Сафійка. Полацк. Родны край
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 2017
і ляцелі пчолы а ты глядзеў у неба і бачыў роднае неба у якім жыве Бог які стварыў зямлю і ўсё жывое на зямлі па якой ты ідзеш з Полацка несучы ў сэрцы сонца
226
НАТХН Ё Н ЫЯ ПОЛАЦКАМ "Ш
якое было і будзе і ў Вільні і ў Празе і буквы складуцца ў словы і словы складуцца ў сказы і будзе першая кніга якую ты надрукуеш і ты ідзеш па Еўропе малады і прыгожы як вой які абараняе зямлю дзе магілы продкаў дзе яму вераць дзе яго любяць дзе яго заўсёды чакаюць і ў кожным следзе тваім застаецца святло жывое якое не зарасце травой і не засыплецца пылам
і ў цябе наперадзе Беларусь пра якую ты не марыш але якая абавязкова будзе як свята пасля будняў як дзень пасля ночы як вясна пасля зімы і сонца будзе тваё
і сёння і заўтра і заўсёды як родная зямля пад нагамі тых хто ідзе з дому і тых хто вяртаецца ведаючы тваё імя як песню як малітву як сонца
Полацкая балада
Нам вяртацца ў святло старажытнай зямлі, Каб пра нас не сказалі, што мы аджылі, Адспявалі, адплакалі долю сваю
I згубілі, як вечнасць, як волю, зямлю, На якой нашы вежы, як свечкі, стаяць, На якую з нябёсаў анёлы глядзяць
I ўсе бачаць куды і адкуль мы ідзём
227
САФІЙКА ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
I хто з хлебам і соллю, хто з чорным агнём... Праз туман, што як дым, плыве над Палатой Час ляціць, быццам смерць за варожай стралой, Праз цябе, праз мяне і праз тыя гады, Пра якія не знаем ні я і ні ты, Бо вяртаемся мы, як вяртаецца дзень, I прад намі святло, а за намі наш цень, Нібы крыж, нібы крык, што жылі і жывём, I вяртаемся мы да сябе, у свой Дом, Ад якога нікуды з табой не ўцяклі...
Мы, як вежы, стаім на бацькоўскай зямлі...
Tam, дзе вежы
Сафіі 4'
«Наддзвінню» — 90
У далёкім 1925 годзе прыехаў у Полацк Алесь Дудар, каб стварыць тут філію літаратурнага аб’яднання «Маладняк». Гэта, як вядома, быў час сапраўднага беларускага рэнесансу, адраджэння нацыянальнай свядомасці. Было вырашана стварыць літаратурныя суполкі ў шэрагу гарадоў Беларусі, каб пісьменнікі неслі роднае слова ў народ.
Працэс беларусізацыі на Віцебшчыне і Магілёўшчыне па розных прычынах пачаўся пазней, чым у іншых рэгіёнах Беларусі, таму Дудар спачатку адчуваў пэўныя цяжкасці. Ен нават жаліўся ў цэнтр: «...гэтыя паўгода, што я працую тут, у канец расхісталі маё здароўе. Частыя галадоўкі, вечныя лаянкі ў рэдакцыі на грунце беларусізацыі...» Збіраўся ў водпуск і выказваў жаданне працаваць пасля адпачынку дзе заўгодна, толькі не ў Полацку: «...я ні за што не вярнуся... Я магу працаваць. Хачу працаваць і буду працаваць. Толькі не ў Полацку. Полацк мяне згнаіў і фізічна, і, можа, маральна».
На змену яму ў газету «Полоцкмй пахарь» (у 1926 годзе яна стала «Чырвонай Полаччынай») у якасці адказнага сакратара прыехаў Алесь Звонак, які адыграў значную ролю ў станаўленні літаратурнай суполкі ў горадзе на Дзвіне. Абавязкі ж часовага (так сказана ў дакументах) старшыні Полацкай філіі са жніўня 1925 года выконваў Валерый Сянкевіч, а Сымон Хурсік з кастрычніка таго года стаў сакратаром Бюро Полацкай філіі. 3 восенні 1925 года яна ўжо працавала плённа.
