Сафійка. Полацк. Родны край
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 2017
Затым яна нечакана рашуча адказала:
— He трывожся, бацька. Я ніколі не разую сына рабыні. Хачу быць з законным кіеўскім князем Яраполкам. Толькі за Яраполка хачу. Нікога іншага не жадаю і бачыць!
Рагвалод устаў, наблізіўся да Рагнеды, прытуліў да сябе і прамовіў:
— Няхай усё будзе так, як хоча тваё сэрца.
Ваявода Лось перадаў Дабрыню адмову Рагнеды. Раззлаваныя сваты неўзабаве пакінулі горад і стрымгалоў памчаліся ў Ноўгарад.
Князь Уладзімір, пачуўшы зняважлівую адмову, ускіпеў ад злосці. Ен прагнуў неадкладнай помсты.
Тым часам Рагнеда сніла сон: «Безліч пацукоў і вялізных прусакоў носяцца па ўсім горадзе, агідна пішчаць. Яна спрабуе схавацца ў палацы, але яны паўсюль, лезуць за ёй у жытло, спрабуюць укусіць яе ногі. Яна адмахваецца, крычыць».
Ад уласнага голасу князёўна прачнулася. Уся калацілася.
Прадчуванні не падманулі Рагнеду. Праз некалькі тыдняў агромністае па тым часе войска Уладзіміра, колькасцю звыш пяці тысяч воінаў, стаяла пад Полацкам.
Дабрыня, перад тым як пакінуць горад, падкупіў княжацкага чашніка Цішылу. Стары ваявода прадбачыў гнеў і рашучыя дзеянні свайго гаспадара. Ведаў, што той неўзабаве вернецца з войскам, каб адпомсціць Рагвалоду і жорстка пакараць Полацк.
Сквапны Цішыла чакаў умоўленага знаку. Як толькі атрымаў яго, уначы скраў лук са стралой і меч князя Рагвалода. Завалодаўшы магічнай зброяй, злодзей кінуўся наўцёкі. Чашнік перабраўся праз абарончыя збудаванні, сггусціўся да Дзвіны. Асцярожна паклаў зброю ў невялікі човен, адштурхнуў яго ад берага. Каб справіцца з моцным цячэннем, пачаў з сілай грэбці вяслом. Але раптам човен, на якім Цішыла перапраўляўся праз раку, без нейкіх бачных прычын, нібы яго пацягнула нябачная рука, разам са злачынцам, імкліва пайшоў пад ваду і знік у глыбокім віры.
Дзвіна назаўжды паглынула рэліктавы меч і лук са стралой. Ніхто з таго часу больш не бачыў магічнай зброі крывічоў.
57
САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
20
Раніцай каля брамы Ніжняга замка з’явіліся ганцы ад наўгародскага князя Уладзіміра. Рагвалод загадаў адчыніць браму і асабіста выехаў насустрач. Ганцы прапанавалі яму мірна здаць горад і разам з дружынай прысягнуць на вернасць іх гаспадару князю Уладзіміру. Рагвалод не прыняў ганебную прапанову і гнеўна заявіў:
— Вы прыйшлі з мячом, ад мяча і загінеце. Няхай ваш князьсабака ідзе прэч з маёй зямлі!
Пасланцы рэзка павярнулі і памчалі ў лагер да Уладзіміра, які паставіў свой шацёр на ўзвышшы, непадалёк ад Дзвіны, каб бачыць усю панараму Полацка.
Рагвалод аддаў загад рыхтавацца да бітвы. Неўзабаве ён даведаўся, што знікла яго зброя — лук са стралой і меч. Сэрцам адчуў нядобрае. Ен распарадзіўся неадкладна перахаваць скарб далей ад горада. Уначы каштоўнасці асцярожна пагрузілі ў ладдзі і адправілі ўніз па Дзвіне. У лясістай мясцовасці, на ўзвышшы, у таемным сховішчы, падрыхтаваным загадзя, жрацы надзейна замуравалі скарб Полацкага княства.
Штурм Полацка ўзначаліў Дабрыня, які добра ведаў абарончую сістэму горада. Рагвалод, аднак, паспрабаваў перашкодзіць планам наўгародцаў. Ен вырашыў выйсці за браму і змагацца ў адкрытую, у чыстым полі.
Рагвалод разлічваў моцным ударам адкінуць ворага, жалезнай булавой назаўсёды адбіць ахвоту не толькі пагражаць, а нават набліжацца да яго ўладанняў. Конніца рушыла насустрач варожаму войску. Але харугву палачанаў заманілі ў пастку, коннікаў расстралялі з лукаў. Загінула шмат дружыннікаў. Князь з астаткамі мусіў павярнуць назад і хавацца за сценамі горада.
