Сафійка. Полацк. Родны край
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 2017
Хор спяваў вясельныя песні. 3 усіх бакоў гучалі пажаданні здароўя, дабрабыту, працягу княжацкага роду. Затым пачаліся скокі з выразнымі прыпеўкамі:
Голуб сівы, голуб сівы, Галубка сівейша.
Бацька мілы, матка міла, Дзяўчына мілейша.
Усе засталіся задаволеныя. Дынастычны шлюб заключаны, палітычны альянс заходніх і ўсходніх славян створаны, мір і спакой гарантаваны. Полацкая зямля ў асобе Рагвалода сапраўды знайшла надзейнага князяабаронцу.
Падчас вяселля Рагвалод быў нешматслоўны, ён спакойна ўступаў у свае правы. Найменне Вараг, сказанае некім з людзей у той момант, калі ён ступіў на Полацкую зямлю, так назаўжды і прыліпла да князя. Амаль усе міжсобку клікалі яго Варагам, але ён не крыўдзіўся і не пярэчыў. «Вараг дык Вараг, чаго тут крыўдаваць. Галоўнае, каб справы ішлі на лад»,— разумна разважыў Рагвалод.
Найменне Вараг стала другім імем князя.
43
Л сафійка. гюлацк. родны край
7
У хуткім часе пасля ўзыходжання на княжанне Рагвалод паклікаў ваяводу Лася і загадаў яму склікаць дружыну. Князь жадаў праверыць уменне і вайсковыя здольнасці ваяроў.
Дружына князя — асобная каста, эліта Полацкай зямлі. У яе склад уваходзілі дужыя і рослыя юнакі, сабраныя з усіх паселішчаў княства. На вяршыні вайсковай піраміды стаяў ваявода Лось, які меў бясспрэчны аўтарытэт сярод дружыннікаў. Ён быў адчайны ў бітвах і справядлівы падчас спрэчак, якія ўзнікалі паміж воямі.
У склад дружыны жадалі трапіць многія, але выбіраліся асобныя, найбольш прыдатныя да вайсковай справы. Хлопцы штогод у вызначаны дзень на конях і пешшу збіраліся ў Полацк. Прыязджалі адусюль — з Лукомля, Друцка і Барысава, з Браслава і Янкавічаў, з Лагойска і Менска, з усяго бліжняга і дальняга наваколля. Яны дэманстравалі баявое майстэрства, сілу і спрыт. У дружыну адбіралі лепшых — найбольш дужых і загартаваных.
Дружыннікі паказалі новаму князю ўсё, што ўмелі. Назіраць за відовішчам прыйшлі ўсе гараджане. Натоўп адгукаўся воклічамі адабрэння пасля ўдалых прыёмаў і гудзеў, калі нешта ішло не так.
На момант узыходжання Рагвалода на трон у княжацкай дружыне налічвалася звыш трохсот ваяроў. Каля трыццаці — асабістая ахова князя. Прыкладна сто дружыннікаў жылі ў Ніжнім замку і адказвалі за яго абарону. Каля двухсот знаходзіліся ў Запалоцці. Іх жытло стаяла амаль па ўсім перыметры абарончых сцен, што было вельмі зручна.
Рагвалод увёў сістэму рэгулярных трэніровак. Займаліся пераважна ў першай палове дня. Затым рабілі перапынак на абед і адпачывалі. Пасля зноў да позняга часу асвойвалі баявыя майстэрствы. Князь не толькі назіраў за трэніроўкамі, сам біўся на мячах — пешшу і конна. Стралялі з лукаў. Узброеныя, з усёй паходнай амуніцыяй, пераплывалі на конях Дзвіну.
Часта дружыннікі дзяліліся на групы, ішлі адна на адну. Воі вучыліся трымаць абарону, ладзіць шыхты, наступаць на ворага. Княжацкая дружына рыхтавалася да доўгіх паходаў і абароны Бацькаўшчыны.
Амаль увесь час Рагвалод праводзіў з дружынай. Разумеў, узмоцненая загартоўка і скардынаванасць дзеянняў — важныя перадумовы перамогі.
Цягам часу князь стаў сваім сярод дружыннікаў. Паступова даведаўся пра здольнасці і магчымасці кожнага з іх. Сярод дружыннікаў вылучаўся каранасты юнак, які меў выключныя фізічныя дадзеныя. Шыракаплечы, з налітымі сілай мускуламі, ён віртуозна наносіў магутныя ўдары меднай булавой і сякерай. Яго празвалі Мядзведзь, што
44
АДСКАРЫНЫ ПАЧАТАК
зусім натуральна. Хлопец хутка прывык да мянушкі і адгукаўся на яе. Мядзведзь стаў першым сярод дружыннікаў князя. Праўда, і ўсе астатнія воі з часам атрымалі мянушкіімёны — Верабей, Белы, Бык, Рыжы, Сава, Шпак, Камар. Хлопцаў называлі часцей за ўсё ці паводле галоўных рыс характару, ці ў залежнасці ад знешняга выгляду.
