Сафійка. Полацк. Родны край
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 2017
14
Увесну 970 гада Рагвалод з дружынай пайшоў у паход на Візантыю. Ініцыяваў кампанію магутны кіеўскі князь Святаслаў Ігаравіч. Як найбольш спрактыкаваны і ўплывовы, ён і ўзначаліў аб’яднаныя славянскія дружыны.
Больш за тры сотні караблёў накіраваліся праз Рускае мора ў напрамку Царграда. Салёная марская вада і сонца спрыялі дружыннікам. Ваявода Лось з хлопцамі кідаліся за борт, сваволілі, цешыліся. Усе спадзяваліся на ўдачу. Славяне наведваліся пад сцены Царграда неаднаразова. У 860 годзе атрады русаў прыходзілі да сталіцы Візантыі, праўда, многія там палеглі. Легендарны князь Алег з дружынай штурмаваў Царград у 907 годзе.
Войска высадзілася ў Фракіі. Дружыннікі пераселі на коней і рушылі на сталіцу Візантыі.
Рагвалод і яго воіны ўпершыню ўбачылі непрыступныя каменныя сцены Царграда. Яны крыху сумеліся, убачыўшы цвярдыню. Але паступова пераадолелі страх і гатовы былі дзейнічаць адчайна і рашуча. Надта вабіла здабыча.
Дасведчаны візантыйскі ваявода Патрыкій Пётр прыняў, аднак, іншае рашэнне. Ён адкупіўся. Славяне атрымалі вялікую даніну, у тым ліку і на тых дружыннікаў, якія загінулі падчас папярэдніх сутычак. Задаволеныя, яны адступілі і рушылі назад.
Вярталіся дамоў з незлічонымі скарбамі. Везлі рэдкія рэчы і каштоўныя ўпрыгожанні. Частку багаццяў перадалі ў Скарбніцу княства. Астатнімі распараджаліся як хацелі: прадавалі, абменьвалі, дарылі сваім жанчынам, якія чакалі мужоў з пахода.
Рагвалод прывёз дачцэ Рагнедзе каштоўныя ювелірныя вырабы, якія ўдалося здабыць у Візантыі — залатыя ланцужкі, завушніцы, пярсцёнкі. Асабліва ўсцешылі Рагнеду каралі. Яны былі незвычайнай прыгажосці, ззялі ўсімі колерамі. Рагвалод старанна замацаваў іх на шыі Рагнеды. Вочы дачкі свяціліся невымоўнай радасцю, выпраменьвалі ўдзячнасць.
52
АА СКАРЫНЫ ПАЧАТАК "Ш
15
У канцы лета адзначалі свята ўраджаю. Рагвалод з дачкой выехалі праз Запалоцце за горад. Земляробы з усяго наваколля сабраліся ў паселішчы над Дзвіной, каб адсвяткаваць дажынкі.
Жнейкі на полі з апошніх каласкоў «завівалі бараду». Улагоджвалі духа поля! Апошні сноп са жніва — імяніннік — абвязалі вышытымі ручнікамі і неслі яго да святочнага стала, ставілі ў куце.
3 калосся рабілі вянок і ўскладалі яго на галаву прыгожай дзяўчыны — валадарыцы дажынак.
Абраная дзяўчына наблізілася да Рагвалода, зняла вянок і ўсклала яго на галаву князя. Рагвалод, паводле звычаю, падарыў ёй пярсцёнак з каштоўным каменем. Іншых жнеяк таксама ўзнагародзіў — завушніцамі і бранзалетамі.
Рагнеда далучылася да хору дзяўчат і разам з імі спявала жніўную песню:
Хадзіў раю па вуліцы, Ніхто раю ў хату не пусціць, Толькі папрасіла наша маці: — А хадзі, раю, ка мне ў пакой, А ў маім пакоі, як у святліцы, Mae сталы цясовыя, Mae скацеркі бялёныя, Mae хлебушкі залатыя, Мёдам налітыя.
А мы жнейкі маладыя, Сярпы залатыя — Пад гарою жалі, Сярпы пазлачалі.
Затым усе земляробы скіраваліся ў прыбраную для свята хату, дзе смачна елі — бліны з салам, яечню, мёд. Да позняга вечара не сціхалі жніўныя песні, поўныя хараства і жыццёвага аптымізму.
16
Полацкі валадар вітаў пашырэнне ўлады кіеўскага князя Святаслава. Прыглядаўся да яго сыноў, аўтарытэт якіх павялічваўся. Яны станавіліся валадарамі ў асобных гарадах і землях. Каля 970 года сын Святаслава — Уладзімір стаў гаспадаром Ноўгарада. Другі сын — Алег атрымаў драўлянскую зямлю. Старэйшы сын — Яраполк, паводле спадчыннага права,— заставаўся княжыць у Кіеве.