Пасля першай паразы было прынята рашэнне — дзяцей і жанчын вывезці з абложанага горада. Уначы па Дзвіне іх ўдалося пераправіць у бяспечнае месца.
Рагнеда адмовілася пакідаць горад. Яна засталася разам з бацькам і братамі біцца з ворагам. У кальчузе і шаломе, з уласным тугім лукам, заняла месца на вежы каля адной з байніц.
Як толькі полацкі князь адступіў і зачыніўся ў Ніжнім замку, частка варожага войска пераправілася цераз Палату. Адначасова з Ніжнім замкам, войскі Уладзіміра пачалі штурмаваць і Запалоцце, якое мела стратэгічнае значэнне. Адтуль у Верхні і Ніжні замкі, праз масток, пастаўляліся прыпасы і харчаванне.
Абарону Запалоцця ўзначаліў асабіста ваявода Лось. Побач з ім змагаўся Рацьмір — старэйшы сын Рагвалода. Дабрыня цудоўна ведаў ролю гэтага прадмесця ў жыцці горада, таму асноўны ўдар скіраваў менавіта на яго.
58
АД СКАРЫНЫ ПАЧАТАК.
21
Аблога Полацка доўжылася амаль тыдзень. Палачане мужна змагаліся. На абарону горада паўсталі ўсе жыхары — рамесны люд і чэлядзь, мужчыны і жанчыны, усе, хто мог трымаць зброю.
Ніжні замак, сем вежаў якога былі вельмі добра ўмацаваныя, абараняла дружына пад кіраўніцтвам Рагвалода. Князь біўся поплеч з астатнімі абаронцамі горада.
Уначы горад з усіх бакоў абстрэльвалі падпаленымі стрэламі. Стрэхі, накрытыя асінавай шчапой, імгненна ўспыхвалі. Жыхары спрабавалі гасіць полымя вадой і пяском, але не спраўляліся. Склады з харчаваннем ахоўвалі найбольш пільна, не пакідалі без нагляду ані ўдзень ані ўначы.
Уратаваць Скрыпторый не ўдалося. Каштоўныя рукапісныя кнігі крывічоў згарэлі. Хаця, як потым казалі, кніжнікілетапісцы здолелі сёетое выхапіць з полымя, перахаваць і зберагчы.
Праз некалькі дзён безупынных штурмаў Полацк, калісьці дагледжаны і велічны, выглядаў жахліва. На месцах жылых дамоў дыміліся галавешкі. Паўсюль на вуліцах ляжалі трупы забітых. Разносіліся стогны і енкі параненых.
Лекар Зенька не паспяваў аказваць усім дапамогу. Рагнеда спускалася са сцен і разам з ім перавязвала раны. Адцягвалі жывых у больш бяспечныя месцы. Жанчыны, якія засталіся ў горадзе, раздзялілі лёсы сваіх мужчын. Яны рабілі ўсё, каб спыніць ворага.
Войска Уладзіміра, узмоцненае азвярэлымі наёмнікамішведамі, урэшце, здолела зламаць супраціўленне. Спачатку ўзялі Запалоцце. Затым уварваліся ў Ніжні замак. Азлоблена дабівалі параненых, з ацалелых дамоў выцягвалі багацці і каштоўныя рэчы.
Рагвалод з рэшткамі дружыны з болем у сэрцы адступіў і зачыніўся ў Верхнім замку. Некалькі штурмаў адбілі, але шэрагі абаронцаў з кожным новым наступам радзелі.
Наўгародцы насядалі з ўсіх бакоў. Урэшце, яны таранам прабілі замкавую браму і наўпрост уварваліся ў замак. Полацкі князь з дружыннікамі спусціўся з абарончых сцен і біўся на пляцы. Сеча доўжылася яшчэ некалькі гадзін. Амаль усе дружыннікі загінулі.
Рагвалод адчайна біўся да апошняга, да таго моманту, пакуль не ўбачыў яркае святло. Яно моцна ззяла і паступова авалодвала ўсёй яго існасцю, а затым — узняло князя і імкліва панесла ў нябёсы.
УЛАЛЗІМІР
Караткевіч
Вера ў сілу дабрыні, або Сын Беларусі, сын Прагі
Эсэ
Ёсць на свеце гарады, якія з самага пачатку радасна і балюча раняць тваё сэрца. Або, калі выславіцца іначай, заражаюць тваю душу вечнаю тугою па сабе. I не толькі тваю душу. Усякую.