Дружыннікі хоць і спаборнічалі, змагаліся за першынство, але сябравалі. Пазней, у паходах і сечах, ім гэта вельмі спатрэбілася.
8
Рагвалод шчасліва княжыў у Полацкай зямлі. Шлюб, здзейснены спачатку нібыта паводле неабходнасці, зусім не стаў для яго цяжкім бярэмам. Наадварот, жыццё са Звеніславай прыносіла Рагвалоду невымоўную радасць. Ён усім сэрцам пакахаў яе. Яна стала не толькі самым блізкім і дарагім для яго чалавекам, але і вельмі добрым дарадцам.
Звеніслава першай пазнаёміла Рагвалода з мясцовымі звычаямі. Яна распавяла яму пра галоўных багоў крывічоў — чатырох дзяцей Сонца, якія па чарзе прыходзяць валадарыць на зямлю.
Першым з’яўляецца Каляда. Старыя людзі не раз бачылі яго. Ен падобны на казла, з доўгай барадой. Менавіта таму з’яўленне Каляды вітаюць у казліных масках, каб ён бачыў, што ўсе шануюць яго. У яго гонар спяваюць калядныя песні, дзеці збіраюць у торбы і плеценыя кашы пачастунак для яго.
Другі сын Сонца — Ярыла. Ен прыносіць на зямлю першае цяпло, дапамагае людзям засяваць палеткі. Людзі чакаюць Ярылу. Кожнае паселішча, як можа, услаўляе яго. Гаспадыні выпякаюць смачныя галушкі, а найбольш старанныя — лепяць з цеста птушачак, запякаюць іх на агні, а затым частуюць дзяцей. Усе імкнуцца задаволіць Ярылу, выказаць радасць з нагоды яго прыходу.
Самы прыгожы і ласкавы — Лада. Яго валадарства — пара выспявання ўраджаю, з’яўлення ягад і пладоў. Калі Лада нечым не задаволены, дык пачынаецца спёка і тады трэба як след улагоджваць яго. Лада прыходзіць якраз у купальскую ноч. Менавіта ў яго гонар дзяўчаты спяваюць песнігімны, просяць спраўдзіць іх мары аб шчаслівым каханні. На Купалу дзяўчаты і хлопцы гуляюць да раніцы, да ўзыходу Сонца — аддаючы даніну павагі богу кахання.
Чацвёрты сын Сонца — Яшчар. Ен прыходзіць тады, калі Сонца пачынае ніжэй хадзіць над Зямлёй. Яго мала хто любіць, апрача маладых хлопцаў. У час, калі Яшчар пануе, хлопцы забіраюць дзяўчат з бацькоўскіх сем’яў і вязуць у свае хаты. Яшчар прыносіць халады і хваробы. Большасць людзей баяцца яго, таму сустракаюць са сполахам і трымценнем.
45
^у САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОАНЫ КРАЙ
Расповеды Звеніславы шмат на што адкрылі вочы Рагвалоду. Ён лепш пачынаў разумець народ, да якога прыйшоў на княжанне.
Князь і княгіня бралі ўдзел у народных святкаваннях, падчас якіх ушаноўваліся галоўныя багі крывічоў. Яны разам прыносілі ахвяраванні Воласу — богу жывёл, часцей за ўсё маладое ягня. Верылі, за гэтую ахвяру Волас абавязкова паспрыяе плоднасці і абароніць хатніх жывёл ад злых духаў і смяротных хвароб.
Летнімі сонечнымі днямі, калі Лада валадарыў на зямлі, Рагвалод са Звеніславай выпраўляліся на конныя прагулкі. Коні імкліва неслі закаханых па лугах, абапал узлескаў, уздоўж жытнёвых палёў. Спыняліся на ўзгорку пад раскідзістым дрэвам. Агонь кахання ахопліваў Рагвалода і Звеніславу, асалодай і шчасцем палалі іх сэрцы.
Нарэшце ў князя нарадзіўся сын. Першынца назвалі Рацьмірам. Праз тры гады з’явіўся на свет другі сын. Па жаданні бацькі яму далі імя Святазар. Так сталася, што і першы, і другі раз, калі Звеніслава нараджала, князь быў ў паходах. Толькі калі Рагвалод вяртаўся, стары Воўк паведамляў яму радасную навіну.
