Сафійка. Полацк. Родны край
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 2017
Першы паход быў здзейснены ў 950 годзе на Віцебск.
Напярэдадні выступлення войска адбылася ахвярная вячэра. У Свяшчэннай дубраве, непадалёк ад ДубаВелікана, на вогнішчы, служыцелі культа смажылі мяса маладых бычкоў. Дружыннікі наядаліся ўволю. Яны шчыра верылі — супольнае з’яданне бычкоў надае ім сілы, з’ядноўвае ўсю дружыну ў адзіны арганізм, што надта неабходна ў працяглым паходзе і крывавых сечах.
47
\^\САФІЙКА ПОЛАЦК. РОАНЫ КРАЙ
Раніцай адкормленыя коні панеслі полацкую дружыну на ўсход.
Паколькі віцябчане і жыхары наваколля адразу неўзлюбілі кіеўскіх стаўленікаў, то Рагвалод з дружынай вельмі хутка дасягнуў мэты. Людзі княгіні Вольгі, пачуўшы пра набліжэнне полацкага князя з войскам, у спешцы селі на коней і пакінулі горад. Віцябчане сустрэлі Рагвалода як вызваліцеля, з радасцю адчынілі яму гарадскую браму.
У наступныя амаль паўтара дзясятка гадоў, як толькі сыходзіла вада і глеба станавілася цвёрдай, Рагвалод з дружынай выпраўляўся ў паходы. Баявыя навыкі дружыны паляпшаліся, кожны новы горад здабывалі лягчэй за папярэдні. Людскія страты змяншаліся, воіны амаль не гінулі. Так авалодалі Оршай, Магілёвам, Копысем, Веліжам, Усвятамі, Смаленскам, Крычавам і Прапошаскам. Вядома, кожны горад меў асаблівасці геаграфічнага размяшчэння і адметныя абарончыя збудаванні. Але Рагвалод з дружынай, якой кіраваў асілак Лось, умела пераадольваў бар’еры і перашкоды.
Сакрэт поспехаў Рагвалода заключаўся не толькі ў вайсковым майстэрстве дружыны. Ен перамагаў дзякуючы правільнаму выбару стратэгіі і падтрымцы багоў. I галоўнае — Рагвалод меў магічны меч і тугі лук са стралой, якія ўручыў яму стары Воўк і мясцовыя старэйшыны родаў. Перад паходам князь запускаў стралу высока ў неба. Яна доўга кружляла, а затым абірала пэўны кірунак. Конніца ішла тым шляхам, куды накіроўвалася страла. Калі войска спынялася на адпачынак, страла нерухома стаяла ўвысі. Дзівосную стралу назіралі ўсе дружыннікі. Гэта быў знак таго, што багі — на баку князя. Так даходзілі да горада, які належала скарыць. Тады магічная страла бясшумна вярталася ў калчан Рагвалода.
Аблога і штурм горада не былі складанымі. Абарончыя збудаванні крушылі лёгка, нібы цацачныя. He толькі таямнічы лук са стралой, але і меч Рагвалода меў магічную сілу. Як толькі князь даставаў яго перад бітвай, ён пачынаў выпраменьваць асляпляльнабелае святло і напаўняў уладальніка неверагоднай дужасцю. Ніхто не мог перамагчы Рагвалода, баявы дух і зброя князя вырашалі зыход бітвы. Па ўсім відаць, цені магутныя продкаў і багі дапамагалі Рагвалоду.
Пасля захопу гарадоў полацкі валадар пакідаў там сваіх людзей на чале з намеснікамі. У іх задачу ўваходзіў кантроль над тэрыторыяй, a таксама збор падаткаў у княжацкую казну.
11
Рагвалод, нарэшце, вырашыў наведаць Скрыпторый — месца, дзе захоўваліся даўнія і пісаліся новыя кнігі. Ён ужо шмат чуў пра дзівосы, якія зберагаюцца ў Скрыпторыі.
48
АД С КАР Ы Н Ы ПАЧАТАК Ш
Будынак кніжнікаў размяшчаўся на Ніжнім замку, насупраць палаца ваяводы. У ім штодня шчыравалі кніжнікілетапісцы. Князь выбраў большменш вольны дзень. Разам са Звеніславай і сынам Святазарам накіраваўся да летапісцаў. Да іх прыходу належным чынам падрыхтаваліся.
Кніжнікмудрэц па імені Любамысл расклаў перад гасцямі кнігі крывічоў. Яны былі напісаны на пергамене — апрацаванай скуры — даволі вялікімі літарамі. Тэкст вельмі часта перамяжоўваўся каляровымі малюнкамі.