Пра першыя крокі яе можна даведацца з газеты «Полоцкнй пахарь», (1925. 21 лістап.), у якой змешчаны артыкул С. Хурсіка «Полацкая філія»: «На першым арганізацыйным пасяджэнні,— пісаў аўтар,— прысутнічала 7 асоб, якія і ўвайшлі ў склад філіі. 3 цягам часу філія пачала ўзрастаць, як колькасна, так і ў якасных адносінах. Увесь час філія была ў арганізацыйным стане, але, разам з тым, у ёй вялася і напружаная, энергічная «маладнякоўская» праца. К сённяшняму дню ўжо маем 18 запратакаліраваных сходаў філіі, на якіх рабіліся навуковыя даклады па паэтыцы літаратуры і іншых галінах мастацтва. Разглядаліся капітальныя творы найбольш выдатных паэтаў і пісьменнікаў як старэйшага пакалення, так і «маладнякоўцаў», таксама разглядалася творчасць і сяброў філіі. Асабліва філія развярнула сваю працу з верасня 1925 года. Была ўзята арыентацыя на моладзь. У гарадскім аб’яднанні Полацкай філіі маецца ўжо 18 асоб...»
Плённа працавала філія і ў наступным годзе. У склад яе ўвайшлі Сцяпан Сямашка, Максім Грашчанка, Пятрусь Броўка, Ян Скрыган, Тарас Хадкевіч, Анатоль Астрэйка, Андрэй Александровіч. На пасяджэннях праводзілася, як адзначаў у адным з артыкулаў Александровіч, упартая, цярплівая, калектыўная
230
TAM. ДЗЕ ВЕЖЫ САФІІ
работа над кнігай. Вывучалі літаратуру, знаёміліся з літаратурнымі напрамкамі і іх прадстаўнікамі. Важная ўвага надавалася тэхніцы вершаскладання і «адказнасці за кожнае слова вершу». «Маладнякоўцам,— пісаў Александровіч,— можа быць толькі той, хто займаецца творчай працай, хто імкнецца больш абагаціць свой светапогляд, хто цікавіцца, любіць і вывучае літаратуру, хто займаецца яе даследаваннем».
У лістападзе 1926 года выйшаў першы альманах — «Наддзвінне». Гэтая назва назаўсёды замацавалася і за самім аб’яднаннем, хоць у 1927м і 1928м гадах былі выдадзены альманахі з іншымі назвамі: «Росквіт» і «Зарніцы» адпаведна. У мясцовай газеце з рознай перыядычнасцю з’яўлялася літаратурная старонка «Наддзвінне».
На першых старонках альманаха змешчаны верш Янкі Купалы «Акоў паломаных жандар». Раней ён друкаваўся ў газеце «Савецкая Беларусь» і быў напісаны паэтам у адказ на выступленне ў друку некаторых вялікадзяржаўных шавіністаў з Полаччыны супраць беларускай мовы.
...He па нутру, як смерць, Што беларускае дзіцё Бяжыць у сцюжную зіму У школу пазнаваць жыццё. Спужаўся, што хлапчук ў лапцёх, Напоўадзеты вёскі сын, У роднай мове ўчыцца змог?.. Язык твой царскі ён табе Ня выража, спакойны будзь! Цябе тваім жа ў кляцьбе Ен не забудзе памянуць.
У першы альманах «Наддзвінне» ўвайшлі ў асноўным паэтычныя творы, два апавяданні і замалёўка.
Андрэй Александровіч у вершы «Дзвіна» вітаў радзіму Ф. Скарыны:
Добры дзень, зялёныя загоныдываны, прыйшоў паслухаць з вамі гутарку Дзвіны.
Сакалінай пераліўкай прывітала песняй даль, плынь бурлівых, цёмнасініх векапомных хваль.
Залаціццавесяліцца звонкаструнная вясна. Добры дзень вам, палачане, добры дзень, Дзвіна.
Алесь Дудар, які ўжо працаваў літсакратаром «Маладняка» Цэнтральнага бюро, падтрымліваў сувязь з Полацкам і перадаў у альманах свой верш «Полацк».
Некалькі вершаўапублікаваўАлесь Звонак. Верш «Полаччыне» адлюстроўвае мінулае і сучаснае тамашняй зямлі:
231
САФІЙКА ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
...Хвалі празрыстыя. Жвір на адмелях.
Сонца ружовы ўсход і заход...
Хвалі калісьці крывёй чырванелі, Край руйнаваўся з году у год.
Ворагі злосныя, хцівыя ворагі — Царскай Расеі чыноўнічы люд. Ўсё асмяялі, што родна і дорага, 3 роднай зрабілі чужую зямлю...
Свае першыя вершы, напісаныя ў Полацку, змясціў і Пятрусь Броўка. Лірыка яго лёгкая, узвышаная, удумлівая. Лірычны настрой гучыць і ў вершы «Ня буду я стаяць на раздарожжы».
