Блнзнлось время отьезда. Молодому человеку тяжело было думать о предстояіцем расставаннн с возлюбленной, н он решнл попроснть у отца благословення...
Гордый шляхтнч вознегодовал: «Как?! Породннться с простой крестьянкой?!.» Н роднтелн то с угрозой, то с лаской отговорнлн сына от романтнческого, но, по нх мненню, опрометчнвого поступка.
В тоске н печалн, опустнв голову, молодой человек пошел вечером на последнее свнданне. О чем говорнлн возлюбленные, одному Богу нзвестно, но после этой встречн наш герой стал забывать возлюбленную, проводя остаток отпуска на балах с прекраснымн паненкамн.
Отьезжая в полк, молодой шляхтнч в толпе провожаюіцнх увндел возлюбленную. Н вдруг ему показалось, что он слышнт ее голос: «Мнлый, мы еіце встретнмся!» Разволновался паннч, как будто помутнлся его разум: так захотелось ему остаться! 14 только друзьяофнцеры удержалн его от этого порыва.
...Началнсь военные событня, н воспомннання о любнмой временно отошлн в сторону. 14 вдруг нз очередного пнсьма шляхтнч узнал, что Настя... роднла от него днтя, была нзгнана отцом нз дома н, не перенеся страданнй, броснлась в озерный омут...
Шло время, закончнлась война, н, выйдя в отставку, паннч вернулся в отчнй дом.
Отцовское хозяйство было разорено войной, слуг почтн не осталось, н гордому шляхтнчу прншлось самому ходнть за плугом. Сын помогал отцу, быстро научнвшнсь этому нехнтрому ремеслу...
Однажды весной отец с сыном пахалн на волах возле озера. Будучн страстным охотннком, отец залюбовался днкнмн гусямн, которые опустнлнсь на протнвоположный берег.
«Поработай однн, а я сбегаю за ружьем, может, подстрелю когоннбудь к ужнну»,— сказал он сыну.
282
TAM, ДЗЕ ВЕЖЫ САФП
Трудягнволы, напрягая мокрые спнны, тяжело, но покорно тянулн плуг. А солнце прнпекало, серебром разлнвалнсь в высокой голубмзне неба жаворонкн, от черной землн подннмался пар.
Наступало время обеда. Пахарь распряг н стреножнл волов, пустнл нх пастнсь на только что пробнвшуюся травку, а сам, взяв флягу, пошел к озеру. Нагнувшнсь, он стал набнрать прозрачную, сохраннвшую студеность знмы воду. Н вдруг услышал паннч всплеск н шорох ветвей за кустамн. Прнвстав, он обернулся н увндел возле себя молодую красавнцу, которая ласково смотрела на него н улыбалась. Нечто знакомое показалось в ее бездонных зеленых глазах. Какаято волшебная снла овладела нм, затуманнла его сознанне, паралнзуя волю н разум. He раздумывая, броснлся он в ее раскрытые обьятня...
Опомннлся бывшнй паннч от днкого рева стреноженных волов. С налнтымн кровью глазамн н пеной на морде однн нз волов подброснл незнакомку н начал колоть острымн, как внлы, рогамн. Забыв об опасностн, мужчнна закрыл собой таннственную женіцнну. Подбежавшнй второй вол прнгвозднл нх обонх к земле рогамн. У шляхтнча хлынула кровь нзо рта. Раскрылнсь н застылн, отражая небо, глаза. A волы, продолжая свнрепеть, кололн н топталн незнакомку. Но странно: нн одной каплн кровн не пролнлось нз ее чаруюіцего тела. Все раны сразу затягнвалпсь.
КНІГІ ОНЛАЙН