— Тут змешчаны расповеды пра галоўныя падзеі нашага роду,— патлумачыў Любамысл. — Напісана, галоўным чынам, пра даўніх герояў і іх подзвігі.
Рагвалод акуратна перагортваў старонкі, з цікаўнасцю разглядаў малюнкі, распытваў аб тым, што на іх намалявана. Захоплены Любамысл з ахвотай і веданнем справы распавядаў розныя цікавыя гісторыі, часам зачытваў фрагменты з кнігі.
Затым запрасіў Рагвалода і Звеніславу да стала, дзе ляжала кніга вялікіх памераў. Разгарнуў яе і прадоўжыў:
— Гэта Праўда — галоўная кніга роду. У ёй звод законаў крывічоў. Тут запісаны рашэнні старэйшын аб пакараннях за розныя правіннасці.
Пасля гарталі іншыя кнігі,— пераклады мудрасцей егіпцян і халдэяў, грэкаў і лацінян на мову крывічоў.
Усе кнігі былі напісаны мяшаным алфавітам — лацінскімі і грэчаскімі літарамі, а таксама знакамісімваламі крывічоў.
«Сапраўды, каб іх чытаць, а тым болей пісаць — трэба вялікая мудрасць»,— падумалася Рагвалоду.
Святазар папрасіўся ў бацькоў застацца ў кніжнікаў. Яны дазволілі, бо бачылі ў яго схільнасці да навукі. Пасля гэтага Святазар часта завітваў у Скрыпторый і падоўгу там знаходзіўся, з ахвотай спасцігаючы кніжную мудрасць.
Князь з жонкай пакінулі Скрыпторый. Яны выйшлі за браму і накіраваліся да Дзвіны. Там прыселі на высокім беразе. Рагвалод прытуліў жонку, глядзеў на задзвінскія лугі, аб нечым думаў.
— Хочаш, раскажу табе, адкуль пайшоў наш род? — запытала Звеніслава.
— Ты ведаеш пра гэта? — здзіўлена перапытаў князь.
— Мне ў дзяцінстве расказвала бабуля. Дык вось, слухай. Нашы далёкія прашчуры былі вельмі высокія і прыгожыя людзі. Яны спусціліся на зямлю з нябёсаў. 3 сабой яны прынеслі збожжа, авёс і ўсё чыста, што мы зараз вырошчваем. Мужчыны ўмелі лётаць у паветры, нібы птушкі, апрацоўвалі жалеза, маглі вырабляць металічныя рэчы. Усё, што зараз умеюць нашы людзі, пайшло ад іх. Наш род — абраны багамі! Мы — дзеці нябёсаў!
49
САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
Звеніслава скончыла. Рагвалод яшчэ мацней абняў яе, пацалаваў у мяккія вусны.
12
964 год стаўся адметным у жыцці Рагвалода. Звеніслава нарадзіла дачку. Нараджала цяжка, у пакутах, страціла шмат крыві.
На вачах князя прыгажуня Звеніслава пачала чахнуць і згараць. Ад нясцерпнага болю яе вочы згаслі, яна вельмі цяжка дыхала.
Знахар Зенька ўжываў усе даступныя яму лекі, каб толькі выратаваць князёўну. Паіў настоямі і адварамі траў, націраў ногі барсуковым тлушчам. Выкарыстоўваў нават магію — падкладваў пад галаву камяні, закопваў адрэзаныя кавалачкі нагцей і пасму валасоў Звеніславы ў дрымучым лесе. He дапамагло. Князёўна зусім аслабела. Тады Зенька рашыўся на апошні крок. Паводле яго загаду, Звеніславу адвезлі ў лес, прывялі да вялікай сасны з аголенымі каранямі. Лекар загадаў зусім кволай да таго часу жанчыне пралезці пад коранем пракаветнага дрэва. Але і гэты сродак лячэння аказаўся марным.
Пасля родаў Звеніслава пражыла менш за месяц.
Памерла князёўна раніцай. Цела яе на другі дзень спалілі, а попел развеялі ў Свяшчэннай дубраве.
Народжаную дзяўчынку назвалі Рагнедай.
Сум авалодаў Рагвалодам. Ціснула ў грудзях, на вачах часта выступалі слёзы. Усведамленне таго, што Рагнеда ніколі не ўбачыць маці, працінала сэрца. Усё навокал стала нецікавым і абыякавым.
На нейкі час Рагвалод нават прыпыніў паходы. «Навошта тыя землі і гарады, навошта багацці?» — думаў замаркочаны князь. Ды і ваяваць з адзінакроўнымі братаміславянамі ён, па ўсім відаць, больш не жадаў.