9
Малады князь упадабаў паляванні — незаменны адпачынак і дадатковая загартоўка для дружыны. Перад ім паўставалі яго ўладанні — палі і лугі, пушчы і лясы, рэкі і азёры.
Крутлы год білі дзікоў. Без мяса воям нельга, трэба сіла і спрыт. Увосень, калі ападаў ліст і ў лесе станавілася далёка відаць, ганяліся за казулямі і ласямі.
Найбольшага спрыту і нават мужнасці патрабавала паляванне на пушчанскіх валадароў — бізонаўзуброў, якія мелі свой нораў і характар. Здабыць зубра было не простай справай, але дапамагаў адмысловы паляўнічы досвед. Звера заганялі ў клінападобную пастку, загадзя ўзведзеную з драўляных слупоў. Хаця, часцей,— зуброў, ласёў і дзікоў — даганялі на конях і валілі дзідамі, металічныя наканечнікі якіх прабівалі скуру і глыбока ўпіваліся ў цела жывёл.
Змораныя вярталіся дадому. Кожны раз наведвалі бога Перуна, які велічна стаяў сярод лесу. Высечаны з магутнага ясеня, Пярун стаяў на ўзгорку, маўкліва чакаючы належную яму ахвяру — зайца ці казулю. Хто і калі паставіў тут выяву славянскага бога Перуна — ніхто дакладна не ведаў.
Рагвалод пешшу набліжаўся да капішча, узіраўся ў грознае аблічча Перуна. Князь адчуваў сполах, унутры халадзела, рукі нямелі. Ён кідаў Перуну ахвяру, сцішана шаптаў замову, прасіў абароны ў валадара зямлі і нябёсаў.
46
АДСКАРЫНЫ ПАЧАТАК ^Ж
10
У 947 годзе Рагвалоду паведамілі, што кіеўская княгіня Вольга, удава князя Ігара, накіравала ўверх па Дняпры дружыны, каб пашырыць межы сваіх уладанняў на Поўначы. Яна прагнула цалкам кантраляваць водны шлях з Грэцыі ў Скандынавію. Невыпадкова яе людзі заставаліся ў Магілёве, Оршы і нават дабраліся да Віцебска і Пскова, заснавалі пагосты па рацэ Мсце і ў вярхоўі Волгі.
Рагвалод і ўся полацкая знаць успрынялі дзейнасць Кіева як пагрозу ўласным інтарэсам, замах на іх правы. Мясцовыя князькі даўно марылі пра новыя землі і ўладанні. Спрактыкаванага князяварага таму і запрасілі, каб распачаць рашучую і энергічную дзейнасць, каб смела рушыць за гарызонт, перайсці звыклыя межы.
Рагвалод дэманстраваў стрыманасць. У адказ на заклікі старэйшын, якія ўсё больш выказвалі занепакоенасць і нават незадавальненне, ён спакойна прапанаваў склікаць Веча і прыняць супольнае рашэнне.
Хутка ў Полацк з’ехаліся прадстаўнікі ад усіх куткоў Полацкай зямлі. Пасля гучных спрэчак і сварак, якія ледзьве не перараслі ў бойкі, Веча вырашыла,— адваяваць землі на ўсходзе, паставіць, дзе толькі магчыма, уласныя пагосты.
Рагвалод паклікаў мясцовага астролага Ворана, празванага так зза чорнага колеру валасоў. Юркі і надта гаваркі Воран карыстаўся павагай і меў вялікі аўтарытэт сярод крывічоў. Ніводная значная справа не пачыналася без парады з ім.
Князь запытаў Ворана:
— Якая воля нябёсаў, што раяць планеты?
Воран дастаў з торбы скрутак. Разгарнуў на стале карту зорнага неба, размаляваную фігуркамі жывёл і невядомых Рагвалоду прадметаў. Ён нейкі час пільна ўглядаўся, вызначаў размяшчэнне рухомых планет — Марса, Меркурыя, Сатурна, Юпітэра і Венеры — адносна нябесных сузор’яў. Воран ледзь гучна прамаўляў: «Гідра, Змяя, Леў, Скрапіён, Вялікая Мядзведзіца, Малая Мядзведзіца, Ліра, Трохкутнік, Вагі, Цэфей, Андрамеда, Арыён, Блязняты...» Нарэшце ён азваўся:
— Княжа, нябесныя свяцілы прадракаюць поспех. Усё паказвае на добрыя вынікі.
КНІГІ ОНЛАЙН