53
САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
Полацкі князь спадзяваўся на мір са Святаславічамі. Думаў пра новыя сумесныя паходы на Балканы, на Волгу, далёкую мардву і булгараў, касогаў і аланаў.
Рагвалод з сумам успрыняў у 972 годзе вестку пра смерць Святаслава. Кіеўскага князя забілі печанегі каля дняпроўскіх парогаў, калі той вяртаўся з чарговага паходу на Балгарскае царства.
Пасля смерці Святаслава паміж яго сынамі, замест узаемавыручкі і братэрскай згоды, успыхнула страшэнная варажнеча. Пачаліся няспынныя і крывавыя міжусобіцы. Што паслужыла канкрэтнай прычынай для ўзаемнай нянавісці — таямніца за сямю пячаткамі. Але, няйнакш, галоўнай прычынай стала неўтаймаваная прага Яраполка аднаасобнай і бязмежнай улады над усімі славянскімі землямі. Увосень 975 года ён невядома чаму пайшоў на брата Алега, драўлянскага князя, і той пры ўцёках загінуў, зваліўшыся ў роў.
Пад націскам войскаў кіеўскага валадара Яраполка, другі яго брат — наўгародскі князь Уладзімір,— мусіў уцякаць да шведаў. Увесну 978 года ён вярнуўся з дружынай наёмнікаў і здолеў адваяваць Ноўгарад. Выкінуў намеснікаў Яраполка і ўсталяваў сваю ўладу.
Крывавыя разборкі прэтэндэнтаў на Кіеўскі прастол істотна змяншалі пагрозы для Полацкага княства. Але Святаславічы ва ўзаемнай барацьбе шукалі саюзнікаў і ўсё часцей звярталі свой погляд на Полацк. Таму Рагвалоду трэба было вызначацца: на чый бок стаць, з кім сябраваць, каго падтрымліваць.
Нейкі час полацкаму валадару ўдавалася хітрыць і лавіраваць паміж рознымі лагерамі, захоўваць вайсковапалітычны нейтралітэт.
17
Паводле старадаўняга звычаю, крывічы штогод чынілі памінальныя трызны, ушаноўвалі духаў продкаў. На восеньскія Дзяды клікалі продкаў за стол, запрашалі частавацца, прамаўлялі словы ўдзячнасці.
У сям’і полацкага князя Рагвалода таксама старанна рыхтаваліся. Напярэдадні палілі лазню. Парыліся бярозавымі і дубовымі венікамі, апраналі свежае адзенне.
Бліжэй да апоўдня Рагвалод з дачкой накіраваліся ў Свяшчэнную дубраву, дзе быў развеяны прах Звеніславы.
Каля каменявалуна Рагнеда прысела і пачала галасіць. У яе галашэнніімправізацыі гучалі невымоўныя боль і смутак:
Мамачка мая родная, Жаласніца мая!
А чым жа мы цябе так угнявілі, Што ты нас пакінула?
54
АЛ СКАРЫНЫ ПАЧАТАК/\
Чаму ж ты не адгукнешся, Чаму ж ты не абзавешся?
У адказ падзьмуў прахалодны вецер, у вяршалінах дубоў зашумела лістота. Так у дыханні ветру сустрэліся родныя душы, абняліся, прылашчыліся.
Рагвалод стаяў сцішана, у роздуме. Успамінаў вочы і пагляд Звеніславы, згадваў яе дзівосную ўсмешку.
Затым моўчкі вярталіся дадому. Рагнеда заслала белым абрусам памінальны стол, загадала кухарам ставіць стравы, нагатаваныя яшчэ з вечара.
За сталом сядзела ўся сям’я Рагвалода — два сыны і дачка, а таксама Рута. Князь узняў кубак з медавухай, напоўнены да краёў, прамовіў словызварот:
— Родныя Дзяды, завём вас, ідзіце да нас! Ёсць тут усё, чым палаты багаты!
Рагвалод крыху праліў на абрус медавухі. Тое ж паўтарылі і астатнія. Паводле старадаўняга звычаю частаваліся куццёй, поліўкай, кашай, блінамі. Узгадвалі продкаў, іх справы і ўчынкі.
Закончылі памінальную трапезу позна. На завяршэнне Рагнеда сказала рытуальныя словыразвітанне:
— Слаўныя Дзяды! Добра елі і пілі, а цяпер ідзіце да сябе!
Так шанавалі продкаў і тыя, як маглі, дапамагалі жывым.
18
Наступіў 978 год. Ён стаўся вырашальным для сям’і Рагвалода і ўсёй Полацкай зямлі.