Рагнеду карміла і даглядала мамка. Дачцэ князя дазвалялася больш чым астатнім дзецям. Аднак яна не надта карысталася магчымасцямі княжацкай дачкі. Рагнеда выяўляла схільнасць да працы. Яна змалку навучылася ткаць, рабіць палатно і вышываць прыгожыя ўзоры на кашулях і ручніках.
Зенька з ахвотай распавядаў Рагнедзе пра яе маці. Дзяўчынка любіла праводзіць час з ім. Яна ўважліва слухала, запамінала ўсе дэталі. Разам з лекарам князёўна збірала лекавыя травы і карэньчыкі, дапамагала яму гатаваць настоі і адвары.
Рагнеда з радасцю займалася кухарскімі справамі. Ёй падабалася гатаваць прысмакі — мясныя вырабы і выпечку, збіваць масла і вырабляць сыры з каровінага і казінага малака.
Калі дачка падрасла, Рагвалод часцей пачаў браць яе з сабой. Яна ўдзельнічала ў паляваннях, выездах князя па даніну. Паступова
50
АД СКАРЫНЫ ПАЧАТАК
князёўна далучылася да баявых мастацтваў. Асабліва ёй удавалася стральба з лука, дачка князя трапляла ў мішэнь не горш за дарослага лучніка.
13
Паступова Рагвалод акрыяў, вярнуўся да звыклых заняткаў. Разам з ім была Рута — чарнявая дзяўчына рэдкай прыгожосці. Дачка полацкага каваля, які перад тым памёр і пакінуў жонку і дачку без абароны, змагла суцешыць князя, вярнуць яму цікавасць да жыцця. Рута пасябравала з Рагнедай, шмат чаму навучыла яе. Яна прынесла ў дом князя ўтульнасць, супакоіла яго сэрца.
Рагвалод наладзіў адносіны са старэйшынамі суседніх славянскіх плямён — радзімічаў і дрыгавічоў. Але асабліва ён даражыў дружбай з уплывовымі кіеўскімі валадарамі, пры неабходнасці аказваў ім дапамогу.
Полацкі князь уважліва сачыў за падзеямі ў Кіеве. Там княжыў Святаслаў — сын Ігара і Вольгі. Ён лічыўся князем з трох год, пасля смерці бацькі ў 945 годзе. Але рэальную ўладу ажыццяўляла маці, княгіня Вольга. Паўнаўладным кіеўскім валадаром Святаслаў стаў толькі ў 964 годзе.
Ужо ў 965 годзе кіеўскі князь Святаслаў арганізаваў вялікі паход на Хазарскі каганат. Рагвалод доўга не вагаўся. 3 уласным войскам ён вырашыў далучыцца да Святаслава. Старэйшы сын — Рацьмір, які меў да таго часу дастатковы вайсковы досвед, таксама прасіўся ў паход. Але Рагвалод загадаў яму з часткай дружыны ахоўваць княства.
Таемная зброя князя на вялікай адлегласці ад Полацка не мела сілы. Таму браць яе не мела сэнсу. Спадзяванні ўскладаліся на вайсковы досвед і баявое майстэрства дружыны.
На конях дамчалі да Оршы. Там пераселі на ладдзі і ўніз па Дняпры даплылі да Кіева. Пасля ўз’яднання з войскам Святаслава, рушылі на паўднёвы ўсход на горад Саркел — сталіцу Хазарскага каганата.
На шляху мелі некалькі буйных сутычак з хазарскай конніцай. Высакарослыя крывічы супольна, плячо ў плячо з кіяўлянамі, грамілі хазараў, а потым дзялілі заваяваныя скарбы.
Саркел стаяў на рацэ Дон, меў добрыя ўмацаванні. Асада крэпасці доўжылася некалькі тыдняў. Нарэшце, штурмам узялі горад. Захапілі шмат каштоўнасцей.
Сталіцу хазараў — Саркел, паводле прапановы Рагвалода, перайменавалі. Назвалі на крывіцкі лад — Белая Вежа. У горадзе пакінулі вялікі гарнізон славянскіх воінаў.
Рагвалод павёў з сабой некалькі дзясяткаў узятых у палон хазарскіх хлопчыкаў і дзяўчатак, каб выкарыстоўваць іх на радзіме як слуг. Але, як паказаў час, гэта была яго непапраўная памылка.
51
САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОЛНЫ КРАЙ
Полацкі валадар і надалей падтрымліваў уладныя амбіцыі Святаслава Ігаравіча, бо меў ад гэтага немалыя набыткі. Апрача вайсковага рыштунку і табуноў пародзістых коней, незлічоныя багацці — золата, каштоўнасці, рэдкія ўпрыгожанні — ракой цяклі ў Полацкую зямлю. Скарбніца крывічоў імкліва папаўнялася.
КНІГІ ОНЛАЙН