У альманаху ўбачылі свет першыя вершы Тараса Хадкевіча — 14гадовага юнака з Дрысеншчыны, Сымона Хурсіка — настаўніка з Валынцаў. Два вершы змясціў будучы паэт і празаік Ян Скрыган, супрацоўнік акруговай газеты ў 1926— 1927 гадах. Увайшлі ў зборнік і вершы пачынаючых паэтаў: 13гадовага Міколы Сямашкі з вёскі Барылы і 15гадовага Уладзіміра Яцкевіча з Ветрына.
Тарас Хадкевіч у 1927 годзе паступіў у Полацкі педтэхнікум і пасля яго заканчэння працаваў у «Чырвонай Полаччыне» да пераезду ў 1931 годзе ў Мінск і актыўна ўдзельнічаў у літаратурным жыцці Полаччыны.
«Чырвоная Полаччына» ад 1 студзеня 1927 года змясціла рэдакцыйны артыкул «Аб стане сучаснай беларускай літаратуры» за крыптонімам М. Г. Хутчэй за ўсё гэта Максім Грашчанка. Ен у канцы лета 1926 года пераехаў з Гомеля, дзе кіраваў філіяй, у Полацк. Выкладаў тут у педтэхнікуме, а з канца 1926 года стаў сябрам Полацкай філіі і адыгрываў важную ролю ў літаратурным жыцці. Аўтар аналізаваў становішча «Маладняка» пасля выхаду з аб’яднання групы паэтаў і празаікаў.
28 лістапада 1928 года Усебеларускі з’езд «Маладняка» абвясціў пра рэарганізацыю аб’яднання і аб’явіў сябе Першым з’ездам Беларускай асацыяцыі пралетарскіх пісьменнікаў, якая ўвайшла ва Усесаюзнае аб’яднанне пралетарскіх пісьменнікаў. «Маладняк» спыніў сваё існаванне.
Адбыліся змены і ў раёнах. У Полацку яшчэ некаторы час працавала філія Беларускай асацыяцыі: з 1929 года ўсе паведамленні аб дзейнасці літаратурнага аб’яднання падпісваюцца ўжо ад імя філіі БелАПП. Кіраўніком аб’яднання ў 1930—1932 гадах быў А. Астрэйка, які працаваў у газеце «Чырвоная Полаччына». У гэты час пасля службы ў Чырвонай Арміі працаваў у яе штаце Эдуард Самуйлёнак, будучы празаік і драматург. Яго першы верш «Партызан» змешчаны менавіта ў полацкай газеце. Выпуск літстаронак вельмі скарачаецца, а газета «Чырвоная Полаччына» стала выходзіць толькі два разы на тыдзень.
3 пачатку 30х гадоў мінулага стагоддзя, як вядома, палітыка беларусізацыі згортваецца, набірае моц цэнтралізаванае кіраванне літаратурным жыццём з Масквы. Абаронцаў інтарэсаў беларускай культуры сталі называць нацдэмамі і разглядаць як ворагаў сацыялізму. Пачаліся масавыя арышты. Лёс былых полацкіх маладнякоўцаў, якія не ўвайшлі ў Беларускую асацыяцыю пралетарскіх пісьменнікаў, склаўся трагічна, амаль усе яны былі рэпрэсіраваны: А. Александровіч, А. Звонак, Я. Скрыган, С. Хурсік, А. Дудар, П. Шукайла, Ф. Лябецкі, М. Анісаў і інш.
232
TAM, ДЗЕ ВЕЖЫ САФП ^^
Але кароткі перыяд уздыму беларусізацыі зрабіў сваю справу: на полацкай зямлі абудзіліся творчыя сілы, а сам Полацк ператварыўся ў адзін з культурных цэнтраў Беларусі са сваімі трывалымі літаратурнымі традыцыямі, якія працягваюцца па сённяшні дзень.
У гады Вялікай Айчыннай вайны ў радах Чырвонай Арміі і ў партызанскіх атрадах, у рэдакцыях франтавых газет змагаліся з нямецкафашысцкімі захопнікамі і члены літаб’яднання «Наддзвінне»: браты Сямашкі, П. Броўка, Т. Хадкевіч, С. Хурсік, А. Астрэйка, У. Яцкевіч, Т. Лясовіч, А. Савіцкі, У. Ліхачоў, Н. Ярмак...
Мікалай Сямашка трапіў на фронт у самае пекла. У 1941 годзе пры абароне горада Орша сярод мноства загінуўшых быў і ён.
Пятрусь Броўка добраахвотнікам папоўніў рады Чырвонай Арміі. Працаваў у франтавой газеце «За Савецкую Беларусь» на Бранскім і Заходнім франтах.
Тарас Хадкевіч быў камандзірам узвода на фронце.
Сымон Хурсік ваяваў на 1м Беларускім фронце, быў двойчы кантужаны.
КНІГІ ОНЛАЙН