Рагвалод марыў аб тым, каб парадніцца з кіеўскім князем Яраполкам. Менавіта ён з’яўляўся паўнаўладным валадаром Кіева, законным спадчыннікам прастола. Паводле планаў Рагвалода, яны разам з Яраполкам змаглі б супрацьстаяць агрэсіўным ордам, здзяйсняць сумесныя паходы на стэпавікоў, збіраць з іх даніну.
Рагнедзе якраз споўнілася 14 год. Самы час выходзіць замуж! Найлепшай кандыдатуры для яе, чымся Яраполк, Рагвалод і не ўяўляў. Рагнеда мела багаты пасаг. Але яна сама — неацэнны скарб, сапраўдная жамчужына Полацкай зямлі — годная нявеста для кіеўскага князя!
Яраполк быў старэйшы за Рагнеду на чатыры гады. Ён толькі і чакаў, каб пасватацца да яе.
Аднак наўгародскі князь Уладзімір апярэдзіў. Праз свайго ганца ён паведаміў, што хутка прышле сватоў да Рагнеды. Амбіцыйны князь Уладзімір не надта клапаціўся пра ўзаемныя пачуцці. Ён разважаў груба і цынічна: «Рагнеда будзе яму добрай жонкай, а яе бацька — князь
55
САФІЙКА ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
Рагвалод — надзейным хаўруснікам у змаганні з Яраполкам». Уладзімір прагнуў улады над Кіевам. Для яго, сына князя Святаслава і ключніцы Малушы, не было нічога важней за валадаранне ў багатай Кіеўскай зямлі.
У ноч перад прыездам сватоў Рагвалод кепска спаў. Яго сэрца моцна білася, часта перасыхала ў горле. Рашучасць рэзка змянялася на трывогу. Перад самай раніцай яму трызнілася: «У промнях яркага сонца ён кружыць у паветры вакол свайго палаца. У баявых даспехах, з мячом у руках, ён змагаецца з незвычайна вялікімі, быццам вераб’і, пчоламі. Яны балюча джаляць яго рукі і неабароненыя месцы. Рагвалод з усяе сілы б’е мячом, знішчае іх дзясяткамі, але пчол не менее».
Узмакрэлы і стомлены ён прачнуўся. Абмыў халоднай вадой твар, крыху супакоіўся.
Раніцай ахова паведаміла князю, што ў Полацк прыехалі паслы. Перад гарадской брамай стаялі госці з Ноўгарада — сваты ад князя Уладзіміра.
У якасці галоўнага свата завітаў Дабрыня — дзядзька Уладзіміра, родны брат яго маці Малушы. Госця выйшаў сустракаць ваявода Лось. Ён ласкава прывітаў Дабрыню. Затым наўгародцаў праводзілі ў раскошны Гасцінны двор у Ніжнім замку, дзе зазвычай і размяшчалі гасцей.
Увечары Рагвалод запрасіў Дабрыню з дружкамі на вячэру да сябе ў Верхні замак. Кухары і чэлядзь накрылі багаты стол.
Дабрыню з сябрамі пасадзілі на кут, леваруч ад князя. 3 правага боку ад Рагвалода сядзелі Воўк і ваявода Лось. Потым сотнікі і заможныя купцы. За спінай князя стаялі два ахоўнікі. На ўсялякі выпадак, дзеля спакою.
Гаспадары і госці шмат пілі, смачна елі. Гутарылі, жартавалі, смяяліся.
Ваявода Лось выказаў шчырую надзею на сяброўства паміж князямі. Ён агучыў сваю даўнюю мару:
— Полацк і Ноўгарад павінны скарыць хазараў, знішчыць іх дазвання. Было б добра пабіць і германцаў. У іх шмат золата і каштоўнасцей.
Рагвалод і Дабрыня ківалі галовамі ў знак згоды. Усім хацелася верыць, што так яно і будзе.
19
На наступны дзень Рагвалод паклікаў да сябе ў пакоі Рагнеду. Яна неўзабаве з’явілася. Апранутая ў яркачырвонае адзенне, з дарагімі каралямі на шыі і залатымі пярсцёнкамі на руках, Рагнеда выглядала надзвычай прывабнай.
56
АД СКАРЫНЫ ПАЧАТАК. 'Ш
Гутарылі нядоўга.
Князь сцішаным голасам запытаўся ў Рагнеды:
— Няўжо, ты, законная дачка полацкага князя, пагодзішся жыць з сынам рабыні?
Рагнеда памаўчала. Яна выглядала на дзіва спакойнай і ўпэўненай. Было відаць, што яна належным чынам падрыхтавалася да будучай ролі князёўны.
КНІГІ ОНЛАЙН