Прага — адзін з такіх гарадоў Я думаю аб ёй, як многія і многія тысячы людзей восемсот... чатырыста... сто год назад... цяпер. Я ўжо ведаю, што ніколі не здолею адкінуць думку аб ёй, што гэты горад будзе вечна і ўладна прыцягваць мяне да сябе. I як першую даніну маёй новай (і старой) любові да яго, я хачу прынесці яму сціплае апавяданне аб адным чалавеку, для якога ён стаў другой, духоўнай, радзімай.
Аб Францыску Скарыне (каля 1490 — каля 1551), вялікім беларускім першадрукару, асветніку, вучоным, мастаку. Першым сярод усходніх славян доктару медыцыны. Першым
60
АД СКАРЫНЫ ПАЧАТАК 'Ж
(значна раней за Лютэра) перакладчыку Бібліі на мову простага чарнарукага народа.
Кніга Быцця — і асвета? Кніга Царстваў — і гуманізм? Ці не замнога мы бяром на сябе, называючы Скарыну асветнікам і гуманістам? Дзеля таго, каб адказаць на гэта, трэба зірнуць на эпоху, у якую жыў гэты чалавек.
Людзі нібы ачнуліся ад шматвекавога чаднага сну, у якім ледзь не памерла самая ідэя Чалавека. Іхнія галовы яшчэ баляць рэлігійнымі догмамі і феадальнымі нормамі. Але лёгкія ўжо хапаюць свежае паветра, прагна, захлынаючыся, з той цягай да рэзкага, гаючага ветру, якая лепей за усё гаворыць, што Чалавек, што Чалавецтва будуць жыць, якія б Гернікі і Асвенцімы ні былі яшчэ суджаныя ім на іхнім шматпакутным шляху.
3за мораў плывуць караблі, гружаныя вострымі прыправамі і золатам, багацеюць і робяцца мацнейшымі за феадалаў гарады, зпад рук рамеснікаў выходзяць рэчы, якія мы і цяпер лічым шэдэўрамі. Як трава пасля доўгай зімы, паўсюль з’яўляюцца дзівосныя па багацці талентаў людзі: паэты, дойліды, філосафы, інжынеры, мастакі.
I, аднак, на думцы чалавека яшчэ вісяць кайданы. Царква паўсюль рэгламентуе гэтую думку (змянілася толькі тое, што думка болей не жадае слухмяна і пакорліва цярпець гэта і, застаючыся рэлігійнай, прынамсі, у філасофскім аспекце, хоча мець права сумнявацца, мець права на ерась, мець права не ўсё браць на веру, нават калі гэта сказалі Майсей або Хрыстос).
Яшчэ паўсюль гараць жывыя факелы, і ў Англіі «авечкі з’ядаюць людзей», але з’явіліся ўжо Рабле і Леанарда да Вінчы, Томас Мор і Кампанела, Мюнцэр і Гус.
Разгромлена войска Мюнцэра. Пасля тытанічнай барацьбы з сіламі ўсяго свету прыдушаны рух гусітаў. Жыццё — як агонь і ноч: дзіўная сумесь гуманізму, які ўсё больш уладна разгараецца ў душах, і самага бессаромнага, трыумфуючага цемрашальства.
На беларускіх землях яшчэ горш. Большая частка людзей увогуле не прачнулася, не адчувае неабходнасці змен. Яны ўжо выраслі са старой вопраткі, але не саромеючыся носяць яе. Самыя перадавыя з надзеяй глядзелі на Рэфармацыю, на гусіцкі рух, але цяпер страцілі надзею і яны.
Як пісаў пазней наш паэт Мікола Гусоўскі ў сваёй «Carmen de bisontis» («Песні пра зубра»):
Братазабойствы, грызня, міжусобныя войны — Іхні занятак фізічны і свет іх духоўны.
Б’юцца князіваяводы, а стогнуць народы.
61
САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
Што ім той смерд — наша гора і нашы пакуты? Ім свайго дамагчыся, а ты хоць заліся
У горкіх слязах. За мурамі рыданняў не чутна...
Што ім значыць клінком мацярынскае лона Выпусціць разам з маленькім? Усё ж па загадзе: Сродкі — любыя, а мэта адна — вынішчэнне.
...ён і не дбае, што голыя рукі адпомсцяць. Стогне і ў цемрадзі ночы злавеснай народ наш Вобмацкам долі шукае. Жахлівыя здзекі...
Князь і баяры — усе, каму льга заступіцца, Глухі да нас і не горай, чым жорсткі татарын, Душаць пятлёй галасы абурэння ў народзе. Плаха і катвыканаўца — вось доля любога, Хто пастаяць за закон і за Бога азваўся.
КНІГІ ОНЛАЙН
